ناگفته هایی درباره تخلف در معاینه فنی

تاریخ پر از حادثه است؛ حادثه‌های ریز و درشتی که هر کدامش تکه‌ای از قلب بازمانده‌ها را کنده و زیر خاک کرده است. شاید اینکه بگوییم ایران جزء کشورهایی است که بیشترین حوادث جاده‌ای را دارد، جانِ کلام را نشان ندهد. باید نگاهی به حوادث چند وقت اخیر انداخت تا مشخص شود توجه نکردن به معاینه فنی خودرو در این حوادث چه بر سرمان آورده و شبیه بمب ساعتی کنارمان در انتظار ایستاده و زمان را می‌گذراند.

سال ۹۷و حادثه اتوبوس دانشگاه

حدود سه سال قبل بود که اتوبوس فعال در محوطه دانشگاه آزاد واحد علوم تحقیقات واژگون شد و تعدادی را به کام مرگ کشاند. همه جزئیاتی که از این حادثه بیان شد به یک طرف و مساله نداشتن معاینه فنی این اتوبوس هم یک طرفِ مهم مساله باقی ماند. چیزی که دل خانواده‌های داغدار را آتش زد این بود که اتوبوس دانشگاه با وجود گذشت ۱۶سال از ساخت آن، معاینه فنی نداشت.

سال ۱۴۰۰ و اتوبوس خبرنگاران

همین چند روز قبل بود که حادثه واژگونی اتوبوس خبرنگاران اتفاق افتاد و هرچقدر جزئیات بیشتری از آن اعلام می‌شد، تعجب بیشتری را در پی داشت. بسیاری از بازماندگان حادثه تعریف می‌کردند که اتوبوس اصلا ترمز نداشت و راننده با گذر از یک مسیر صعب و سرعت گرفتن، متوجه این مساله شده بود.

نکته‌ای که کمی بعد بیان شد این بود که اتوبوس مربوطه معاینه فنی معتبر داشت! همین دو موردی که در چند سال اخیر اتفاق افتاده نشان می‌دهد که در هر دو مورد داشتن یا نداشتن معاینه فنی، احتمال وجود این حادثه وجود دارد. اما نکته مهم زمانی روشن می‌شود که قدری به مساله «معاینه فنی معتبر» و اتوبوس خبرنگاران نگاه دقیق‌تری بیاندازیم. اینکه یک خودرو معاینه فنی معتبر داشته باشد و بعد دچار چنین حادثه‌ای شود، نیاز به بررسی عمیق و تامل جدی دارد.

تخلف در مراکز معاینه فنی

یک بخش از چنین اتفاق‌هایی مربوط به تخلفات صورت گرفته در داخل مراکز معاینه فنی است. کافی است یک بار گذرتان به این مراکز افتاده باشد تا متوجه شوید که بخشی از بررسی‌های انجام شده در این مراکز به صورت صوری و یا غیردقیق انجام می‌شود. بسیاری از مشتریان اینطور عنوان می‌کنند که مواردی را به آنها تذکر داده‌اند که در بسیاری موارد برای افراد دیگر مشکل‌ساز نبوده و به راحتی توانسته‌اند معاینه فنی را دور بزنند. مساله دیگر، معاینه خارج از نوبت و نبود نظارت بر این مراکز است که باعث تشدید تخلفات شده است. یک مورد دیگر که بسیاری از دارندگان خودروهای دوگانه‌سوز بیان می‌کنند، مساله کپسول گاز و الزام به تعویض آن است که با هزینه‌های گزافی برای آنها همراه می‌شود.

تخلف هایی که به آن توجه نمی شود

اما بخشی از این تخلفات مربوط به مراکز معاینه فنی نیست یا دست کم به صورت مستقیم به آنها ارتباط ندارد. به عنوان مثال، چند سال قبل بود که یک مرکز متخلف در مرکز شهر شناسایی شد که با مراکز صدور معاینه فنی در ارتباط بود و در ازای دریافت مبلغی، گواهی معاینه فنی را به دارندگان خودرو ارائه می‌کرد. یعنی بدون نیاز به مراجعه خودرو و حتی در صورت وجود مشکل در آلایندگی یا ایمنی خودروی مربوطه، گواهی صادر می‌شد.

این مساله به ظاهر به سود افرادی است که برای رفع ایرادات احتمالی قبل از معاینه فنی ناچار به پرداخت هزینه‌های گزاف می‌شوند. به عنوان مثال استفاده از کاتالیست در خودرو که باعث کاهش آلودگی هوا می‌شود و در بسیاری موارد نیاز به تعویض دارد. اما به دلیل استفاده از سه فلز گرانبها یعنی پلاتین، پلادیم و رودیم در ساخت کاتالیست، هزینه آن بسیار بالاست. کاتالیست در برخی موارد یا با قیمت‌های گزاف فروخته می‌شود و یا بسیار نایاب است؛ عاملی که افراد را سریع‌تر به سمت تخلف و کاتالیست‌های اجاره‌ای هل می‌دهد.

در چند سال گذشته برخی تخلفات این حوزه در زمانی صورت گرفته که متقاضی نیاز به تعویض کاتالیست داشته است. حتی گفته می‌شود که برخی افراد اقدام به اجاره کاتالیست و مراجعه به مراکز معاینه فنی می‌کنند تا بتوانند گواهی سلامت خودرو را دریافت کنند. چیزی که باعث می‌شود چنین افرادی دست به ریسک بزنند، مساله آلایندگی برخی کاتالیست‌هاست که انگار خیال‌شان را قدری از امنیت خودرو راحت می‌کند. انگار افرادی هستند که در هوای این شهر نفس نمی‌کشند و آلودگی یا پاک بودن هوا هم فرقی به حال‌شان نمی‏‌کند.

نکته دیگری که در چنین مواردی باید به آن توجه داشت، مساله اعتماد مردم به آزمون‌های معاینه فنی است. بسیاری از افرادی که دست به تخلف در دریافت معاینه فنی زده‌اند اینطور می‌گویند که معاینه فنی فرمالیته است و آنطور که باید تاثیری در ایمنی یا بازدارندگی برخی حوادث ندارد.

معاینه فنی بدون گیر؟

یکی از مواردی که با شدت گرفتن این تخلف‌ها در چند سال اخیر دیده می‌شود، عنوان «معاینه فنی بدون گیر» و کارچاق‌کن‌هایی است که فضای اینترنت را پر کرده‌اند. بسیاری از این افراد که در نقش واسطه و در ارتباط با مراکز معاینه فنی هستند، با دریافت مبالغی در حدود ۳۰۰ تا ۴۰۰ هزار تومان اقدام به صدور معاینه فنی برای خودروی مربوطه می‌کنند.

نتیجه گیری

پیش از این اینطور گفته می‌شد که صف‌های طولانی در مراکز معاینه فنی عاملی برای کاهش تمایل مردم به مراجعه و دریافت معاینه فنی می‌شود. اما در سال‌های گذشته که شرایط رزرو آنلاین و دریافت نوبت مراجعه به این مراکز فراهم شده، به نظر می‌رسد دلایل جدی‌تری در کار باشد.

چیزی که مشخص است، در بیشتر موارد پای یک واسط یا عامل سوم برای تسهیل تخلف در میان است. بسیاری از منتقدان اینطور می‌گویند که در مراکزی غیر از تهران که کار معاینه فنی به صورت ستادی انجام نمی‌شود، نظارت کمتر است و آمار این تخلفات هم بالاتر می‌رود. درست مانند صحبت یکی از شهروندان که کمی قبل گفته بود برای اینکه بتواند سریع‌تر معاینه فنی بگیرد، به مراکز خارج از تهران مراجعه کرده بود چرا که در تهران سخت‌گیری بیشتری انجام می‌شود. البته نباید این مساله را هم فراموش کرد که بخش زیادی از این تخلفات مربوط به خودروهای کلاسیک و آفرود است که به دلیل دست‌کاری شدن یا عمر بالاتر خودرو، نیاز به تایید جدی و دریافت معاینه فنی دارند.

نویسنده: سپیده اشرفی