صنعت خودروسازی ایران طی سال‌های اخیر روزهای پر فراز و نشیبی را پشت سر گذاشته است. روزهایی که خاطرات خوش و ماندگار کمی ندارد؛ بدین گونه که در اولین سال‌های تولید خودرو در ایران پای بسیاری از خودروسازان خارجی را به ایران باز شد. سال‌هایی که خودروسازی ایران بسیار درخشان بود و حالا مرور آن مانند ریختن آب سردی بر پیکر نیمه جان صنعت خودروسازی است.
آخرین وضعیت خودروسازان داخلی
انگار مشکلات دست به دست هم داده‌اند و یک زنجیر شده‌اند تا مانع از چرخش چرخ صنعت خودروسازی شوند؛ طوری که تحریم‌ها طی یک دهه اخیر شوک بزرگی به صنعت خودروسازی وارد کرد.
با جدی‌تر شدن تحریم‌های ایران، شرکای خارجی خودروسازی داخلی به مرور از کشور خارج شدند و تنها چند کارخانه خودروسازی با دنیایی مشکل و البته حواشی ادامه فعالیت برای ایران باقی ماند. پس از آن خروج آمریکا از برجام کار را بدتر کرد و صنعت خودروسازی را که تازه جان گرفته بود از پا درآورد. حالا صنعت خودروسازی داخلی تنها است و باید دنبال راه چاره باشد. بسیاری از خودروهای ناقص کف کارخانه خوابیده‌اند و به دلیل کمبود قطعات خاک می‌خورند. مشتریان داخلی خودروهای ایرانی نیز انتظار می‌کشند تا خودروها کامل شوند و به دست آنها برسد. قطعه سازان نیز وضعیت خوبی در این روزها ندارند. قطعاتی که باید برای ساختنش هزینه گزافی را بپردازند و بدهی‌هایی که از سوی خودروسازان پرداخت نمی‌شود.
نوسانات نرخ ارز و تاثیرش بر بازار خودرو از یک سو، ممنوعیت واردات خودرو از سویی دیگر و از نیمه‌های 98 ورود و شیوع ویروس کرونا نیز نمکی دیگر بر زخم خودروسازان داخلی بود تا صنعت خودروسازی را تا مدتی دچار کندی کند.
حالا به نظر می‌رسد شیوع کرونا صنعت خودروسازی را به صورت جدی تحت تاثیر قرار داده است و نه تنها قیمت تمام شده خودروها را با افزایش چندبرابری همراه کرده، بلکه بازار خودروهای کارکرده را هم با اختلاف قیمت نسبت به مدت مشابه سال گذشته مواجه کرده است.
اکنون مشکلات تولید خودرو و واردات قطعات شیوع ویروس کرونا تشدید شده است و به نوعی تهدیدی برای تولید کنندگان داخلی و خواب صنعت خودروسازی محسوب می‌شود؛ با این حال اما خودروسازان لنگ لنگان به مسیر ادامه می‌دهند. طی آمار اعلام شده در تابستان 99 اما خودروسازان توانسته‌اند از حدود ۴۳ هزار دستگاه از ۹۳ هزار دستگاه خودرو ناقص را تکمیل کردند و به بازار عرضه کنند.
در این میان برخی مشکلات نسبت به برخی دیگر در تامین قطعات ارجح هستند تا جایی که برخی مسئولان شرکت‌های خودروسازی بیشترین مشکل را در تهیه قطعه کاتالیست عنوان کرده‌اند، قطعه‌ای که برای سلامت محیط زیست حیاتی است و نبودن آن استانداردهای ۸۵ گانه را پاس نمی‌کند.
ماجرای خودروهای صادراتی به کجا رسید؟
بر اساس پژوهش‌های اتاق ایران، صادارت خودروهای داخلی در سال‌های گذشته مسیر خوبی را طی کرده‌اند. صادارات خودروهای داخلی در سال ۱۳۷۶ چیزی حدود ۱۰ میلیون دلار بوده است که این رقم در سال ۱۳۷۹ تا سال ۱۳۸۹ به حدود ۶۰ میلیون دلار رسیده است. رقم صادرات خودرو در سال ۱۳۸۹ به ۴۸۰ میلیون دلار افزایش یافت و طولی نکشید که روند صادرات خودرو نزولی شد. سال ۱۳۹۰ رقم صادرات از ۴۸۰ میلیون دلار به ۴۱۰ میلیون و در سال ۱۳۹۱ به ۳۶۰ میلیون دلار کاهش پیدا کرد. تحریم ایران سبب شد که صادرات خودرو در سال‌های ۱۳۹۲ تا ۹۴ به ۲۰۰ میلیون دلار برسد و تقریبا نصف شود. این روند نزولی همچنان ادامه داشت و در سال‌های ۹۵ تا ۹۷ بین ۱۰۰ تا ۱۲۰ میلیون دلار در نوسان بود و در این سال‌ها صادرات خودرو بیشتر از نصف شد.
جالب توجه است که اوج صادرات خودروهای سواری در سال‌های ۸۸ و ۸۹ با مبلغ ۲۸۰ و ۳۹۰ میلیون دلار و در سال ۹۱ این عدد به ۳۲۰ میلیون دلار رسیده است.
البته در این شرایط تحریم‌ها سبب سقوط صادرات خودرو شد و نرخ صادرات خودرو که به ۴۸۰ میلیون دلار رسیده بود؛ در سال‌های ۹۲ و ۹۳ به ۷۰ و ۱۰۰ میلیون دلار نزول پیدا کرد. عراق که در سال ۱۳۸۰ تا ۸۷ تنها ۶ درصد از بازار صادرات خودروهای ایرانی سهم داشت در سال ۸۸ تا ۹۷ از سهم ۶ درصد به ۸۹ درصد رسید.
نرخ صادرات خودروهای ایرانی نشان می‌دهد که صنعت خودروسازی ایران در گذشته رقم بالایی داشته است که طی سال‌های اخیر و به دلیل مشکلاتی ذکر شده، این نرخ کاهشی شده و نزول پیدا کرده است. خودروسازان داخلی در حال حاضر به دنبال تکمیل خودروهای ناقص هستند تا بتوانند آن را به دست مشتریانی که در پیش فروش خودرو ثبت نام کرده‌اند برسانند.
ایران به چه کشور‌هایی خودرو صادر می‌کرد؟
عراق، بازار اصلی صادرات خودروهای ایرانی بوده است و پس از آن الجزایر و سوریه هر کدام سهی حدود ۵ درصد از خودروهای ایرانی را داشتند. صادرات خودروهای ایران به کشورهای هم سطح با کشور ایران بوده است و صادراتی به کشورهای مطرح و پیشرفته نداشته است. بیشتر خودروهای ایران به عراق، الجزایر، ترکمنستان، ساحل عاج، سوریه، آذربایجان و جیبوتی بوده است البته در بین این کشورها نام کشور آلمان نیز دیده می‌شود. ایران به دلیل محدودیت‌هایی که در تجارت خودرو داشته رقبای زیادی نیز در بازار خودرو دارد. کشور‌هایی نظیر ترکیه، چین، هند، جمهوری چک، روسیه، تایلند و اسلوواکی از کشورهای رقیب ایران به شمار می‌روند. پیشرفت این کشورها از یک سو و مشکلات ایران از سویی دیگر سبب شده که بخش بزرگی از بازار صادراتی خودرو در دسترس کشورهای نامبرده قرار گیرد تا جایی که رییس انجمن صنایع همگن قطعه سازان در سال ۹۸ اعلام کرد که خودروسازان نمی‌توانند خودروهای معوق را کامل کند به همین دلیل صادرات خودرو فعلا منتفی است!
خودروهای ایرانی چه مزیتی دارند؟
یکی از مهمترین مزیت خودروهای ایرانی قیمت پایین آن نسبت به سایر خودروها بوده و خودروسازان می‌توانند خودروهای ایرانی را به کشورهای دیگر صادر کنند و با توجه به قیمت اندک بازار بزرگی را در خارج از کشور داشته باشند و بتوانند خودروهای داخلی را صادر کنند.
سرنوشت واردات و صادرات ایران در حالت تعلیق
گرچه ایران همواره موافق صادرات خودرو به کشورهای مذکور است، اما به نر می‌رسد طی دو سال اخیر در صادرات خودرو چندان موفق عمل نکرده و یا اگر هم اقدامی دراین زمینه انجام داده، آمار قابل توجهی ارائه نشده است؛ این درحالی است که واردات خودرو نیز از تیر ماه ۹۷ تاکنون ممنوع شده است و گویی صادرات و واردات خودرو در کشور فعلا در حالت تعلیق به سر می‌برد.
از دیگر مسائل حول سختگیری واردات خودرو می‌توان ببه معافیت مالیاتی خودروسازان داخلی در اسقاط خودرو اشاره کرد که با فرض رفع ممنوعیت واردات خودرو، همین امر کار وادرات خودرو را برای متولیان این امر سختتر از قبل کند.
نویسنده: شقایق صفی‌خانی
