روغن سوزی ماشین؛ علت و راهکارها

تمام موتورهای درون‌سوز باید با روغن روانکاری شوند تا بتوانند به کار خود ادامه دهند. بر اثر تماس قطعات فلزی با هم و همچنین گرمای زیادی که موتور دارد، روغن موتور باید بین قطعات در جریان باشد تا اصطکاک بین آنها را تا حد بسیار زیادی کاهش دهد. اما گاهی مواقع این روغن می‌تواند به داخل سیلندر و محفظه احتراق نیز وارد شود که به این پدیده، روغن‌سوزی گفته می‌شود. روغن‌سوزی یعنی عمر موتور به سر آمده و باید آن را تعمیر کرد.

کارکرد روغن موتور در موتور خودرو

اهمیت روغن موتور در عملکرد موتورهای درون‌سوز به حدی است که بدون آن طول عمر موتور به کمتر از یک ساعت کاهش می‌یابد. بسیاری از موتورهای امروزی برای دستیابی به بازدهی بالاتر و مدیریت بهتر دما به سیستم خنک‌کاری با آب مجهز شده‌اند، با این حال، موتورهای هواخنک همچنان محبوبیت زیادی در میان موتورسیکلت‌ها دارند. اما تفاوت اصلی اینجاست که وجود یا عدم وجود روغن‌موتور برای همه موتورهای احتراقی حیاتی است، چرا که این مایع تمام قطعات متحرک را روانکاری کرده و از بروز آسیب‌های جدی به اجزای مختلف موتور جلوگیری می‌کند. اگر روند روانکاری توسط روغن موتور متوقف شود، تمام قطعات حیاتی مانند میل‌لنگ، یاتاقان، پیستون‌ها و حتی اجزای متحرک سرسیلندر نیز تحت‌تاثیر منفی قرار گرفته و احتمالا موتور خودرو در مدت کوتاهی قفل خواهد کرد. هزینه و زمان مورد نیاز برای تعمیر موتوری بدون روغن کارکرده و آسیب دیده است، بسیار بالا خواهد بود. چرا که نبود روغن موتور عملا تاثیری فراگیر روی تمامی بخش‌های پیشرانه دارد. سرویس منظم و انتخاب مناسب‌ترین نوع روغن از اهمیت بالایی برخوردار است.

وظایف روغن موتور

اما وظایف روغن‌موتور فقط به روانکاری محدود نمی‌شود. بلکه این مایع نقش مهمی در انتقال حرارت از پیشرانه به کارتر نیز دارد. جایی که گرما می‌تواند به محیط پیرامون منتقل شود و در روند خنک کاری موتور شرکت کند.

همچنین روغن‌موتور از زنگ‌زدگی و اکسیدشدن قطعات داخلی موتور جلوگیری می‌کند.

روغن‌موتور، دوده‌ها و آلودگی‌های حاصل از احتراق را از دیواره‌های سیلندر پاک‌سازی کرده و آن را به کارتر منتقل می‌کند تا مسیرهای روانکاری موتور، بدون آلودگی باشند.

انتخاب یک روغن مناسب حتی می‌تواند بهره‌وری سوخت را نیز افزایش دهد. علت آن است که روغن باید به اندازه کافی به قطعات بچسبد تا روانکار مؤثری باشد، اما چسبندگی آن نباید در حدی باشد که باعث افزایش اصطکاک قطعات متحرک شود.

منظور از روغن سوزی ماشین چیست؟

موتورهای درون‌سوز با روغنی که در کارتر موتور قرار دارد، روانکاری می‌شوند. این روغن باید از اصطکاک بین قطعاتی که باهم در تماس هستند بکاهد. برای مثال روغن اجازه نمی‌دهد تا یاتاقان‌ها و میل لنگ، میل سوپاپ با کف سرسیلندر یا بلوک موتور، رینگ‌ها با جداره سیلندر و… تماس پیدا کنند و مدام یک لایه روغن، بین این قطعات قرار دارد.

اما گاهی مواقع این روغن می‌تواند به دلایل مختلفی که فرسودگی موتور، اصلی‌ترین علت آن هست به داخل سیلندر راه پیدا کند. در نتیجه همراه سوخت و هوا می‌سوزد و دود آبی رنگی از اگزوز خارج می‌شود که نشانه روغن‌سوزی است. به این پدیده، روغن‌سوزی می‌گوییم و این وضعیت، نشان می‌دهد که عمر موتور به سر آمده و باید به فکر تعمیر اساسی آن باشیم.

وقتی موتور کمپرس دارد

شاید در زمان خرید خودرو یا فروش خودرو و یا مراجعه به مکانیک، شنیده باشیم که موتور خودرو دارای کمپرس هست. این اصطلاحاً به معنی شروع روغن‌سوزی موتور است و نشان از فرسودگی رینگ‌های موتور دارد.

وقتی موتور خودرو دارای کمپرس هست، مکانیک با باز کردن در روغن روی درب قاب سوپاپ‌ها و باز کردن مجاری بخار روغن، این وضعیت را بررسی و چک می‌کند. در این حالت وقتی که موتور روشن هست و دمای کاری آن به مرحله باز شدن ترموستات رسیده است، خروج پرفشار بخار روغن را از درب روغن و مجاری بخار روغن می‌توان دید.

اما چرا موتور خودرو به کمپرس می‌افتد؟ در روی پیستون موتور، دو نوع رینگ کمپرسی و روغنی قرار دارد. رینگ کمپرسی باید مانع از فرار گازهای داغ و پرفشار حاصل از انفجار سوخت از درون سیلندر به پایین موتور که روغن قرار دارد، بشود. رینگ روغنی نیز باید روغن آغشته‌شده به جداره سیلندر را جمع کرده و به پایین کارتر که روغن‌موتور قرار دارد، منتقل کند. در اثر کارکرد زیاد موتور و یا اتفاق‌های دیگری که می‌تواند منجر به آسیب‌دیدگی رینگ‌ها شود، روغن به طور کامل از جداره سیلندرها تمیز نمی شود و در نتیجه با مخلوط سوخت و هوا می سوزد. همچنین کمپرس و هوای داغ و پرفشار بالای پیستون نیز بعد از عبور از رینگ های کمپرسی، به سمت پایین موتور آمده و روغن کارتر را بخار می کند. این کمپرس را می توان از مجاری بخار روغن و در روغن دید. موتوری که به این وضعیت درآمده، اصطلاحا کمپرس دارد و به روغن‌سوزی افتاده است.

علت روغن سوزی ماشین

روغن سوزی موتور ماشین می‌تواند علت‌های مختلفی داشته باشد. از فرسودگی موتور به‌مرور زمان گرفته تا گرم‌شدن بیش از حد در اثر کارکرد نادرست سیستم خنک کاری، شکستن رینگ در اثر فشار آوردن به موتور، کیفیت پایین روغن‌موتور، کیفیت پایین سوخت و… که در نهایت باعث می‌شود تا موتور به روغن‌سوزی بیفتد.

شکستن رینگ موتور نیز از دیگر اتفاقاتی است که باعث روغن‌سوزی موتور می‌شود. این اتفاق می‌تواند در اثر کیفیت پایین رینگ، ناک زدن موتور، گرم و سردشدن ناگهانی و بیش از حد موتور و… اتفاق بیفتد.

شاید از بعضی از مکانیک‌ها اصطلاح اینکه موتور، پیستون گرفته است را شنیده باشیم. این وضعیت در اثر انبساط ناگهانی پیستون و قفل‌شدن آن در سیلندر رخ می‌دهد که در این وضعیت، گرفتگی پیستون به جداره سیلندر باعث ایجاد خط و خش‌های عمیقی روی دیواره سیلندر می‌شود که روغن می‌توان در این خط و خش‌ها باقی بماند و باعث روغن‌سوزی شود. ضمن اینکه کمپرس موتور نیز از این خراشیدگی‌ها به سمت کارتر عبور خواهد کرد که باعث ایجاد کمپرس می‌شود.

شایع‌ترین علت روغن‌سوزی موتور، فرسودگی رینگ‌ها و سایش جداره سیلندر به‌مرورزمان و در اثر کارکرد است. فرسودگی رینگ‌ها و ساییدگی جداره سیلندر باعث می‌شود تا آب بندی رینگ‌ها با جداره سیلندر، ضعیف شده و در نتیجه موتور به روغن‌سوزی بیفتد.

گاهی مواقع از مکانیک‌ها می‌شنویم که موتور از سرسیلندر یا لاستیک ساق سوپاپ به روغن‌سوزی افتاده است. ساق سوپاپ که در گاید سوپاپ حرکت رفت و برگشتی دارد باید با روغن‌موتور، روانکاری شود. روغن روی ساق سوپاپ باید توسط لاستیک ساق سوپاپ جمع شود تا در حین حرکت بالا و پایین رفتن سوپاپ به محفظه احتراق وارد نشود. فرسودگی لاستیک ساق سوپاپ باعث می‌شود که روغن به طور کامل از روی ساق سوپاپ جمع نشود و وارد محفظه احتراق شده و با سوخت بسوزد که به این وضعیت، روغن‌سوزی از سرسیلندر گفته می‌شود.

موتوری که تازه تعمیر اساسی شده است هم گاهی مواقع تا مدت کوتاهی، کارکردی شبیه به روغن‌سوزی دارد. این اتفاق تا آب بندی کامل رینگ‌ها با جداره سیلندر ادامه دارد و بعد از مدتی رفع می‌شود.

نشانه های روغن سوزی موتور خودرو

روغن‌سوزی با نشانه‌هایی همراه می‌شود که از روی آنها می‌توان تا حد اطمینان به وجود روغن‌سوزی پی برد و مطمئن شد. این نشانه‌ها از خروجی اگزوز هستند تا شمعی که در سرسیلندر نصب می‌شود و البته راه‌های دیگری نیز مثل گرفتن کمپرس موتور.

• یکی از دقیق‌ترین راه‌ها برای رسیدن به ضعیف‌شدن رینگ‌های موتور، گرفتن کمپرس تمام سیلندرها و مقایسه آن با حالت استاندارد و ایده‌آل آن هست. برای این کار باید با استفاده از یک فشارسنج، کمپرس تمام سیلندرها بگیریم. سپس فشار به دست آمده را با مقدار استاندارد کمپرس سیلندر که می‌توان آن را با یک جستجو از اینترنت و دیگر مراجع فنی به دست آورد، مقایسه می‌کنیم. تفاوت این مقادیر اگر زیاد بود، نشانه‌ای از ضعف رینگ‌هاست.
• خروج دود آبی از اگزوز، یکی از اولین نشانه‌های ضعیف‌شدن رینگ‌ها و روغن‌سوزی است. دود آبی اگزوز به خاطر سوختن روغن هست و البته بوی ناشی از این روغن‌سوزی نیز با دیگر بوهایی که از اگزوز خارج می‌شود، کاملا متفاوت است.

• مقدار کم‌شدن روغن در موتوری که به روغن‌سوزی افتاده است، بیش از حد مجاز و استاندارد هست. به طوری که کمبود این نشتی به‌وضوح توسط راننده حس می‌شود تا جایی که اگر این کمبود روغن را جبران نکنیم، به سرعت باعث افت فشار روغن و روشن‌شدن چراغ روغن خواهد شد.
• موتوری که در حال روغن‌سوزی هست، دود آبی‌رنگی دارد که این دود هم بوی خاصی ناشی از سوختن روغن را به همراه خواهد داشت. ضمن اینکه خروج این دود از اگزوز باعث چرب شدن دهانه اگزوز نیز خواهد شد.
• سوختن روغن‌موتور در داخل سیلندر باعث ایجاد دود چربی می‌شود که مقدار زیادی از آن از اگزوز خارج خواهد شد. اما مقداری از این دود نیز روی شمع سیلندر می‌نشیند که به مرور باعث گرفتگی الکترود شمع شده و در نهایت شمع را از کار می‌اندازد که به این وضعیت، سوختن شمع می‌گوییم. در نوک شمعی که روغن زده است، مقدار زیادی روغن سوخته جمع می‌شود که جرقه را تا حد بسیار زیادی ضعیف می‌کند.
• خروج کمپرس از مجاری بخار روغن و یا درب قالپاق سوپاپ از بهترین نشانه‌ها برای فهمیدن وضعیت روغن‌سوزی موتور است. هرچه این کمپرس و بخار خروجی بیشتر باشد، نشان می‌دهد که موتور، روغن‌سوزی شدیدتری دارد.
• تغییر صدای موتور و به صدا افتادن سوپاپ‌ها از دیگر نشانه‌های کمبود روغن در موتور است که می‌تواند به خاطر روغن‌سوزی و کاهش سطح روغن‌موتور باشد.
• موتوری که به روغن‌سوزی می‌افتد، مقدار زیادی از توان خود را از دست می‌دهد. در نتیجه شتاب ماشین نیز کم می‌شود و چون باید برای جبران این کاهش توان، به موتور فشار وارد کنیم، هم مصرف موتور بالا می‌رود و هم موتور به گرم‌کردن می‌افتد. ضمن اینکه این توان از دست رفته هم هیچ وقت با فشار آوردن بیش از حد به موتور، جبران نمی‌شود.

راه‌های رفع روغن سوزی ماشین

روغن‌سوزی را می‌توان در حالت کلی به دو دسته تقسیم کرد؛ روغن‌سوزی از بالای موتور یا همان سرسیلندر و روغن‌سوزی ناشی از ضعف رینگ‌ها.

وقتی موتور از بالا و از سرسیلندر به روغن‌سوزی افتاده است، باید لاستیک‌های ساق سوپاپ را تعویض کرد. برای این کار نهایتا نیاز به باز کردن سرسیلندر موتور است و به همین خاطر هم هزینه‌های این تعمیر بسیار کمتر است. با باز کردن سرسیلندر و بررسی و کنترل میزان آزادی سوپاپ‌ها در گاید سوپاپ، اگر از این قسمت مشکلی وجود نداشته باشد باید لاستیک ساق سوپاپ‌ها را با یک نمونه سالم تعویض کرد. اگر گاید سوپاپ‌ها نیز مشکل داشته باشند باید این بخش را هم تعمیر کرد.

اما وقتی روغن‌سوزی از ضعف رینگ هاست، باید بعد از برداشتن سرسیلندر، تراشکار به بررسی سیلندرهای موتور بپردازد. سپس تراشکار است که تعیین می‌کند باید سیلندرها نیز تراشکاری شوند و یا کار با تعویض رینگ‌های پیستون، تمام می‌شود. در این وضعیت گاهی ممکن است که یک روغن‌سوزی، کار را به تعمیر میل لنگ، میل سوپاپ، سوپاپ‌ها، تراشکاری بلوک موتور، یاتاقان، پیستون‌ها و… نیز برساند. چرا که معمولا وقتی موتور از ناحیه رینگ‌ها ضعیف می‌شود، دیگر بخش‌های موتور نیز فرسوده شده‌اند و باید آنها را نیز تعمیر و تعویض کرد.

راه های پیشگیری از روغن سوزی موتور ماشین

روغن‌سوزی موتور برای هر پیشرانه‌ای بالاخره به وجود خواهد آمد. چرا که با کارکرد موتور و فرسوده‌شدن قطعات، روغن‌سوزی نیز اتفاق خواهد افتاد. اما چگونگی استفاده از موتور خودرو و همچنین نحوه رانندگی، نگهداری و سرویس دوره‌ای موتور هم تاثیر بسیار زیادی در اینکه چه وقتی موتور به روغن‌سوزی بیفتد، خواهد داشت.

پرهیز از رانندگی پرفشار

فشار بیش از حد به موتور به مرور زمان، باعث فرسایش سریع‌تر موتور شده و روغن‌سوزی را نزدکی تر می‌کند. ضمن اینکه احتمال شکستن رینگ‌ها و آسیب دیدن جداره موتور نیز در این حالت بیشتر است.

استفاده از سوخت باکیفیت

سوختی که کیفیت پایینی دارد، باعث ناک زدن و ضربه در موتور خودرو می‌شود. در نتیجه رینگ‌ها آسیب دیده و حتی می‌تواند جای نشستن رینگ‌ها روی پیستون را هم بشکند.

دقت در نگهداری موتور خودرو

روغن موتور باید در زمان لازم تعویض شود تا روانکاری موتور دچار خدشه نشود. همچنین باید از روغن باکیفیت استفاده کرد تا موتور به درستی روانکاری شود.

استفاده از مکمل‌های استاندارد برای افزایش طول عمر موتور

امروزه مکمل‌هایی برای افزایش طول عمر موتور و اصطلاحاً سرامیکی کردن جداره‌های سیلندر موتور ساخته شده‌اند که می‌توانند در افزایش طول عمر موتور کمک کنند. البته باید دقت داشت که در بین انبوهی از این نوع مکمل‌ها، فقط تعداد اندکی از آنها کارایی و توان این کار را دارند.

مراقبت از موتور

اتفاقاتی مثل گرم‌شدن بیش از حد موتور نیز می‌تواند منجر به آسیب‌دیدگی رینگ‌ها و روغن‌سوزی موتور شود. به همین خاطر باید همیشه حواسمان به سیستم‌های جانبی موتور مثل سیستم خنک‌کاری نیز باشد.

استفاده از قطعات باکیفیت

اگر موتور خودرو را تعمیر کردیم، حتما از قطعات باکیفیت و استاندارد برای آن استفاده کنیم تا زمان رسیدن به تعمیر بعدی را افزایش دهد. قطعه خوب همیشه دیرتر فرسوده می‌شود.

استفاده از مکمل‌های ترمیم کننده

با گسترش علم نانوتکنولوژی، افزودنی‌هایی نیز تولید شده‌اند که کاربری‌های خاصی دارند. شرکت‌های مختلفی اقدام به ساخت مکمل‌ها و افزودنی‌هایی برای رفع روغن‌سوزی‌های خفیف کرده‌اند که می‌توانند تا حد زیادی، روغن‌سوزی‌های خفیف را از بین ببرند. البته باید در نظر داشت که این روش ترمیم جداره‌های سیلندر، با استفاده از مکمل‌های ضد دود که فقط دود آبی روغن‌سوزی را از بین می‌برند و با یک بار تعویض روغن، این دود دوباره نمایان می‌شود، کاملا متفاوت هست.

مکمل‌های ترمیم‌کننده جداره سیلندر، می‌توانند یک لایه بسیار نازک میکرونی روی جداره سیلندر ایجاد کنند که به این ترتیب، خط و خش‌های موجود در جداره سیلندر نیز ترمیم می‌شوند. همچنین به خاطر وجود این لایه بسیار نازک، رینگ‌های پیستون نیز در داخل سیلندر به ورت جذب تر خواهند شد که کاهش فشار کمپرس موتور را شاهد خواهیم بود. نتیجه این اتفاقات باعث می‌شود تا کارکرد موتور بهتر شده و فرار کمپرس و روغن‌سوزی نیز تا حد بسیار زیادی کاهش پیدا کند. البته نتیجه کار به وضعیت موتور ارتباط دارد و این روش برای روغن‌سوزی‌های شدید، نتیجه‌بخش نخواهد بود. روند ترمیم سیلندرها معمولاً تا چند هزار کیلومتر زمان می‌خواهد و اثر این مکمل‌ها نیز تا چند ده‌هزار کیلومتر می‌تواند باقی بماند.

خطرات روغن سوزی ماشین

روغن موتور چندین کارکرد در موتور خودرو دارد. روانکاری قطعات داخلی و متحرک موتور، جلوگیری از زنگ‌زدگی قطعات داخل موتور، جمع‌آوری و انتقال دوده‌های حاصل از احتراق از سیلندرها به داخل کارتر از وظایف اصلی روغن‌موتور در پیشرانه است. ضمن اینکه روغن‌موتور در انتقال حرارت موتور به کف موتور یعنی کارتر روغن نیز نقش دارد تا گرمای این بخش با هوای عبوری از زیر موتور تبادل شود.

روغن‌سوزی باعث کاهش سطح روغن‌موتور می‌شود و اگر دائما سطح و حجم روغن‌موتور تنظیم نشود، در تمام موارد بالا می‌تواند اختلال رخ دهد. اما خطرناک‌ترین حالت، اختلال در روانکاری موتور است. این اتفاق باعث آسیب به قطعات داخلی خصوصا یاتاقان‌ها شده و می‌تواند کار به قفل‌شدن یاتاقان و شاتون و بریدن شاتون و شکستن بلوک موتور نیز برسد که هزینه این اتفاق، بسیار زیاد خواهد بود.

همچنین روغن‌سوزی باعث ورود بخار روغن از پیشرانه و همچنین دود ناشی از سوختن روغن به هوای آزاد نیز می‌شود که خطرات زیست محیطی برای انسان‌ها و دیگر جانداران دارد. کاهش حجم و فشار روغن در اثر روغن‌سوزی در موتورهایی که فیلر سوپاپ آنها با فشار روغن تنظیم می‌شود و اصطلاحا به فیلر اتومات شناخته می‌شوند، باعث اختلال در کارکرد دقیق سوپاپ‌ها نیز خواهد شد. این وضعیت در موتورهایی که سوپاپ آنها از سیستم VVTi استفاده می‌کند، شدیدتر خواهد بود.

مخفی کردن روغن سوزی با مکمل ضد دود

امروزه مکمل‌هایی برای کاهش و ازبین‌بردن دود ناشی از روغن‌سوزی در بازار وجود دارد که با استفاده از ترکیبات شیمیایی، دود ناشی از روغن‌سوزی و بخار روغن را از بین می‌برد. متاسفانه با استفاده از این روش، در زمان فروش خودو نیز کلاهبرداری‌هایی صورت می‌گیرد. به این صورت که فروشنده برای مخفی کردن روغن‌سوزی موتور خودرو، از مکمل‌های ضد دود استفاده می‌کند و خریدار با روش‌های چشمی مثل دنبال دود آبی موتور بودن و یا چک کردن بخار روغن، نمی‌تواند به فرسودگی و روغن‌سوزی موتور خودرو پی برد.

به همین خاطر توصیه می‌شود در زمان خرید خودرو حتماً از روش‌های دقیق‌تری مثل چک کردن کمپرس موتور استفاده شود و حتی روغن‌موتور خودرو را با هماهنگی فروشنده، تعویض کنید تا اگر از ضد دود در روغن‌موتور استفاده شده است، این وضعیت مشخص شود.

نتیجه‌گیری

روغن سوزی اتفاقی است که هم در اثر فرسودگی موتور در درازمدت رخ می‌دهد و هم ممکن است با اتفاقاتی مثل رانندگی‌های پرشتاب و فشار نامتعارف به موتور، گرم‌شدن بیش از حد پیشرانه، ناک زدن ماشین و… نیز رخ دهد. در هر حالت باید موتور خودرو باز شده و تعمیر اساسی شود که این اتفاق، هزینه‌های چند ده میلیون تومانی بسته به میزان خرابی موتور دارد. از این رو تمام افرادی که دنبال خرید خودرو هستند، به اولین و مهم‌ترین فاکتوری که توجه می‌کنند، سلامت موتور هست. بنابراین توصیه می‌شود که برای کارشناسی خودرو در زمان خرید و فروش خودرو، حتما از مکانیک‌های باتجربه و شیوه‌های مختلف تست و بررسی سلامت فنی موتور استفاده شود.

نویسنده: علیرضا داودی

سوالات متداول

• معنی روغن‌ سوزی از بالا یا روغن‌ سوزی از سرسیلندر چیست؟

روغن‌سوزی موتور را که ناشی از خرابی لاستیک‌های ساق سوپاپ باشد، روغن‌سوزی از سرسیلندر می‌گویند. این روغن‌سوزی معمولا چند ثانیه بعد از روشن‌شدن موتور از بین می‌رود که همین نشانه تشخیص و تفاوت آن با روغن‌سوزی از ضعیف شدن رینگ‌ها هست.

• معنی روغن‌ سوزی چیست؟

سوختن روغن‌موتور به همراه سوخت و هوا را در سیلندرها و در جریان کارکرد موتور، روغن‌سوزی می‌گویند. روغن‌سوزی ناشی از ورود روغن به دلایل مختلف به محفظه احتراق هست.

• تاثیر سوخت در فرسودگی و روغن سوزی موتور چیست؟

سوخت بی کیفیت باعث ناک زدن موتور می شود و اگر ایت روند ادامه دار باشد، می تواند باعث آسیب دیدن رینگ ها و شکستن پیستون نیز شود.

• موتور خودرو بعد از چه مقدار کارکرد به روغن سوزی می‌افتد؟

این زمان برای هر موتوری متفاوت است و حتی به نحوه استفاده از آن موتور نیز بستگی دارد. اما ضعیف ترین پیشرانه ها از نظر کیفیت نیز معمولا نباید زودتر از 250 هزار کیلومتر به سرویس اساسی اول نیاز پیدا کنند.