بازار خودرو ایران پیوسته تحت تاثیر عوامل متعددی بوده که باعث ترغیب یا عدم تمایل مشتریان به خرید خودرو شده است. در سال‌های اخیر، معامله خودرو سمت و سویی خاص پیدا کرده، چون این کالای مصرفی همانند طلا یا ملک به عنوان سرمایه توسط مشتریان خریداری می‌شود و به یک کالای کمیاب تبدیل شده است. با بررسی عوامل تاثیرگذار بر بازار خودرو ایران بهتر می‌توانید دلیل ایجاد چنین شرایطی را درک کنید.
تاثیر تحریم بر بازار خودرو
تحریم واژه غریبی برای ایرانیان نیست. در حقیقت از سال ۵۷ تاکنون ایران از جنبه‌های مختلف مورد تحریم کشورهای دیگر قرار گرفته است. از تحریم تسلیحاتی و علمی گرفته تا تحریم‌های تجاری و هسته‌ای، ایران همیشه در حال دست و پنجه نرم کردن با تحریم‌های مختلف است و به نظر نمی‌رسد این کابوس تمامی داشته باشد. اما کلمه «تحریم» برای کشوری که خودروسازی در آن، دومین صنعت مهم پس از نفت به حساب می‌آید، معنای دیگری به غیر از نابودی ندارد.
در حال حاضر، تحریم‌ها به دلایل متعدد از جمله افزایش قیمت قطعات، قطع همکاری با شرکت‌های خارجی، کمبود ارز، کاهش نقدینگی، نوسان نرخ ارز و…، مهم‌ترین عامل کاهش تولید خودرو در کشور به حساب می‌آیند. زمانی که تیراژ خودروسازان کاهش پیدا می‌کند، خودرو به یک کالای نایاب و سرمایه‌ای تبدیل شده و تقاضا برای آن به طور قابل‌توجهی بالا می‌رود. افزایش روزافزون متقاضیان و گسترش شکاف میان عرضه و تقاضا، موجب بر هم خوردن تعادل در بازار شده و خودرو به طور توجیه‌ناپذیر و نامعقولانه‌ای گران می‌شود.
تاثیر نرخ ارز بر بازار
قیمت خودرو با توجه به نرخ ارزش افزایش و کاهش پیدا می‌کند و این مهم دو دلیل اصلی دارد. اول اینکه برخی فناوری‌ها و قطعات خودرو از خارج تامین می‌شوند و ارز مورد معامله دلار و یورو است. از آنجا که پول ملی ارزش بسیار کمتری نسبت به ارز خارجی دارد، به همین خاطر با کوچک‌ترین تغییری در نرخ ارز، قیمت مواد اولیه برای ساخت خودرو نیز افزایش (یا کاهش) چشمگیری پیدا کرده و به همان نسبت، خودرو گران (یا ارزان‌تر) می‌شود.
از سوی دیگر، خودرو ماهیت خود را از یک کالای مصرفی، به یک کالای سرمایه‌ای تغییر داده است و به همین خاطر کوچک‌ترین تغییری در نرخ دلار و یورو، موجب افزایش یا کاهش چشمگیر قیمت خودرو در بازار می‌شود.
سه‌ماهه ابتدایی سال ۱۴۰۲، بهترین نمونه تاثیر نرخ ارز بر قیمت خودرو به حساب می‌آید. در این سه ماه، قیمت دلار نه افزایش چندانی داشته و نه کاهش محسوسی را تجربه کرده است. همین موضوع باعث شده قیمت خودرو در بازار تقریبا ثابت بماند و افزایش محسوسی پیدا نکند.
تاثیر تصمیمات دولت
یکی دیگر از عوامل تاثیرگذار بر بازار خودرو ایران، تصمیماتی است که نهادهای دولتی برای صنعت خودرو اتخاذ می‌کنند. دولت سهم بسزایی در صنعت خودرو کشور دارد و تلاش‌های کذایی برای خروج دولت از این بخش، تاکنون به نتیجه خاصی نرسیده است. تاثیر دولت بر صنعت خودرو به قدری شفاف است که حتی مقامات و نهادهای وابسته اعلام کرده‌اند که در صنعت می‌مانند، اما دخالت‌های خود را کمتر می‌کنند.
البته چنین وعده‌ای با نقش‌آفرینی نهادهایی همچون شورای عالی رقابت به سادگی نقض می‌شود و با پشتیبانی وزارت صمت، دولت کماکان در صنعت خودرو کشور دخالت می‌کند.
یکی از مهم‌ترین تصمیمات دولتی که صنعت خودروسازی را به سمت ویرانی سوق داد، وضع قانون ممنوعیت واردات خودرو در سال ۱۳۹۷ بود که خوشبختانه در سال ۱۴۰۱ منقضی شد. با این وجود، آثار مخرب این تصمیم به حدی شدید بوده که حتی سیاست‌گذار اقرار به اشتباه کرده است. ممنوعیت واردات، آن‌هم در اوج شکوفایی فناوری‌های جدید، باعث شد صنعت خودرو ایران چندین سال از پیشرفت‌های اخیر تکنولوژی در ساخت خودرو عقب بماند و حالا کشور ما هم‌ردیف با کشورهای آفریقا، جزو عقب‌افتاده‌ترین کشورهای جهان در حوزه خودرو شناخته شود.
یکی دیگر از تصمیمات دولتی تاثیرگذار در بازار خودرو ایران، قیمت‌گذاری دستوری است که موجب زیان‌دهی سنگین خودروسازان شده و یکی از عوامل مهم دو نرخی شدن و رانت خودرویی به حساب می‌آید. بر اساس این سیاست، خودروساز حق ندارد محصول خود را با قیمتی بیشتر از بهای مصوب به مشتری عرضه کند. این قیمت دستوری توسط ذی‌ربطان متعددی از جمله شورای رقابت مشخص می‌شود که هدف اصلی آن، شکست انحصار در بازار خودرو و ایجاد رقابت بین خودروسازان عنوان شده است.
شورای رقابت در سال ۱۴۰۲ نقش بسزایی در گرانی خودروهای داخلی و مونتاژی دارد و قرار است در قیمت‌گذاری خودروهای وارداتی نیز ایفای نقش کند. البته تدوین دستورالعمل قیمت‌گذاری جدید توسط شورای رقابت تا حدی در پاسخ به شکایات خودروسازان از قیمت‌های دستوری پیشین است که درنتیجه باعث افزایش ۳۰ درصدی میانگین قیمت خودروها و در نهایت گرانی در بازار شده است.
تاثیر برجام بر بازار
در بین تمام عوامل تاثیرگذار بر بازار خودرو کشور شاید برجام، مهم‌ترین آن‌ها باشد. برجام آغازگر و پایان‌بخش تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران خواهد بود. قرارداد برجام در سال ۱۳۹۵ اختلاف ایران با کشورهای دیگر پیرامون مسائل هسته‌ای را پایان داد. ولی با خروج آمریکا از این توافق در سال ۱۳۹۶، تحریم‌های شدید بین‌المللی دوباره سایه شومی بر کشور و صنایع مختلف آن از جمله خودروسازی انداخت. همکاری شرکت‌های خارجی با تجار ایرانی منع شد، ارزش پول ملی به طور قابل‌ملاحظه‌ای پایین آمد و ایران به انزوا رفت.
اهمیت برجام به حدی زیاد است که حتی با انتشار کوچک‌ترین شایعه‌ای درباره آن، قیمت ارز در داخل کشور و به دنبال آن قیمت خودرو به طور قابل‌ملاحظه‌ای کاهش یا افزایش پیدا می‌کند. اگر مذاکرات برجام به نتایج مثبت برسد و با حذف تحریم‌ها، همکاری کشورهای دیگر با ایران از سر گرفته شود، صنایع مختلف از جمله خودروسازی به تدریج التیام پیدا کرده و می‌توان منتظر پیامدهای خوشایندی همچون افزایش رقابت‌پذیری خودروسازان، افزایش کیفیت خودروها، افزایش تنوع خودرو در بازار، بازگشت ماهیت مصرفی خودرو و در نهایت ارزانی خودرو در بازار بود.
تاثیر واردات بر بازار خودرو
واردات خودرو نیز یکی از عوامل تاثیرگذار بر بازار خودرو کشور محسوب می‌شود، البته به شرطی که تزریق خودرو در بازار به حد کافی و مستمر باشد. در همه کشورها، واردات سهم خاصی در بازار خودرو دارد. ایران به مدت ۵ سال از این سهم محروم ماند و نتیجه آن چیزی جز عقب‌ماندگی صنعت خودرو از فناوری‌ها و پیشرفت‌های روز دنیا نبود.
واردات خودرو موجب افزایش عرضه در بازار می‌شود و از بار تحمیل‌شده روی دوش خودروسازان می‌کاهد. بدین ترتیب علاوه بر پاسخگویی به نیاز متقاضیان و اثربخشی در کاهش شکاف میان عرضه و تقاضا، خودروسازان می‌توانند با برنامه‌ریزی‌های بهتر روی تولید متمرکز شوند و راندمان بیشتری داشته باشند. افزایش عرضه، تعدیل بازار، تنوع‌بخشی، بهبود تیراژ محصولات و در نهایت کاهش قیمت خودرو به ارزش واقعی، از جمله تاثیرات و نتایج تزریق خودروهای وارداتی در بازار کشور است.
آینده بازار خودرو ایران
از سیاست‌گذاری‌های اشتباه و تصمیمات دولتی گرفته تا درگیری‌های سیاسی و اجتماعی، عوامل متعددی روی بازار خودرو کشور تاثیر می‌گذارند که هر یک به نوعی خرید و فروش خودرو را تحت‌الشعاع قرار می‌دهند. از بین عوامل مختلف به جرات می‌توان گفت تحریم‌های بین‌المللی، مهم‌ترین نقش را در بازار خودرو کشور ایفای می‌کنند، به طوری که در صورت رفع آن‌ها هیچ مانعی سد راه پیشرفت صنعت و بازار خودرو و بازگشت قیمت‌ها به ارزش واقعی نخواهد بود.
البته تحریم‌های بین‌المللی تنها در صورتی رفع می‌شود که ایران بتواند علاوه بر چین و روسیه، با دیگر کشورهای جهان نیز رابطه سازنده‌ای داشته باشد. در این حالت، با رفع تحریم‌ها و گسترش مبادلات تجاری با دیگر دولت‌ها، نرخ دلار نیز کاهش یافته و دولت نیز با اتخاذ سیاست‌های صحیح اقتصادی تورم را کم کند. بعد از آن، می‌توان شاهد ثبات در بازار خودرو بود.
نویسنده: تیم تولید محتوا خودرو۴۵
