چند سالی است که با واردات خودروهای تجاری کارکرده اروپایی به کشورمان که در کنار افزایش شدید مونتاژ و تولید خودروهای تجاری چینی در ایران، نام این ماشین‌ها بیش‌ازپیش شنیده می‌شود. اما باید بدانیم که به چه خودروهایی، خودروی تجاری گفته می‌شود و این ماشین های تجاری شامل چه نوعی از خودروها هستند و کارایی و کاربرد آنها در کجاست.
خودروی تجاری چیست؟
اگر بخواهیم یک دسته‌بندی کلی و بزرگ از انواع خودروهای نقلیه جاده‌ای داشته باشیم و خودروهایی را که در طول روز با آنها سر و کار داریم، به دو دسته بزرگ تقسیم کنیم، می‌توان آنها را به وسایل نقلیه شخصی و غیر شخصی یا همان تجاری، دسته‌بندی کرد. البته این دسته‌بندی فارغ از اختصاص آنها به سازمان یا نهاد خاصی است و منظور، فقط دسته‌بندی از نظر هدفی است که در ساخت آنها وجود دارد.
به این ترتیب، خودروها یا برای استفاده شخصی افراد طراحی و تولید شده‌اند یا هدف از تولید آنها، انجام کاری مثل حمل‌ونقل افراد یا بار و انجام خدماتی است که به واسطه آن، درآمدی برای صاحب خودرو به همراه داشته باشد.
بنابراین خودروی تجاری برای حمل‌ونقل افراد یا بار طراحی شده است و خودرویی است که می‌تواند با آن خدماتی انجام داد و درآمدی کسب کرد.
البته باید در نظر داشت که در کشور ما، خودروهای تجاری و خودروهای عمومی با اینکه در اکثر موارد یکی هستند؛ اما تفاوت‌هایی نیز در آنها دیده می‌شود. مثلا تاکسی‌های سواری با پلاک عمومی در رده خودروهای تجاری قرار نمی‌گیرند؛ اما تاکسی‌های ون با پلاک عمومی جزو خودروهای تجاری هستند. چرا که اساس و ملاک معرفی، نوع خودرو است و نه کاربری آن. به این ترتیب حتی یک پیکاپ شخصی نیز جزو خودروهای تجاری است با اینکه کاربری و کارکردی کاملا شخصی دارد.
تعریف بین المللی خودروهای تجاری
در نقاط مختلف دنیا، خودرو تجاری به شکل‌های گوناگونی تعریف شده است. اما عمده تعریف آنها، شباهت و نزدیکی زیادی به هم دارند. در ابتدا باید بدانیم که خودروهای تجاری به صورت اختصار،CMV شناخته می‌شوند که مخفف عبارت Commercial Motor Vehicle است و معنای خودرو موتوردار تجاری را دارد.
در آمریکا، خودرو تجاری به خودروی موتورداری گفته می‌شود که در جاده و مسیر برای جابه‌جایی افراد یا بار طراحی شده باشد. البته برای این خودرو و تعریف آن، چهار شرط لازم است.
- وزن ناخالص مجاز آن بیشتر از ۱۰،۰۰۱ پاوند یا به عبارتی بیش از ۴،۵۳۶ کیلوگرم باشد.
- به صورت تکی یا ترکیب خودرو و تریلر، وزنی بیش از ۲۶،۰۰۱ پاوند یا ۱۱،۷۹۴ کیلوگرم داشته باشد.
- به همراه راننده، ظرفیت حمل مسافری بیش از ۸ نفر را داشته باشد.
- هر خودرویی که در حال حمل بار و وسایل خطرناک باشد که طبق قوانین باید پلاک لازم را برای شناسایی روی خود داشته باشد.
می‌بینیم که طبق تعاریف قوانین ایالات متحده آمریکا که مبنای بسیاری از قوانین خودرویی در دنیا است، خودرویی مثل پیکاپ با وزن ناخالص کمتر از ۴.۵ تن، در دسته خودروهای تجاری قرار نمی‌گیرد. البته وقتی به آمار تولید این قبیل خودروها در منطقه آمریکای شمالی نیز نگاهی می‌اندازیم، می‌بینیم که تیراژ تولید پیکاپ‌ها بسیار بالاست و بسیاری از مردم از این خودرو به صورت شخصی استفاده می‌کنند.
در کشور آمریکا که استفاده از تریلرها و کاروان‌ها بسیار زیاد است، این وسایل نیز در دسته خودروهای تجاری قرار دارند. در واقع مجموع کشنده و تریلر در دسته خودروهای تجاری قرار دارند که کشنده آن به عنوان یک خودروی تجاری خودکششی و تریلر آن نیز به عنوان یک خودرو تجاری یدک‌کشی دسته‌بندی می‌شود.
ضمن اینکه چون بسیاری از خودروهای استیشن و شاسی بلند آمریکایی، ظرفیت ۷ سرنشین را دارند، اگر ظرفیت مسافر به همراه راننده بیشتر از ۸ سرنشین شود، در دسته خودروهای تجاری قرار می‌گیرد. به همین علت است که امروزه خودروهای استیشن و شاسی بلند و کراس اوور، ظرفیت هفت سرنشین را دارند و ظرفیت آنها حتی با وجود جادار بودن، به هشت نفر نمی‌رسد تا در دسته خودروهای تجاری قرار نگیرند.
اما تعریف ماشین تجاری در اروپا کمی متفاوت از آمریکاست. در اروپا به خودرویی که ظرفیتی بیش از ۹ سرنشین به همراه راننده داشته باشد، خودرو تجاری گفته می‌شود. همچنین خودروهای تجاری به واسطه داشتن ایمنی بالا در بخش‌هایی مثل مخزن سوخت، با استانداردهای خاصی طراحی و تولید می‌شوند تا به خاطر استفاده‌های بیشتر در جاده‌ها، ایمنی و ضریب اطمینان بالاتری داشته باشند.
تعریف خودروهای تجاری در ایران
در ایران به خودروهایی که قابلیت حمل بار یا مسافر را دارند و کارت آنها برای کاربری‌های مشخصی که برای حمل بار یا مسافر صادر شده باشد، خودرو تجاری گفته می‌شود. البته در کشور ما بیشتر از اصطلاح خودرو عمومی استفاده می‌شود که بیانی متفاوتی از خودرو تجاری است.
برای مثال، خودروهای کشاورزی، راهسازی، معدنی و پیکاپ‌ها نیز در کشورمان در دسته خودروهای تجاری قرار دارند. این در حالی است که تاکسی‌های سواری در دسته خودروهای عمومی قرار دارند؛ اما ماشینی که برای کاربری تاکسی استفاده می‌شود، سواری است و خودرو تجاری نیست. این در حالی است که ون‌های مسافری به خاطر داشتن ظرفیت مسافر بیشتر، کارت خودرو عمومی دارند و یک خودرو تجاری با پلاک عمومی هستند.
قابل ذکر است که در کشور ما، وانت‌ها و پیکاپ‌ها به صورت قراردادی به عنوان خودرو تجاری قلمداد و دسته‌بندی شده‌اند و حتی می‌بینیم که در بسیاری از بزرگراه‌ها، تردد موتورسیکلت، کامیون و دیگر خودروهای تجاری به همراه وانت‌بارها ممنوع است. ضمن اینکه از این خودروها در نمایشگاه‌های خودروهای تجاری نیز استفاده و رونمایی می‌شود.
انواع خودروهای تجاری
دسته‌بندی خودروهای تجاری در سراسر دنیا بر اساس استانداردهای هر کشور، تا حدودی متفاوت است. برای مثال در آمریکا، دسته‌بندی بر اساس تناژ خودروهای تجاری است که شامل کلاس یک تا کلاس هشت می‌شود. اما در ایران هرچند که دسته‌بندی خودروها بر اساس تناژ آنها نیز انجام می‌شود و تمام خودروهای تجاری را می‌توان به سه دسته سبک‌وزن، میان‌وزن و سنگین‌وزن تقسیم کرد؛ اما به طور کلی می‌توان خودروهای تجاری را در دسته‌های دیگری نیز قرار داد. همچنین خودروهای مسافری نیز با توجه به ابعاد بدنه که تعداد مسافران را نیز شامل خواهد شد، دسته‌بندی می‌شوند.
خودروهای تجاری سبک وزن
خودروهای تجاری که تناژ ناخالص آنها کمتر از ۳.۵ تن یا خودروهای مسافری که ظرفیت آنها نهایتا ۹ نفر باشد، در دسته خودروهای تجاری سبک وزن قرار می‌گیرند. این رده شامل وانت‌بارها و پیکاپ‌ها، ون‌های مسافری سایز کوچک و ون‌های باری کوچک سایز مثل مینی ون‌ها و میکرو ون‌ها و خودروهایی از این دست می‌شود.
خودروهای تجاری میان وزن
خودروهای تجاری میان وزن، آن دسته از خودروهای تجاری هستند که برای راندن آنها نیازی به داشتن گواهینامه پایه یک نیست و با همان گواهینامه پایه دو نیز می‌توان با آنها رانندگی کرد. بر این اساس، خودروهای تجاری میان‌وزن شامل خودروهایی تا تناژ ناخالص نهایتا ۶ تن و همچنین خودروهای مسافری با ظرفیت حداکثر ۲۶ نفر می‌شود. البته باید در نظر داشت که برخی از اتوبوس‌های VIP ظرفیت کمتر از ۲۶ نفر دارند؛ اما به خاطر وزن بالای ۶ تن در دسته خودروهای تجاری قرار می‌گیرند. با این تفاسیر، برخی از کامیونت‌ها، مینی‌بوس‌ها، ون‌های مسافری و باری، در دسته خودروهای تجاری میان‌وزن قرار دارند.
خودروهای تجاری سنگین وزن
به خودروهای تجاری با وزن ناخالص مجموع بالای ۶ تن و همچنین ظرفیت مسافر بالای ۲۶ نفر در دسته خودروهای تجاری سنگین‌وزن قرار می‌گیرند که به ماشین سنگین معروف هستتند و برای راندن آنها باید گواهینامه رانندگی پایه یک داشت. در این دسته کامیون‌های دو و سه محور، اتوبوس‌ها و میدل باس‌ها، کشنده‌ها و… قرار دارند. البته داشتن گواهینامه ویژه برای برخی از این خودروها مثل جرثقیل، بلدوزر و دیگر خودروهای راهسازی و خودروهای کشاورزی نیز طبق قانون، الزامی و اجباری است.
خودروهای تجاری فوق سنگین
هرچند که خودروهای تجاری فوق سنگین که فقط شامل کشنده‌های فوق سنگین با بارهای ترافیکی می‌شود، در این دسته قرار می‌گیرند؛ اما از نظر کلی و به صورت قانونی، این خودروها را نیز در دسته خودروهای تجاری سنگین‌وزن و ماشین سنگین قرار می‌دهند.
گواهینامه رانندگی برای خودروهای تجاری
گواهینامه رانندگی برای خودروها در کشورمان به سه دسته پایه سوم، پایه دو و پایه یک تقسیم می‌شوند. برای رانندگی با خودروهای تجاری سبک‌وزن و خودروهای سواری باید حداقل گواهینامه رانندگی پایه سوم داشت.
برای راندن خودروهای تجاری میان‌وزن باید حداقل گواهینامه رانندگی پایه دوم داشت که اگر این خودرو در دسته خودروهای ویژه باشد، باید گواهینامه آن را نیز داشته باشیم.
راندن خودروهای تجاری سنگین‌وزن و رانندگی با ماشین سنگین نیز فقط با گواهینامه رانندگی پایه یک قابل‌انجام است و چون اکثر خودروهای تجاری ویژه نیز در این دسته قرار دارند، برای راندن آنها نیاز به داشتن گواهینامه ویژه است.
بهترین تولیدکنندگان خودروهای تجاری دنیا
شرکت‌های خودروسازی مختلفی در سراسر دنیا ماشین سنگین و خودروهای تجاری تولید می‌کنند.
دایملر
شرکت Daimler AG که شناخته‌شده‌ترین برند آن، مرسدس بنز است، بزرگ‌ترین تولیدکننده خودروهای تجاری در دنیا شناخته می‌شود که زیرمجموعه‌های تجاری‌سازی مثل مرسدس بنز، فریت لاینر، فوسو، وسترن استار، دیترویت دیزل، بهارات بنز، سترا و اتوبوس‌سازی توماس را شامل می‌شود.
گروه ولوو
از بزرگ‌ترین گروه‌های تجاری‌ساز و سازندگان ماشین سنگین دنیا، مجموعه Volvo Group است که به اسم AB Volvo نیز شناخته می‌شود. این گروه نیز زیرمجموعه‌های متعددی مثل ولوو، ماک و رنو را دارد.
تراتون
این گروه نیز یکی از تجاری‌سازان بزرگ دنیاست که فعالیت زیادی در آمریکای جنوبی و اروپا دارد. بخش خودروهای تجاری فولکس واگن، اسکانیا، مان آلمان، اینترنشنال و بخشی از سینوتراک چین در این گروه قرار دارند.
Paccar
این گروه که داف، لیلاند، پیتربیلت و کنوورث در آن قرار دارند، از جمله شرکت‌های بزرگ تجاری‌سازی در دنیاست که عمده تولیدات آن در اروپا و آمریکا فروخته می‌شوند.
ایسوزو
این شرکت ژاپنی به تنهایی حجم تولید زیادی دارد که عمده آنها در رده کامیونت هست. ایسوزو در کشورمان نیز بسیار محبوب است و کیفیت پیشرانه‌های آن، از بهترین‌ها در دنیاست.
ایویکو
ایویکو از جمله تولیدکنندگان ماشین سنگین و شرکت‌های تجاری‌ساز بزرگ دنیاست که در بیش از ۱۶ کشور دنیا، ۲۷ کارخانه تولیدی دارد. ایویکو چندین دهه پیش از ادغام و به هم پیوستن چندین کمپانی تجاری‌ساز به وجود آمد.
تاتاموتورز
این شرکت هندی نیز به واسطه داشتن بازار بزرگ هندوستان، حجم تولید و فروش بالایی دارد. تاتاموتورز به واسطه سرمایه‌گذاری‌های سنگین در بخش خودروهای سواری و تجاری، سود سرشاری در سال‌های اخیر به دست آورده است.
نتیجه گیری
خودروهای تجاری و ماشین سنگین نقش بسیار پررنگی در زندگی مردم دنیا دارند و این قضیه حتی با وجود پیشرفته‌ترین سیستم حمل‌ونقل ریلی، باز هم بسیار مهم و حیاتی است. چرا که خودروهای تجاری نه‌فقط در جاده‌ها و در مسیرهای طولانی و بین‌المللی، بلکه به صورت مویرگی در تمام شهرها و جاده‌ها و خیابان‌ها شهرها حضور دارند.
خودروهای تجاری در کشور ما نیز از اهمیت فوق‌العاده‌ای برخوردار هستند و زندگی همه مردم به تمام خودروهای تجاری اعم از حمل‌ونقل جاده‌ای، مسافری، خدماتی، راهسازی، کشاورزی و… به مقدار زیادی وابسته است.
در سال‌های اخیر، حجم واردات و تولید خودروهای تجاری سبک‌وزن، میان‌وزن و سنگین‌وزن بسیار افزایش پیدا کرده است. در این میان، پیکاپ‌ها که در ایران در رده خودروهای تجاری قرار می‌گیرد نیز افزایش حجم و تنوع زیادی در این سال‌ها داشته است که البته کارکرد آنها در کشورمان بیشتر برای مصارف شخصی و غیرتجاری است.
سوال های متداول
آیا پیکاپ‌ها هم در رده خودروهای تجاری قرار می‌گیرند؟
با اینکه امروزه استفاده‌های شخصی از پیکاپ‌ها به مراتب بسیار بیشتر از استفاده‌های عمومی و تجاری است، اما پیکاپ‌ها نیز در رده خودروهای تجاری قرار می‌گیرند.
فرق بین خودرو تجاری و خودرو عمومی چیست؟
در ایران تفاوت‌هایی بین خودروهای تجاری و عمومی وجود دارد که مربوط به تاکسی‌ها و پیکاپ‌ها می‌شود. تاکسی‌های سواری با اینکه خودرو تجاری محسوب نمی‌شوند؛ اما دارای پلاک عمومی هستند و همچنین پیکاپ‌ها با اینکه خودرو تجاری هستند؛ اما دارای پلاک عمومی نیستند.
آیا خودروهایی مثل خودروهای راهسازی، کشاورزی، معدنی و… هم در رده خودروهای تجاری قرار می‌گیرند؟
خودروهای کار مثل خودروهای خدماتی، راهسازی، معدنی، کشاورزی و این قبیل خودروها نیز در دسته خودروهای تجاری قرار دارند.
نویسنده: علیرضا داودی
