فهرست مطالب
سیستم گرمایش یا بخاری ماشین نقش مهمی در ایجاد راحتی و آسایش سرنشینان ایفا می‌کند. هدف این سیستم، فراهم کردن گرما و تنظیم دمای داخلی خودرو است که برای تجربه‌ای راحت در هنگام رانندگی ضروری است.
علاوه بر تامین آسایش، سیستم گرمایش خودرو نقشی حیاتی در از بین بردن بخار و یخ زدگی شیشه ها دارد. در ماه‌های سرد زمستان، تراکم بخار بر روی شیشه‌ها می‌تواند دید راننده را مختل کند. بخاری خودرو با هدایت هوای گرم به سمت شیشه‌ها به از بین بردن این بخار کمک می‌کند و دید واضحی برای رانندگی ایمن فراهم می‌کند.
همچنین سیستم گرمایش سالم می‌تواند به بهبود هوشیاری و تمرکز راننده کمک کند. دمای پایین می‌تواند باعث ناراحتی و حواس‌پرتی راننده شود که تمرکز او بر جاده را تحت تاثیر قرار می‌دهد. با حفظ دمای مطلوب داخلی از طریق بخاری ماشین، رانندگان می‌توانند هوشیارتر و متمرکزتر باشند.
بخاری ماشین چیست؟
بخاری خودرو در واقع سیستم گرمایشی کابین است که اجازه می‌دهد در روزهای سرد سال، دمای داخل اتاق خودرو برای سرنشینان متعادل شود. این سیستم گرمای ایجادشده در موتور خودرو را دریافت می‌کند و به داخل کابین می‌دمد تا بدین ترتیب دمای داخل افزایش پیدا کند و سرنشینان از سرمای سخت محیط بیرون در امان بمانند.
اجزای بخاری ماشین
سیستم گرمایش بخشی اساسی از هر خودرو است که در زمستان راحتی و ایمنی را فراهم می‌کند. آشنایی با این اجزا و وظایف هر کدام می‌تواند به شما کمک کند تا بهتر با تکنسین‌های خودرو درباره تشخیص و تعمیر سیستم گرمایش گفتگو کنید. این اجزا شامل موارد زیر است:
سیال انتقال حرارت یا مایع رادیاتور
مایع خنک کننده یا کولانت که به نام آب رادیاتور نیز شناخته می‌شود، به‌عنوان سیال انتقال حرارت در سیستم گرمایش عمل می‌کند. این مایع گرما را از اجزای مختلف موتور جذب کرده و به رادیاتور بخاری منتقل می‌کند که پس از گرم شدن، گرما را به داخل کابین خودرو می‌رساند.
اگر سطح مایع خنک‌کننده پایین باشد، گرمای کمی به رادیاتور بخاری منتقل می‌شود یا اصلا منتقل نمی‌شود. علاوه بر این، تجمع مایع خنک‌کننده در رادیاتور بخاری می‌تواند مشکلاتی ایجاد کند که معمولا با تخلیه و جایگزینی مایع خنک‌کننده رفع می‌شود.
رادیاتور بخاری
یکی از اجزای کلیدی سیستم گرمایش خودرو، رادیاتور بخاری است. این قطعه که در داشبورد خودرو قرار دارد، یک رادیاتور کوچک است که از مایع خنک‌کننده داغ موتور خودرو برای تولید گرما استفاده می‌کند. هنگامی که هوا از روی پره‌های رادیاتور بخاری عبور می‌کند، گرم شده و به داخل کابین خودرو دمیده می‌شود.
موتور فن تهویه کابین
موتور فن کابین یکی دیگر از اجزای حیاتی است که وظیفه گردش هوا در سیستم گرمایش و تهویه خودرو را بر عهده دارد. این موتور هوا را از بیرون خودرو یا داخل کابین می‌کشد، آن را از روی رادیاتور بخاری عبور داده و پس از گرم شدن از طریق دریچه‌ها به داخل کابین توزیع می‌کند. اگر جریان هوا ضعیف باشد، احتمالا فن خراب است و باید تعویض شود.
ترموستات موتور
ترموستات موتور نقش مهمی در تنظیم دمای سیستم گرمایش دارد. این قطعه دمای مایع خنک‌کننده را کنترل کرده و جریان آن را بین موتور و رادیاتور بخاری تنظیم می‌کند. با توجه به دمای مایع، یک دریچه داخلی باز یا بسته می‌شود تا اطمینان حاصل شود که مایع خنک‌کننده داغ در زمان مناسب به رادیاتور بخاری می‌رسد.
هنگامی که دریچه باز است، مایع خنک‌کننده می‌تواند جریان یابد و وقتی بسته است، جریان متوقف می‌شود. اگر دریچه باز نشود، ممکن است موتور بیش از حد گرم شود. از سوی دیگر، اگر دریچه در حالت باز گیر کند، مایع خنک‌کننده سرد شده و هوای دمیده‌شده از دریچه‌های کابین نیز سرد خواهد بود. هر دو وضعیت برای خودرو، راننده و سرنشینان خطرناک است و ترموستات موتور باید فورا تعویض شود.
در خودروهای مدرن، مانند خودروهای برقی، بخاری ماشین از ترموستات الکتریکی استفاده می‌کند. در برخی موارد، اگر اتصال کوتاه الکتریکی رخ دهد یا سوئیچ تنظیم ترموستات گیر کند، آخرین عاملی که باید بررسی شود، اجزای الکتریکی سیستم است.
نحوه عملکرد بخاری ماشین
عملکرد بخاری ماشین به این صورت است که بعد از روشن شدن موتور خودرو، مایع رادیاتور گرمای موتور را به خود جذب می‌کند و دمای آن بالا می‌رود. این مایع توسط رادیاتور در موتور و شلنگ‌ها یا لوله‌های متصل به آن جریان پیدا می‌کند و در این بین از طریق لوله‌های مخصوص به رادیاتور بخاری که معمولا زیر داشبورد و داخل کابین قرار دارد، وارد می‌شود.
مایع داغ واردشده به رادیاتور دمای آن را بالا می‌برد و فن دمنده هوای داغ را از اطراف رادیاتور بخاری به داخل کابین می‌دمد. میزان قدرت فن دمنده و دمای آن توسط تنظیم‌گرهای روی داشبورد قابل کنترل است و راننده یا کاربر می‌تواند آن را در حد نیاز تنظیم کند. در سیستم‌های مجهز به تهویه اتوماتیک نیز می‌توان دمای اتاق را به کمک سنسورهای مخصوص تنظیم کرد.
نحوه عملکرد بخاری خودرو برقی
بیشتر بخاری های خودروهای برقی از طریق عبور جریان الکتریکی از یک رسانا، که سپس گرما را به المنت‌های حرارتی منتقل می‌کند، کار می‌کنند و این گرما به فضای داخل خودرو دمیده می‌شود.
سیستم گرمایش خودروهای برقی به انرژی باتری اصلی وابسته است. در گذشته، این مسئله باعث کاهش برد خودروهای برقی در زمستان می‌شد، اما امروزه با استفاده از پمپ‌های حرارتی کارآمد در خودروهای مدرن، این مشکل برطرف شده است.
یکی از مزایای خودروهای برقی در زمستان، ویژگی پیش‌گرمایی Preconditioning)) است. این قابلیت به شما امکان می‌دهد که خودرو را پیش از شروع سفر گرم یا خنک کنید. این ویژگی باعث می‌شود خودرو در حالی که هنوز در حال شارژ است گرم و آماده باشد، بدون اینکه تاثیری بر شارژ باتری خودرو برقی بگذارد.
دلایل خرابی بخاری ماشین
در ماه‌های سرد سال، بخاری ماشین نعمت بزرگی است. آخرین چیزی که در یک صبح یخبندان زمستانی می‌خواهید، این است که بفهمید بخاری خودرویتان مشکل دارد یا اصلا کار نمی‌کند.
اگر سیستم بخاری به درستی کار نمی‌کند، این مسئله احتمالا به دلیل خرابی یا معیوب بودن ترموستات است. ترموستات ممکن است در حالت باز یا بسته گیر کند که این مسئله می‌تواند مشکلاتی برای سیستم خنک‌کننده موتور ایجاد کند.
با این حال، این تنها دلیل ممکن نیست. به‌طور کلی، مشکلات بخاری خودرو ممکن است به دلایل زیر باشد:
کاهش سطح مایع خنک کننده
اگر سطح مایع خنک‌کننده خیلی پایین باشد، مایع کافی برای گرم کردن رادیاتور بخاری وجود نخواهد داشت و در نتیجه هوای سرد دمیده می‌شود. مایع خنک‌کننده را باید تا سطح مناسب پر کنید و سپس بررسی کنید که آیا بخاری دوباره کار می‌کند یا خیر. (این کار را فقط وقتی موتور خنک است، انجام دهید).
ضمنا اگر سیستم خنک‌کننده هوا گرفته باشد، ممکن است بخاری ماشین درست کار نکند. برای رفع این مشکل باید سیستم آب رادیاتور هواگیری شود که این کار در بعضی خودروها به صورت خودکار انجام می‌شود، اما در بسیاری دیگر از محصولات باید به صورت دستی و توسط تعمیرکار یا فرد ماهر صورت بگیرد.
سیم کشی آسیب دیده
آسیب دیدن سیم‌کشی یا سیستم برق بخاری می‌تواند باعث شود بخاری کار نکند. یک سیم اتصال کوتاه یا فیوز سوخته می‌تواند دلیل این مشکل باشد که معمولا رفع آن ساده است.
خرابی فن بخاری
ممکن است بخاری کار کند و اجزای اصلی آن مشکلی نداشته باشند، اما اگر فن کابین خراب شده باشد، نمی‌تواند هوای گرم را به داخل خودرو بدمد. این مشکل ممکن است به دلیل خرابی مکانیکی یا مشکل الکتریکی در سیستم فن باشد.
خرابی ترموستات
اگر ترموستات موتور خراب شود و در حالت باز باقی بماند، مایع خنک کننده موتور به اندازه کافی گرم نمی‌شود و در نتیجه رادیاتور بخاری نیز به دمای مطلوب نمی‌رسد. بنابراین فن سیستم بخاری نمی‌تواند هوای گرم به داخل اتاق بدمد و هوای دمیده‌شده معمولا سردتر از حد انتظار است. با تعویض ترموستات این مشکل برطرف خواهد شد.
تعمیر بخاری خودرو
برای اطمینان از عملکرد صحیح سیستم بخاری ماشین، نگهداری و سرویس منظم آن ضروری است. این شامل موارد زیر می‌شود:
- بررسی سطح مایع خنک‌کننده
- بررسی شلنگ‌ها برای شناسایی نشتی یا آسیب
- تمیز کردن یا تعویض فیلترها
اولین کاری که باید انجام دهید، بررسی مایع خنک‌کننده موتور است. این کار را فقط زمانی انجام دهید که موتور خنک شده باشد تا از سوختگی جلوگیری شود. کاهش مایع خنک‌کننده می‌تواند نشانه‌ای از نشتی یا مشکل دیگری در سیستم باشد، بنابراین بهتر است خودرو را توسط یک متخصص بررسی کنید تا مطمئن شوید مشکل دیگری وجود ندارد.
اگر مایع خنک‌کننده کافی است، اما بخاری همچنان کار نمی‌کند، باید خودرو را به تعمیرگاه ببرید تا یک مکانیک باتجربه مشکل را تشخیص داده و برطرف کند. چرا که ممکن است سیستم مشکل برقی داشته و یا نیاز به تعویض ترموستات باشد که تعمیرکار می‌تواند به راحتی آن را انجام دهد.
اما جدای از این مشکلات معمولا خرابی سیستم بخاری به ویژه در خودروهای با کارکرد بالا، گرفتگی و کثیفی مجاری رادیاتور بخاری برمی‌گردد. اگر رادیاتور بخاری به طور کامل خراب شده باشد، باید به تعمیرگاه مراجعه کنید تا داشبورد باز و رادیاتور تعویض شود اما اگر فقط کثیف شده باشد، می‌توان در یک فرایند نه‌چندان پیچیده این مشکل را برطرف کرد و رادیاتور را شستشو داد. البته اگر سررشته فنی ندارید بهتر است کار شستشوی بخاری را به یک متخصص بسپارید.
زیرا بعد از انجام این کار نیاز به هواگیری رادیاتور و سیستم خنک کننده موتور است که اگر به درستی صورت نگیرد، ممکن است باعث خرابی پیشرانه یا سوختن واشر سرسیلندر و مواردی از این دست شود.
اگر بخاری خودروی شما مانند گذشته کار نمی‌کند یا به‌طور کامل از کار افتاده است، ممکن است دلیل آن گرفتگی در رادیاتور بخاری باشد. رادیاتور بخاری مشابه رادیاتور موتور است و بخشی از سیستم خنک‌کننده خودرو محسوب می‌شود. مایع خنک‌کننده داغ که از بخش‌های دیگر موتور عبور کرده است، از طریق رادیاتور بخاری جریان پیدا می‌کند و هوای گرم به کابین خودرو منتقل می‌شود. اگر این قطعه مسدود شود، مایع خنک‌کننده نمی‌تواند از آن عبور کند و مقدار گرمای قابل انتقال محدود می‌شود. شستشوی رادیاتور بخاری می‌تواند این گرفتگی‌ها را برطرف کند، اما اگر این کار موثر نبود، ممکن است نیاز به تعویض هسته بخاری داشته باشید.
مراحل شستن رادیاتور بخاری
برای شستن رادیاتور خودرو می‌توانید مراحل زیر را انجام دهید.
پیدا کردن محل لوله های بخاری
لوله‌های ورودی و خروجی رادیاتور بخاری معمولا روی دیواره جداکننده موتور از کابین خودرو قرار دارند. مکان دقیق آن‌ها در خودروهای مختلف متفاوت است، بنابراین اگر پیدا کردن لوله‌های ورودی و خروجی دشوار است، به دفترچه راهنمای خودرو مراجعه کنید.
دو نازل یا لوله وجود دارد، یکی برای جریان ورودی مایع خنک‌کننده و دیگری برای جریان خروجی.
می‌توانید این نازل‌ها را با دنبال کردن شلنگ‌های خنک‌کننده در سیستم خنک‌کننده پیدا کنید.
جدا کردن شلنگ های بخاری
بیشتر شلنگ‌های خنک‌کننده با استفاده از بست‌هایی متصل می‌شوند که باید با پیچ‌گوشتی یا آچار باز شوند. به یاد داشته باشید که هنگام جدا کردن شلنگ‌های بخاری، مایع خنک‌کننده و آب از آن‌ها خارج می‌شود، بنابراین ظرفی را زیر شلنگ‌ها قرار دهید.
اگر بست شلنگ در هنگام باز کردن آسیب دید، می‌توانید از فروشگاه‌های لوازم خودرو گیره یا بست‌های جدید تهیه کنید.
هدایت شلنگ به سمت ظرف
برای پاک کردن گرفتگی رادیاتور بخاری، باید هوا یا آب را با فشار از سیستم عبور دهید. در این فرآیند، مایع خنک‌کننده، آب و آلودگی‌های داخل سیستم از شلنگ خارج می‌شود. مطمئن شوید شلنگ به‌گونه‌ای قرار گرفته که تمام مواد خارج شده وارد ظرف شود.
وارد کردن شلنگ هوا یا آب به لوله خروجی
اگر کمپرسور هوا دارید، می‌توانید از آن برای وارد کردن هوا به رادیاتور بخاری استفاده کنید. در غیر این صورت، می‌توانید از شلنگ و شیر آب استفاده کنید. شلنگ هوا یا آب را به لوله خروجی رادیاتور بخاری متصل کنید.
برای شستن سیستم به شلنگ آب نیاز خواهید داشت، اما هوای فشرده ممکن است گرفتگی‌های سخت‌تر را بهتر پاک کند.
مهر و موم کردن خط اتصال
سعی کنید خط اتصال شلنگ هوا یا آب به لوله رادیاتور بخاری را تا حد امکان مهر و موم کنید. استفاده از نوار چسب یا کوپلرهای سیلیکونی روش‌های موثری برای ایجاد مهر و موم هستند.
اگر گرفتگی شدیدی در خط وجود داشته باشد، ممکن است فشار به جای عبور از گرفتگی، به شلنگ برگردد.
مهر و موم مناسب در اطراف شلنگ فشار هوا یا آب را مجبور می‌کند تا از گرفتگی عبور کند.
باز کردن شلنگ آب یا روشن کردن کمپرسور هوا
با اتصال شلنگ هوا یا آب به خروجی لوله بخاری و مهر و موم کردن آن، کمپرسور هوا یا شلنگ آب را باز کنید. فشار ایجادشده در سیستم به برطرف شدن گرفتگی‌ها کمک می‌کند. مایع خنک‌کننده و آلودگی‌ها از طریق لوله دیگر بخاری تخلیه شده و به ظرف زیر خودرو ریخته می‌شود. اجازه دهید شلنگ یا کمپرسور چند دقیقه کار کند تا فشار به تمام سیستم وارد شود.
تخلیه مایع خنک کننده و آلودگی ها
کمپرسور یا شلنگ آب را قطع کنید و اجازه دهید مایعات باقی‌مانده در ظرف زیر خودرو تخلیه شوند. مطمئن شوید ظرف پر نشده و سرریز نمی‌کند، به‌ویژه هنگام استفاده از شلنگ آب.
سیستم ممکن است حتی پس از قطع شدن جریان هوا یا آب، چند دقیقه به تخلیه ادامه دهد.
تکرار فرآیند با شلنگ آب
اگر در ابتدا از شلنگ هوا برای رفع گرفتگی استفاده کرده‌اید، حالا به شلنگ آب تغییر دهید و فرآیند را تکرار کنید. با پر کردن سیستم با آب و تخلیه آن، مایع خنک‌کننده آلوده نیز خارج می‌شود.
برای جلوگیری از سرریز ظرف، ممکن است بخواهید محتویات آن را را در یک ظرف جداگانه و قابل مهر و موم خالی کنید.
این فرآیند را یک یا دو بار انجام دهید تا سیستم کاملا تمیز شود.
اتصال مجدد شلنگ‌های ورودی و خروجی آب رادیاتور
شلنگ‌های ورودی و خروجی بخاری را مجددا به نازل‌ها متصل کرده و با بست محکم کنید. این کار سیستم را مهر و موم کرده و امکان پر کردن مجدد آن را فراهم می‌کند. مطمئن شوید بست‌ها به‌درستی محکم شده‌اند تا فشار آب باعث جدا شدن شلنگ‌ها نشود.
بست‌های آسیب‌دیده یا زنگ‌زده را قبل از نصب مجدد تعویض کنید.
هر شلنگ معمولا فقط به یک نازل یا لوله بخاری می‌رسد، بنابراین مشخص است که هر شلنگ به کجا متصل می‌شود.
پر کردن مجدد سیستم خنک کننده
درِ رادیاتور را باز کنید و سیستم خنک‌کننده را با ترکیب ۵۰-۵۰ آب و ضدیخ پر کنید. از نوع مناسب ضدیخ برای خودروی خود استفاده کنید. پس از پر کردن کامل سیستم، درِ رادیاتور را محکم ببندید. بعضی خودروها نیاز به هواگیری سیستم خنک‌کننده دارند که در این صورت باید پیچ‌های هواگیری باز و سپس آب وارد سیستم کرد تا هوا از پیچ هواگیری خارج شود. اگر سررشته ندارید حتما از یک متخصص برای هواگیری سیستم کمک بگیرید.
اگر مطمئن نیستید که کدام نوع مایع خنک‌کننده برای خودروی شما مناسب است، از فروشنده لوازم یدکی خودرو کمک بخواهید.
آماده سازی ماشین برای شستشوی رادیاتور بخاری
پیش از شستشوی رادیاتور بخاری، خودرو را بر اساس مراحل زیر آماده کنید.
پارک کردن خودرو روی سطح صاف
هرگز خودرو را روی سطح شیب‌دار جک نزنید، زیرا ممکن است جک واژگون شود. سطحی صاف و محکم پیدا کنید که بتواند وزن جلوی خودرو را هنگام جک زدن تحمل کند.
آسفالت و بتن بهترین سطوح برای جک زدن خودرو هستند.
هرگز خودرو را روی چمن، خاک یا شن جک نزنید.
سرد شدن کامل موتور
سیستم خنک‌کننده هنگام گرم شدن تحت فشار است، بنابراین شل کردن یا جدا کردن شلنگ‌های هسته بخاری در حالی که موتور هنوز گرم است، می‌تواند باعث پاشیدن مایع خنک‌کننده داغ و آسیب به شما شود. چند ساعت پس از خاموش کردن موتور صبر کنید.
با لمس کاپوت خودرو مطمئن شوید که موتور خنک شده است. اگر کاپوت کمی گرم باشد، موتور هنوز احتمالا داغ است.
ممکن است چند ساعت طول بکشد تا موتور کاملا خنک شود.
جک زدن خودرو
جک را زیر یکی از نقاط تعیین‌شده جک خودرو قرار دهید و خودرو را بالا ببرید. اگر از محل دقیق نقاط جک زدن مطمئن نیستید، به دفترچه راهنمای خودرو مراجعه کنید. البته جک زدن خیلی ضروری نیست و صرفا برای قرار دادن ظرف زیر خودرو و جمع‌آوری مایعات خروجی انجام می‌شود.
پس از جک زدن خودرو، از پایه‌های جک یا خرک مخصوص مکانیکی استفاده کنید تا وزن خودرو را پشتیبانی کنند.
قرار دادن ظرفی زیر خودرو برای جمع آوری مایعات تخلیه شده
برای تخلیه مایع خنک‌کننده و آلودگی‌های موجود در رادیاتور بخاری و بخشی از سیستم خنک‌کننده، ظرفی را روی زمین زیر خودرو قرار دهید. مطمئن شوید ظرف گنجایش کافی برای نگهداری مایعات سیستم خنک‌کننده خودرو را دارد.
برای اطلاع از ظرفیت سیستم خنک‌کننده خودروی خود، به دفترچه راهنمای آن مراجعه کنید.
نتیجه گیری
بخاری ماشین یکی از اجزای حیاتی خودرو است که در فصول سرد سال نقش مهمی در راحتی سرنشینان ایفا می‌کند. این سیستم با استفاده از گرمای تولیدشده توسط موتور، هوای داخل کابین را گرم کرده و از ایجاد یخ‌زدگی بر روی شیشه‌ها جلوگیری می‌کند. عملکرد صحیح بخاری نه‌تنها راحتی سفر را افزایش می‌دهد، بلکه ایمنی راننده و سرنشینان را نیز تضمین می‌کند. بنابراین، نگهداری و بررسی منظم بخاری ماشین از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. با توجه به تاثیر مستقیم آن بر تجربه رانندگی، توجه به این سیستم می‌تواند سفرهای زمستانی را به تجربه‌ای دلپذیر تبدیل کند.
سوال های متداول
آیا بخاری خودرو فیوز دارد؟
بسته به طراحی خودرو، ممکن است موتور دمنده برقی (Blower Motor) یا کلیدهای برقی بخاری دارای فیوز باشند. این موتور همان قطعه‌ای است که فن بخاری خودرو را به کار می‌اندازد.
چند وقت یک بار باید مایع خنک‌کننده را تعویض کنم؟
اگر در دفترچه راهنمای خودرو به آن اشاره نشده، توصیه می‌شود هر ۲ سال یک‌بار یا پس از طی ۵۰ هزار (هر کدام که زودتر رخ دهد) مایع خنک‌کننده را تعویض کنید.
چرا بخاری فقط روی درجه بالا کار می‌کند؟
اگر بخاری خودرو فقط روی بالاترین درجه تنظیم کار می‌کند، احتمالا مشکلی در مقاومت فن بخاری وجود دارد و باید تعویض شود.
چرا بخاری خودرو هوای سرد می‌دمد؟
اگر حتی پس از روشن کردن موتور همچنان هوای سرد از بخاری می‌آید، ممکن است چند دلیل وجود داشته باشد. شایع‌ترین دلایل شامل پایین بودن مایع خنک‌کننده یا مشکل در ترموستات است یا شاید هم رادیاتور بخاری کیپ شده باشد. ابتدا مطمئن شوید که سیستم را روی حالت گرم تنظیم کرده‌اید. اجازه دهید موتور چند دقیقه کار کند تا مایع خنک‌کننده گرم شود. اگر بخاری ماشین همچنان مشکل دارد، به تعمیرگاه مراجعه کنید.
نویسنده: حسین باباپور
