صنعت خودرو در ایران چشم به سرانجام برجام و بازگشت خودروسازهای خارجی دوخته است. شوخی نیست؛ پای صحبت از صنعتی در میان است که 80 هزار میلیارد تومان زیان انباشته دارد، بیش از آنکه تولید کننده خودرو باشد مونتاژ کار است و با قدمتی بالای 50 سال، همچنان با چالش‌های جدی دست و پنجه نرم می‌کند.
حالا که سیگنال‌های مثبتی از روند مذاکرات برجام میان ایران و چهار قدرت جهان به گوش می‌رسد، اذهان عمومی به دنبال یافتن پاسخی برای این پرسش است: «انزوای صنعت خودروسازی ایران به پایان می‌رسد؟» این پرسش در حالی مطرح می‌شود که به باور بسیاری از آگاهان اقتصادی، صنعت خودرو در ایران بیش از آنکه از تحریم آسیب ببیند دچار خود تحریمی شده است. اما نقش تحریم‌ها و شکست برجام در این‌باره چه بود؟
چرا قطب صادرات ولوو نشدیم؟
اگر ولوو سال 97 ایران را ترک نکرده بود، حالا صنعت خودروسازی ایران می‌توانست قطب اصلی صادرات محصولات این خودروسازی در منطقه خلیج فارس باشد. ولوو سال‌ها با سایپا دیزل همکاری داشت. حجم همکاری این خودروسازی با سایپا دیزل به اندازه‌ای وسیع بود که انتظار می‌رفت تا سال 2019، رقمی در حدود 5 هزار کامیون تا پایان سال 2019 در ایران مونتاز شود. حتی قرار بود که سایپا دیزل شروع به تولید داخلی سه مدل کامیون ولوو کند. اما تحریم معادله را تغییر داد.
اسکانیا بر می‌گردد؟
اسکانیا هم در جریان فشار تحریم‌های اقتصادی از سوی غرب ایران را ترک کرد و حالا با جان گرفتن مذاکرات هسته‌ای، امکان بازگشت آن وجود دارد. این برند خودروسازی که 70 درصد از سهام او در اختیار فولکس واگن قرار دارد، زمزمه خروج از ایران را سال 97 آغاز کرد. با رفتن اسکانیا، سرنوشت شرکت‌های عقاب افشان و ماموت نیز که نمایندگان مونتاژ محصولات اسکانیا ( اتوبوس، موتور سنگین و تریلی) در ایران بودند، با ابهام مواجه شده است.
وقتی آلمانی‌ها ایران را ترک کردند
«در راستای اهداف تحریم، ما فعالیت‌هایمان در ایران را متوقف کردیم.» این بیانیه سال 97 و در جریان تشدید تحریم‌ها از سوی شرکت خودروسازی دایملر، اعلام شد. قرار بر این بود شرکتی با سرمایه‌گذاری مشترک برای تولید کامیون‌های مرسدس بنز و قطعات نیروی محرکه از سوی دایملر آلمانی با ایران خودرو دیزل و گروه صنعتی ماموت تاسیس شود.
ماجرای غم‌انگیز جدایی پژو از ایران
سال 97، دومین باری بود که رنو فرانسه زیر میز بازی خودروسازی در ایران زد. اولین بار سال 92 بود که تحریم‌های اقتصادی تازه چنگ و دندان خود را به اقتصاد ایران نشان داده بود. خودروسازان فرانسوی در سال 97 برای دومین بار شریک تجاری ایرانی خود را تنها گذاشتند. اولین بار که رنو ایران را تنها گذاشت، حوالی سال‌های 91 و 92 بود که اقتصاد ایران تازه سال‌های سخت تحریم را تجربه کرده بود. این جدایی هم برای ایران سخت بود و هم خودروسازان فرانسوی. با این اتفاق ایران خودرو به عنوان یکی از بزرگ‌ترین خودروساز ایران فرصت ایجاد تنوع در محصولات خود را از دست داد و پژو، بازار 80 میلیون نفری ایران را. درست همین زمان بود که هر دو خودوساز ایرانی و فرانسوی از این جدایی ضرر کردند. سال 2018، گزارش مالی شرکت رنو منتشر و اعلام شد که میزان فروش رنو در ترکیه و آرژانتین، کاهش 50 درصدی را تجربه کرد.
جمع‌بندی
وقتی خودروسازهای خارجی در نتیجه فشار تحریم یکی پس از دیگری، صنعت خودروسازی در ایران را ترک کردند، واژه «انزوا» به مفهوم واقعی خود در این صنعت مصداق پیدا کرد. اما آیا بعد از برجام، انزوای صنعت خودرو سازی در ایران به پایان می‌رسد؟ آگاهان اقتصادی به این پرسش پاسخ‌های متفاوتی می‌دهند. اما آنچه بسیاری از آگاهان اقتصادی بر سر آن به اتفاق نظر رسیده‌اند آن است تا زمانیکه کلان صنعت در ایران اراده‌ای برای توسعه نداشته باشد، معجزه‌ای از دست برجام ساخته نیست؛ چرا که تحریم مشکلات داخلی صنعت خودرو را عیان کرد. چه باید کرد؟ این پرسشی است که باید مدیران صنعت خودرو در ایران به آن پاسخ دهند.
نویسنده: فرشته بهروزی‌نیک
