ارگونومی خودرو واژهای است که هنگام شرح آپشنهای ایمنی و آسایش خودرو از آن نقل میشود؛ اما در واقع این ویژگی به چه معناست؟ چه کاربردی دارد؟ رعایت آن در یک اتومبیل، چه مزایایی برای سرنشینان دارد؟ فقدان آن چه آسیبی میتواند به افراد بزند؟ اینها سوالهایی هستند که شاید برای شما هم پیش آمده باشد. به همین دلیل مطلب زیر را آماده کردیم تا هر آنچه که درخصوص ارگونومی ماشین باید بدانید را به اطلاعتان برسانیم.
ارگونومی خودرو چیست؟
واژه Ergonomy یک کلمه یونانی و به معنای قانون کار است. در واقع وظیفه این ویژگی، انطباق دادن و هماهنگ کردن بدن انسان با ابزارها و وسایلی است که افراد به مدت طولانی از آن استفاده میکنند. ناگفته نماند که فقدان این آپشن به خصوص در صندلی محل کار یا اتومبیل، سلامت بدن و ستون فقرات اشخاص را به خطر میاندازد.
شاید در گذشته به رعایت ارگونومی ماشین، توجه چندانی نمیشد؛ اما امروزه، رعایت اصول این دانش، بسیار مهم است و در اولویت خودروسازان و همچنین خریداران قرار دارد. رعایت ارگونومی اتومبیل توسط شرکت سازنده آسایش، سلامتی و حتی امنیت را برای تکتک سرنشینان آن به خصوص در مسیرهای طولانی فراهم میکند.
اهداف رعایت ارگونومی ماشین
Ergonomy به صورت کلی شامل اهداف زیر میشود که تمام قوانین مربوط به آن بر مبنای همین اصول در نظر گرفته شدهاند:
- افزایش درصد رضایت مشاغل وابسته به خودرو
- کاهش خستگی افراد و افزایش آسایش آنها
- افزایش میزان توان رانندگی توسط افراد
- آسانسازی استفاده از وسیله نقلیه
- کاهش درصد خطای راننده و آمار تصادفات
- افزایش ایمنی سرنشینان ماشین
- کسب رضایت خریدارن محصول
- بهبود کیفیت زندگی افراد
- افزایش میزان بهرهوری
مبنای اندازهگیری بدن افراد در ارگونومی ماشین
اساس اندازهگیری بدن راننده و سایر سرنشینان اتومبیل به دو دسته کلی زیر تقسیمبندی میشود:
- وضعیت ثابت: فرایند اندازهگیری در شرایطی که بدن هیچگونه حرکتی ندارد؛ انجام میشود که اصطلاحا به این نوع سایز گرفتن، آنتروپومتری میگویند.
- وضعیت متحرک: همانطور که از اسم این سیستم مشخص است؛ زمانی که بدن شخص در حال حرکت است، اندازهگیریها انجام میگیرد و از جدول آن با نام آنتروپومتری دینامیک یاد میشود.
اصول مهم ارگونومی اتومبیل
خودروسازان در ساخت محصولات خود، باید به تمام موارد زیر در چارچوب خاصی توجه کنند تا برچسب رعایت Ergonomy بر روی تولیدات آنها لحاظ شود.
- ارتفاع، عرض و طول خودرو
- فاصله غربیلک فرمان تا نقطه مرکزی تکیهگاه راننده روی صندلی
- ارتفاع مرکز صندلی جلو و عقب با سقف خودرو
- فاصله بین مرکز دو چرخ جلو و دو چرخ عقب
- فاصله طول بین چرخهای جلو و عقب
- فاصله میان دستگیره و درهای اتومبیل
- فاصله بین صندلی جلو و عقب
- طول و عرض داخلی ماشین
تعدادی از این پارامترها براساس نکات فنی و موارد دیگر طبق استراتژی و اصول ایمنی مختص خودروساز مشخص میشوند. البته ابعاد تمام این موارد باید از سمت سازمان مربوطه تایید شود تا قابلیت اجرایی داشته باشد. مبنای کار، یک جدول آنتروپوتری است که طبق محاسبات آماری و آناتومی بدن انسان، مشخص و به خودروسازان اعلام شده است.
تمام سایزهای استاندارد جهت طراحی داخل ماشین مثل ابعاد صندلیها و فاصله استاندارد بین آنها، پدال و حتی داشبورد در قالب جدول مذکور به سازندگان ابلاغ میشود. همچنین اطلاعاتی مثل ابعاد کف پا، طول پا، شانه، زانو و … متناسب با استاندارد هر کشوری به صورت جداگانه تعیین میشود. بنابراین ساخت یک خودرو برای کشورهای مختلف میتواند، متناسب با جدول آنتروپوتری متغیر شود.
طراحی فضای مربوط به سرنشینان
رعایت ارگونومی خودرو در قسمت فضای داخلی بر مبنای اندازههای یک فرد قدبلند و درشت هیکل انجام میگیرد. این فضا در بخش عقبی برای برخی از محصولات کوچکتر، مختص دو نفر و کمی بزرگتر برای سه نفر در نظر گرفته میشود.
فضای خالی میان دو ردیف صندلیهای جلو و عقب هم بسیار مهم است؛ باید فاصله را با مدنظر قراردادن آسایش سرنشنیان عقبی هنگام عقببردن صندلی جلو در نظر گرفت که متاسفانه بسیاری از خودروها، این مورد را رعایت نمیکنند.
نکته مهم: طول، عرض و ارتفاع بدنه ماشین با رعایت فاصلههای داخلی ارگونومی خودرو در رابطه مستقیم است.
طراحی صندلی راننده
صندلی راننده به دلیل اهمیت بالا و کارکرد متفاوت در اولویت بیشتری نسبت به سایر صندلیها قرار دارد. برای طراحی این جایگاه، وضعیتهای مختلفی در نظر گرفته میشود تا امکان هماهنگسازی آن با آناتومیهای متفاوت افراد وجود داشته باشد.
پنلها، پدالها، فرمان و دنده باید به راحتی در دسترس راننده قرار بگیرند، بدون اینکه شخص نیازی به جابجایی داشته باشد؛ همچنین نمایشگرها باید در زاویه دید مناسب او قرار گیرند. بسیاری از خودروسازان برای محصولات نسل جدید خود جهت هر چه بهتر شدن ارگونومی ماشین، آپشن تنظیم ارتفاع و پشت سری را به تنظیم شیب آن اضافه کردند تا راننده حق انتخاب بیشتری داشته باشد. البته به قطع یقین نوع اتومات این تنظیمها نسبت به نوع دستی ارجحیت دارد.
به صورت کلی مبنای خودروسازان، ثابت نگهداشتن صندلیهای عقب و عدم قابلیت تنظیم آنها توسط افراد است تا صندلیهای جلو (به خصوص سمت راننده) قدرت مانور بیشتری داشته باشند. انحنای پشتی، عرض، ارتفاع، شیب و شعاع جایگاه هم در ارگونومی خودرو، بسیار مهم هستند و باید متناسب با قوس کمر راننده، هماهنگ باشند تا راننده احساس آرامش بیشتری حین رانندگی داشته باشد.
نویسنده: شیوا فاضلی