پیش فروش خودروها در سال‌های اخیر رونق بسیاری داشته است به طوری که شرکت‌های خودروسازی که در سال‌های گذشته دو یا یک بار در سال پیش فروش خودرو داشتند در چند سال اخیر پیش فروش خودروها به چند بار در سال افزایش یافته است؛ از سویی دیگر مشکلات خودروسازان با قطعه‌سازان در تامین قطعات همچون دیرکرد در پرداخت معوقه آنها و همچنین تامین قطعات مورد نیاز افزایش یافت تا جایی که تعداد خودروهای ناقص کف کارخانه‌ها روز به روز بیشتر شد؛ با این حال اما خودروسازان هم رویه پیش فروش خودروها را بیش از پیش ادامه دادند و در مقابل پیش فروش خودروهای هنوز تولید نشده را (در طرح مزایده خودرو) نیز در دستور کار قرار دادند. حال این پرسش مطرح است که خودروسازان داخلی کشور چگونه می‌توانند در مدت زمانی که هم قدرت خرید مردم در تامین خودرو مورد نیازشان کاهش یافته و هم قیمت تمام شده خودروها به واسطه نوسانات نرخ ارز افزایش یافته است، خودروهای وعده داده شده را تحویل دهند.
خودروهای ناقص و پیش فروش‌های مستمر
اواسط تیرماه 99 بود که رییس انجمن صنایع همگن قطعه‌سازان از افزایش خودروهای ناقص به ۹۳ هزار دستگاه خبر داد. این خبر در حالی اعلام شد که پیش فروش خودروها مانند سال‌های گذشته ادامه داشت. لغو برجام و خروج خودروسازان خارجی از کشور، تامین قطعات و تولید خودرو را با مشکلات جدی مواجه کرد. با این حال پیش فروش خودرو از سوی شرکت‌های خودروسازی نه تنها کمتر نشد بلکه افزایش چند برابری نیز داشت. در این بین قطعه‌سازان نیز به دلیل تحریم و افزایش مطالبات از خودروسازان با مشکلات مالی و ورشکستگی رو‌به‌رو شدند. در همین راستا، سرپرست وزارت صنعت، معدن و تجارت اما اعلام کرده که تولیدات خودرو نسبت به سال گذشته ۱۹ درصد افزایش داشته و در چهار ماهه سال ۹۹ معادل ۳۶۰ هزار دستگاه خودرو تولید شده است و تحویل خودروها نیز نسبت به سال گذشته ۳۵ درصد بیشتر بوده است. اکنون با اینکه رییس انجمن صنایع همگن قطعه‌سازان خودروهای ناقص را ۹۳ هزار دستگاه اعلام کرده بود؛ سرپرست وزارت صمت این رقم را ۸۰ هزار دستگاه اعلام می‌کند. حال قرار است در هفته‌های آینده مجددا حدود ۴۳ هزار دستگاه خودرو به خریداران تحویل داده شود و این سوال پیش می‌آید که خودروهای ناقص با چه قطعاتی تکمیل شده‌اند؟
نارضایتی از خرید و ادامه پیش فروش‌ها
بسیاری از مشتریانی که در پیش فروش خودرو ثبت نام می‌کنند از تاخیر در تحویل خودروها اعتراض دارند؛ چرا که خودروسازان در چند سال گذشته نتوانسته‌اند رضایت مشتریان را جلب کنند و بسیاری از خودروها با تاخیر‌های طولانی مدت تحویل داده شده است همچنین بسیاری از مشتریان نیز نسبت به ناقص تحویل دادن خودرو و یا حذف آپشن‌ها اعتراضات زیادی دارند با این حال پیش فروش خودروها همچنان ادامه دارد از سویی دیگر خودروسازان نبست به کمبود قطعات برای تکمیل خودروهای ناقص ابراز نگرانی می‌کنند.
تاخیر در تحویل به دلیل کمبود قطعات
اواخر اردیبهشت‌ماه 99 بود که معاون برنامه ریزی جامع تولید گروه خودروسازی سایپا در توضیح تصاویری که از خودروهای ناقص در این کارخانه منتشر شده گفته بود که خودروها به دلیل کمبود قطعات تکمیل نشده‌اند. به گفته مسعود پروین، بیشترین کمبود قطعات را در بحث کاتالیست خودرو دارند که چیزی حدود ۹۲ درصد از کمبود قطعات را تشکیل می‌دهند. از سویی دیگر تولیدات و واردات کاتالیست هزینه زیادی را می‌طلبد و قطعه‌سازان در داخل کشور قادر به تولید آن نیستند.
مدیران گروه خودروسازی سایپا و ایران خودرو در رابطه با کمبود کاتالسیت و مشکل در تامین آن از معاون اول رییس جمهور خواسته بودند که از عدم شماره‌گذاری خودروهای یورو۴ در ابتدای سال ۹۹ جلوگیری شود. به نظر می‌رسد که تولیدکنندگان خودرو با مشکلات زیادی در زمینه تامین قطعات مواجه‌اند اما تولید همچنان ادامه دارد و خودروها پیش فروش می‌شوند. بسیاری از مردم نیز برای خرید خودروهایی که افزایش قمیت چند برابری داشته‌اند در پیش فروش‌ها ثبت نام می‌کنند. در این شرایط باید دید که آیا خودروسازان قادر به تامین قطعات و تحویل خودرو در زمان مقرر هستند یا خیر؟!
ماجرای سود مشارکتی مردمی در پیش فروش خودرو چیست؟
خودروسازان هر ساله برخی خودروها را به صورت مشارکتی پیش فروش می‌کنند. در پیش فروش خودرو، شرکت‌های خودروسازی داخلی به جای دریافت تسهیلات از بانک‌ها برای تامین قطعات و تولید خودرو از مشتریان تسهیلات دریافت می‌کنند. شرکت‌های خودروسازی در زمان پیش فروش ۵۰ درصد قیمت خودرو را از مشتریان دریافت می‌کنند. این امر موجب شده تا قانون گذاران حقوقی را برای مصرف کنندگان در نظر گیرند.
در قانون حمایت از مصرف کنندگان خودرو به این نکته تاکید شده که خودروسازان و واردکنندگان در پیش فروش خودرو باید از زمان واریز تا تحویل خودرو، باید به خریداران سود مشارکت پرداخت کنند. درحالی که این قانون تصویب شده است اعتراض بسیاری از خریداران برای تاخیر در تحویل و یا واریز نکردن وجه خریدار پس از انصراف را شاهدیم و این ماجرا بدین گونه به نظر می‌رسد که عده‌ای برای دریافت سود در پیش‌فروش‌ها ثبت نام می‌کنند اما برخی نیز همچنان موفق نشده‌اند تا پول پرداخت شده خود را از خودروسازان پس از تاخیر یا انصراف دریافت کنند.
با اینکه شرکت‌های خودروسازی ثبت‌نام برای خریداران را تنها برای کسانی که از این شرکت‌ها خریداری نکرده‌اند فراهم کرده است اما به نظر می‌رسد که خریداران بیش از دو خودرو هم می‌توانند در پیش فروش خودروها ثبت نام کنند و باید مالیات پرداخت کنند.
در این شرایط باید منتظر بود که ۴۳ هزار خودرویی که سرپرست وزارت صمت خبر داده تا هفته‌های آینده به دست خریداران برسد؛ ممکن خواهد بود یا خیر. اما باتوجه به اعلام شرکت‌های خودروسازی مبنی بر کمبود قطعات این تحویل کمی محال به نظر می‌رسد. باید دید خودروسازان می‌توانند خودروهای ثبت نامی در ماه‌های اول سال را به خریداران تحویل دهند و رضایت آنها را جلب کنند یا باید منتظر افزایش خودروهای ناقص کف پارکینگ کارخانه‌ها باشیم.
دبیر انجمن خودروسازان: ثبت‌نام کنندگان خودرو، سرمایه گذارند
احمد نعمت بخش دبیر انجمن خودروسازان گفت: مدتی است که خودروهای خودروسازان بر اساس قیمت دستوری، قیمت گذاری می‌شوند. باید گفت که این قیمت دستوری را شورای رقابت اعلام می‌کند و باید گفت که فرمول این شورا از پایه اشتباه است.
به گفته او؛ تمام خودروسازان به ویژه دو گروه خودروسازی ایران خودرو و سایپا ماهانه میلیارد‌ها تومان به دلیل فرمول اشتباه شورای رقابت زیان می‌کنند.
نعمت بخش ادامه داد: قرعه‌کشی‌های خودرو در شرایط فعلی باعث رانت و فساد شده است. افرادی که می‌توانند سیستم قرعه کشی را دور بزنند، این کار را به راحتی انجام خواهند داد.
او تاکید کرده است: اکنون ۸۰ درصد افراد در ثبت نام خودرو سرمایه گذار و ۲۰ درصد نیازمند واقعی هستند. از این رو باید اجازه داد خودرو در حاشیه بازار به فروش رود که اینگونه می‌توانیم از تجربه دهه ۷۰ استفاده کنیم و در واقع خودرو تک نرخی خواهد شد.
(به روز رسانی شده در تاریخ 1399/08/24)
نویسنده شقایق صفی خانی
