انواع ضد یخ (اسیدی – روغنی)؛ تفاوت آن با کولانت

مایعی که آن را با نام ضدیخ می‌شناسیم، کارکردهای دیگری مثل ضد جوش و حتی ضدخورندگی نیز دارد و برای جلوگیری از زنگ‌زدن جداره داخلی موتور خودرو اهمیت زیادی دارد. ضد یخ در انواع مختلفی تا کنون تولید شده که امروزه بیشتر از همه با نوع اسیدی یا روغنی آن سروکار داریم. زیاد می‌شنویم که ضد یخ روغنی بخریم یا ضد یخ اسیدی، یا اینکه مثلا از ضد یخ اسیدی در خودروهای قدیمی استفاده نکنیم و مواردی از این دست. اما باید بدانیم که تفاوت‌های این دو نوع ضد یخ با هم چیست و البته با دیگر نمونه‌های ضد یخ و کولانت چه تفاوت‌هایی دارند.

انواع ضد یخ ماشین

مهم‌ترین نشانه برای شناسایی ضد یخ روغنی و اسیدی از یکدیگر، رنگ‌بندی متفاوت آنهاست. ضدیخ‌های روغنی که همگی با آنها آشنا هستیم، از قدیمی‌ترین ضدیخ‌های موجود در دنیاست که به رنگ سبز تولید شده و در بسیاری از خودروها از آنها استفاده می‌شود. اما ضدیخ‌های اسیدی در چندین دسته تولید می‌شوند و رنگ‌های متفاوتی مثل نارنجی، صورتی، سبز، قرمز، آبی و… دارند که رنگشان نیز به خاطر ساختار شیمیایی و ترکیبات آنهاست. در واقع ضدیخ‌های اسیدی در چندین دسته تولید می‌شوند و مثل ضدیخ‌های روغنی فقط از یک نوع نیستند.

باید بدانیم که در عین اینکه ضدیخ‌های روغنی فقط از یک نوع هستند اما ضدیخ‌های اسیدی در انواع گوناگونی ساخته می‌شوند که ساختار شیمیایی آن‌ها، باعث ایجاد یک سری ویژگی‌های خاص برای آن‌ها می‌شود و به همین خاطر هم توسط شرکت‌های خودروسازی خاصی، توصیه شده‌اند. در واقع باید با مراجعه به دفترچه راهنمای خودروها، نوع ضدیخ سازگار با خودرو را پیدا کنیم و حتماً از همان ضدیخ برای سرریز کردن و پر کردن سستم خنک‌کننده استفاده کنیم.

ضد یخ روغنی

ضدیخ‌های روغنی به طور گسترده‌ای در بازار یافت می‌شوند و با تمام خودروها نیز سازگاری دارند. قیمت این ضدیخ‌ها پایین‌تر از ضدیخ‌های اسیدی است؛ اما طول عمر کمتری دارند و باید بعد از ۱.۵ تا نهایتا ۳ سال یا بعد از ۵۰ هزار کیلومتر کارکد، آنها را تعویض و جایگزین کرد. ضدیخ روغنی، تکنولوژی ساخت پایین‌تری دارد و به همین دلیل در برخی از کارگاه‌های کوچک نیز تولید می‌شوند. به همین خاطر باید در زمان خرید حتما از نشان‌های معتبر و شناخته‌شده استفاده کنیم. این ضدیخ‌ها ترکیبات غیر ارگانیک دارند که برای خودروهای قدیمی‌تر مناسب ترند. حروف اختصاری این ضدیخ‌ها IAT بوده که از عبارت Inorganic Additive Technology گرفته شده است.

این نوع ضدیخ، مثل دیگر انواع ضد یخ می‌تواند به خوبی کار ضد جوش و ضدخورندگی را نیز انجام دهد و به همین خاطر امروزه به شکل گسترده‌ای در صنایع خودرویی کشورمان، استفاده می‌شود. ضدیخ‌های روغنی همچنین با انواع پیشرانه‌ها اعم از دیزلی، دو زمانه و پیشرانه‌های موتورسیکلت‌ها، سازگاری دارد و به همین دلیل، دامنه استفاده از آنها بسیار بالاست. ضد یخ روغنی همچنین بسیار سمی بوده و به خاطر مزه شیرین و رنگش برای کودکان بسیار جذاب است. به همین علت باید از دسترس کودکان، دور نگاه داشته شود. همچنین اثرات زیست‌محیطی این ضدیخ، بیشتر از انواع ضدیخ اسیدی است.

این نوع ضدیخ‌ها معمولاً به صورت خالص در بازار حضور دارند؛ اما امروزه بعضی از شرکت‌ها، آنها را مثل کولانت‌ها به صورت ترکیب شده با آب و به شکل آماده نیز عرضه می‌کنند. ضدیخ‌های سبز رنگ یا ضدیخ روغنی با اکثر خودروها و خصوصاً خودروهای قدیمی، سازگاری بالایی دارند. این ضدیخ به شدت سمی بوده و البته عمر بالایی نیز ندارد. در واقع عمده مشکل این ضدیخ‌ها، عمر کوتاه آنهاست که باعث شده تا شرکت‌های خودروساز و همچنین سازندگان ضدیخ به سمت استفاده از ترکیبات اسیدی برای رسیدن به ضدیخ با عمر طولانی‌تر بروند. بنابراین توصیه می‌شود که هر دو یا نهایتا سه سال یک‌بار، این ضدیخ را تخلیه کرده و با ضدیخ جدید، جایگزین کنیم.

ضد یخ اسیدی

ضدیخ‌های اسیدی که از سوی برخی به نام ضدیخ هیبریدی نیز نامیده می‌شود، تکنولوژی ساخت بالاتری دارند. ساختار شیمیایی آنها باعث می‌شود تا عمر بالاتری داشته باشند و افزودنی‌هایی که به آنها اضافه شده است، کارکرد آنها را افزایش می‌دهد. این ضدیخ‌ها عمر بالاتری نیز دارند و برای خودروهای جدید که تکنولوژی ساخت بالاتری در قطعات فلزی و غیرفلزی آنها استفاده شده است، مناسب‌تر هستند. این ضدیخ‌ها دارای انواع گوناگونی‌اند که هرکدام ساختار شیمیایی خاص خود را دارند و به همین خاطر هم ویژگی‌های آنها در عین یکی بودن در برخی موارد، در بعضی موارد دیگر متفاوت است. ضدیخ‌های اسیدی، قیمت بالاتری دارند و البته به خاطر داشتن عمر کاری بیشتر، دردسرهای کمتری به جهت تعویض مکرر نیز دارند. بالابودن تکنولوژی ساخت این ضدیخ‌ها باعث می‌شود تا در شرکت‌های معتبر و بزرگی ساخته شوند که تضمین‌کننده کیفیت آنهاست.

ضدیخ‌های اسیدی، سازگاری بیشتری با محیط‌زیست دارند و به همین خاطر هم امروزه بیشتر از سوی شرکت‌های بزرگ خودروسازی و فعالان محیط‌زیست، تأیید و استفاده می‌شوند. همچنین سمی بودن این ضدیخ‌ها کمتر از نمونه‌های روغنی است؛ اما به‌هرحال یک مایع شیمیایی بوده و باید آن را از دسترس کودکان و موجودات زنده، دور نگاه داشت.

ضد یخ اسیدی از نوع OAT

ضدیخ‌های نارنجی یا قرمز با نشان اختصاری OAT شناخته می‌شوند که مخفف عبارت Organic Acid Technology است. این نوع از ضدیخ‌ها، افزودنی‌های اسیدی ارگانیک دارند که خواص بهتری به ضدیخ می‌دهد و باعث می‌شود طول عمر آن بالاتر رفته و به حدود ۳ تا ۵ سال یا طی مسافتی در حدود ۱۶۰ هزار کیلومتر برسد. ضمن اینکه میزان سمی بودن ضد یخ نارنجی از نمونه‌های سبز رنگ کمتر است. ضدیخ OAT بیشتر برای خودروهای تولیدی توسط شرکت جنرال موتورز و فولکس واگن توصیه می‌شود. البته ممکن است شرکت‌های دیگری نیز از این نوع ضدیخ استفاده کنند و یا برای خودروهای ساخت جنرال موتورز و فولکس واگن از انواع دیگر ضدیخ‌ها نیز استفاده شود.

ضد یخ اسیدی از نوع HOAT

ضدیخ‌های هیبریدی که با نام اختصاری HOAT شناخته می‌شوند، حاصل ترکیب ضدیخ‌های ارگانیک و غیرارگانیک هستند. نام این نوع از ضدیخ از عبارت Hybrid Organic Acid Technology گرفته شده است و به خاطر داشتن ترکیبات ضدیخ‌های IAT و OAT، خاصیت کاری هر دو این ضدیخ‌ها را نیز دارد. این نوع از ضدیخ‌ها به خاطر داشتن افزودنی‌های بیشتر، خورندگی کمتری نسبت به دیگر ضدیخ‌ها دارد و عمر این مایع حتی به ۵ سال یا طی مسافتی برابر با ۱۵۰ هزار کیلومتر نیز می‌رسد. ضدیخ HOAT یا همان هیبریدی معمولا نیز به رنگ زرد است، اما دیده شده که این ضدیخ بسته به شرکت تولیدکننده می‌تواند به رنگ نارنجی، صورتی، بنفش و آبی نیز تولید شود که همین قضیه شناخت آن را با کمی مشکل همراه می‌کند.

پس در مواقع خرید این نوع ضدیخ به ساختار نوشته‌شده بر روی آن یا عبارت HOAT باید توجه کرد. ضد یخ HOAT بیشتر توسط خودروسازان آمریکایی مثل فورد و کرایسلر استفاده می‌شود و البته اکثر خودروسازان اروپایی نیز از این نوع ضدیخ استفاده و توصیه می‌کنند.

ضد یخ اسیدی از نوع Si-OAT

این نوع از ضدیخ‌ها در واقع همان ضدیخ‌های OAT هستند که در ترکیب آنها از سیلیکات نیز استفاده شده است. ضد یخ Si-OAT نام خود را از عبارت Silicated Organic Acid Technology گرفته و به خاطر داشتن ترکیبات سیلیکاتی، با رنگ بنفش تولید می‌شود. این ضدیخ‌ها دارای ترکیبات سیلیکاتی و اسیدهای ارگانیک هستند و بیشتر از سوی خودروسازان آلمانی مثل مرسدس بنز، آئودی، پورشه و فولکس واگن مورد استفاده قرار می‌گیرد. این نوع از ضدیخ‌ها را می‌توان حدود ۵ سال یا طی ۲۵۰ هزار کیلومتر نیز استفاده کرد. هرچند که حتی در برخی از نمونه‌ها تا ۵۰۰ هزار کیلومتر نیز کارایی دارند.

ضد یخ اسیدی از نوع PH-OAT

ضد یخ اسیدی از نوع PH-OAT که ممکن است با نام P-OAT نیز معرفی شود، دارای ترکیبات فسفات است و برای شناسایی آن هم از رنگ آبی یا قرمز و حتی سبز استفاده می‌شود. نام کامل این نوع از ضدیخ‌ها، Phosphate Organic Acid Technology است و از ترکیب ضدیخ‌های OAT با ترکیبات فسفاتی ساخته می‌شود. عمر این ضدیخ‌ها نیز بسیار بالا و در حد ضدیخ‌های سیلیکاتی است و بیشتر توسط سوی خودروسازان آسیایی استفاده می‌شود. عمر این ضدیخ‌ها در حدود ۱۵ سال یا طی ۳۵۰ هزار کیلومتر است. ضدیخ P-OAT به رنگ سبز از سوی شرکت‌هایی مثل هیوندای، اینفینیتی، کیا، مزدا، میتسوبیشی، نیسان، سوبارو و سوزوکی مورد استفاده قرار می‌گیرد و تویوتا برای محصولات خودش و همچنین زیرمجموعه‌هایش مثل لکسس، از این ضدیخ با رنگ قرمز استفاده می‌کند. همچنین شرکت‌هایی مثل آکیورا، هوندا، سوزوکی، سوبارو و اینفینیتی نیز از این نوع ضدیخ با رنگ آبی برای محصولاتشان به کار می‌برند. می‌بینیم که این ضدیخ با دو رنگ متفاوت در بعضی از شرکت‌ها نیز توصیه و استفاده می‌شود.

تفاوت ضد یخ با کولانت

اما چیزی که در بازار به آن کولانت گفته می‌شود، در واقع همان ضد یخ‌ اسیدی با رنگ‌بندی‌های متنوع است که آن را بیشتر برای خودروهای خارجی بیشتر می‌بینیم. در واقع مایعی که ما به آن ضدیخ می‌گوییم، در مراجع خودروی خارجی به نام کولانت یا Antifreeze است. در واقع کولانت‌ها از همان دسته ضدیخ‌های اسیدی هستند که با رنگ‌بندی‌های مختلفی که بیان‌کننده ساختار شیمیایی آنهاست، عرضه می‌شوند. همچنین کولانت‌ها معمولا با ترکیب صحیحی از آب و ضدیخ به شکل آماده برای مصرف در دسترس هستند که البته باید نسبت این ترکیب را از روی بسته‌بندی و ظرف آنها دید. باید در نظر داشت که ممکن است کولانت نیز به صورت خالص نیز در ظرف باشد که برای رقیق کردن آن باید با مقداری آب همراه شود. این کار نیز امروزه از سوی تولیدکننده‌های ضدیخ و به شکل آماده از ترکیب آب و ضدیخ برای ریختن در خودرو در بازارها دیده می‌شود که این نسبت ترکیب نیز روی بسته‌بندی دیده می‌شود تا خریدار به جای استفاده از آب حاوی املاح، از یک سیال کاملاً مناسب برای خودرو خود استفاده کند.

پرهیز از مخلوط کردن دو نوع ضدیخ

به طور کلی می‌توان از انواع ضدیخ‌ها در خودرو استفاده کرد. اما باز هم بهتر است تا به توصیه سازنده که در دفترچه راهنمای خودرو نوشته می‌شود، عمل کنیم. چرا که ممکن است بعضی از انواع ضدیخ‌های اسیدی، سازگاری طولانی‌مدت با قطعات مربوط به سیستم خنک‌کننده خودرو و همچنین قطعات فلزی پیشرانه نداشته باشند و در نتیجه بعد از گذشت مدتی، مشکلاتی از بابت خرابی نشت‌بندها یا آسیب‌دیدگی قطعات فلزی ببینیم. در نتیجه باید ضدیخ مورد استفاده در خودرو را طبق توصیه و سفارش خودروساز، تهیه کنیم.

اما نکته مهم دیگری که باید به شدت به آن عمل کرد، مخلوط نکردن دو نوع ضدیخ  متفاوت از یکدیگر است. به این معنی که نباید ضدیخ روغنی و اسیدی را با هم مخلوط کرد و همچنین دو نوع ضدیخ اسیدی متفاوت را نیز نمی‌توانیم با هم مخلوط کنیم. این کار می‌تواند باعث ایجاد ترکیبات شیمیایی با قابلیت خورندگی بالا شود که نتیجه آن، آسیب‌دیدگی جدی قطعات فلزی و غیرفلزی خودرو خواهد بود. همچنین این ترکیب می‌تواند باعث ایجاد یک سیال سنگین شود که از حرکت روان و سریع آب در سیستم خنک‌کاری، جلوگیری خواهد کرد.

توصیه دیگر اینکه حتی اگر تصمیم به استفاده از نوع دیگری از ضدیخ داشتیم، باید سیستم خنک‌کننده را کاملا از نوع قبلی تمیز و پاک کنیم که در اصطلاح خودرویی به این کار فلاش کردن گفته می‌شود. به این ترتیب از ضدیخ قبلی هیچ اثری وجود نداشته باشد که احتمال ایجاد ترکیبات شیمیایی مضر با ضدیخ جدید، از بین برود.

نتیجه‌گیری

همان طور که گفته شد بهتر است وقتی تصمیم به استفاده از ضدیخ در خودرو داریم، از انواع ضد یخ توصیه‌شده و مناسب برای خودرو خود استفاده کنیم. ضدیخ‌های روغنی کارکرد خوبی دارند و از آنجا که به راحتی در دسترس هستند و قیمت پایین‌تری نیز دارند، از سوی بسیاری از خودروسازان داخلی و حتی خارجی، همچنان استفاده می‌شود. این نوع ضدیخ آسیبی نیز به قطعات خودرو خصوصا خودروهای قدیمی که ممکن است در بعضی از قسمت‌ها دچار ضعف شده‌اند، وارد نمی‌کند. اما سمی بوده و مضرات زیست‌محیطی بیشتری دارند.

بحث استفاده از کولانت‌ها یا همان ضدیخ‌های اسیدی نیز به خاطر مزایایی که دارند، هیچ جای تردیدی باقی نمی‌گذارد و استفاده از انواع استاندارد آن برای هر خودرویی مفید خواهد بود. ساختار شیمیایی این مایعات باعث می‌شود تا هم ماندگاری بیشتری داشته باشند و هم کارکرد آنها تضمین‌شده باشد. البته بازهم توصیه می‌کنیم که با توجه به حضور گسترده انواع قطعات یدکی تقلبی، روغن تقلبی و البته ضدیخ تقلبی در بازار کشورمان، حتما از فروشگاه‌های معتبر خرید کنیم و البته در مورد ضدیخ، قبل از ریختن آن در موتور ماشین، مقدار اندکی از آن را تست و آزمایش یخ زدن کنیم. نکته مهم دیگر اینکه تمام این سیالات شیمیایی، حاوی مواد سمی هستند و باید آنها را دور از دسترس افراد ناآگاه و مخصوصاً کودکان قرار دهیم. همچنین از مخلوط‌کردن ضدیخ‌های اسیدی و روغنی با هم و همچنین از مخلوط‌کردن انواع ضدیخ‌های اسیدی با یکدیگر، پرهیز کنیم.

نویسنده: علیرضا داودی

سوالات متداول

• منظور از کولانت چیست؟

کولانت همان ضدیخ است که در کشورمان به خاطر حضور در رنگ‌های مختلف و عدم نیاز به اختلاط با آب، به اسم کولانت معرفی شد. کولانت‌ها در واقع همان ضدیخ‌های اسیدی هستند که به خاطر ساختار شیمیایی متفاوتی که دارند، برای شناسایی در چندین رنگ مختلف تولید شده‌اند.

• ضدیخ‌های روغنی کدام نوع از انواع ضدیخ هستند؟

ضدیخ‌های روغنی را با رنگ سبز آنها می‌شناسیم. این نوع ضدیخ‌ها برای انواع مختلفی از خودروها می‌توانند استفاده شوند. قیمت آنها پایین است و به راحتی در دسترس عموم قرار دارند. این نوع از ضدیخ‌ها بسیار سمی هستند.

• ضدیخ‌های اسیدی کدام نوع از ضدیخ‌ها هستند؟

در ترکیب شیمیایی این نوع از ضدیخ‌ها از مواد ارگانیک استفاده می‌شود و به همین خاطر هم به نام اسیدی شناخته می‌شوند. این ضدیخ‌ها در انواع مختلفی تولید می‌شوند که برای شناسایی آنها، رنگ‌های مختلفی دارند.

• آیا ضدیخ‌های روغنی و اسیدی را می‌توان با هم مخلوط کرد؟

مخلوط‌کردن ضدیخ اسیدی و روغنی می‌تواند باعث تشکیل ترکیبات شیمیایی مضری شود که به قطعات فلزی و غیرفلزی خودرو آسیب وارد کند. همچنین می‌تواند با تشکیل یک مایع سنگین به عنوان مانع، از گردش راحت آب در رادیاتور و سیستم خنک‌کاری موتور نیز جلوگیری کند.

• آیا می‌توان در خودرویی که ضدیخ روغنی داشته از ضدیخ اسیدی استفاده کرد؟

معمولاً از این نظر ممنوعیت و محدودیتی وجود ندارد؛ اما بهتر است ابتدا دفترچه راهنمای خودرو را مطالعه کرد و همچنین از تجربه و دانش یک کارشناس فنی نیز بهره گرفت. ضمن اینکه برای این کار باید کاملاً سیستم خنک‌کاری را با آب شستشو داد تا هیچ مقداری از ضدیخ روغنی قبلی در سیستم خنک‌کاری باقی نماند.