فهرست مطالب
هنوز هم زمانی که صحبت از طرح‌های خودرویی کشور به میان می‌آید افراد زیادی هستند که تفاوت طرح ترافیک و آلودگی هوا را نمی دانند یا این دو را با هم اشتباه می‌گیرند. در ادامه به بررسی فرق بین طرح ترافیک و طرح آلودگی هوا می‌پردازیم تا مشخص شود هر یک چه هدفی را دنبال می‌کنند و چه تفاوت‌هایی در نحوه اجرا، محدوده و اثرگذاری دارند.
تفاوت‌های اصلی بین طرح ترافیک و طرح آلودگی هوا
ترافیک سنگین و آلودگی هوا سال‌هاست که به یکی از جدی‌ترین دغدغه‌های شهروندان تهرانی تبدیل شده است. همین مشکلات، مدیران شهری را از دهه‌ها پیش وادار به طراحی و اجرای طرح‌های مختلفی برای ساماندهی تردد خودروها کرده است. طرح ترافیک نخستین‌بار در سال ۱۳۵۸ با هدف کاهش ازدحام در مرکز شهر اجرا شد و در طول بیش از چهار دهه، بارها تغییر و تکامل پیدا کرده است. در مقابل، طرح کنترل آلودگی هوا یا همان زوج و فرد سابق، از سال ۱۳۸۴ برای کاهش آلاینده‌ها و مدیریت تردد خودروها در محدوده وسیع‌تری شکل گرفت.
اهمیت این طرح‌ها زمانی روشن‌تر می‌شود که به آمارها نگاه کنیم. به عنوان نمونه، در شهریور ۱۳۹۹، تنها سه هفته توقف طرح ترافیک باعث شد حجم تردد خودروها در تهران به طور میانگین ۴۱ درصد افزایش یابد؛ افزایشی که علاوه‌بر گره‌های سنگین ترافیکی، تصادفات شهری را نیز بیشتر کرد. چنین تجربه‌هایی نشان می‌دهد مدیریت هوشمند تردد فقط یک اقدام اجرایی نیست؛ بلکه ضرورتی برای حفظ نظم شهری و کاهش آلودگی هوای پایتخت محسوب می‌شود. در ادامه با تفاوت‌های اصلی میان این دو طرح بیشتر آشنا خواهیم شد.
محدوده اجرایی
- طرح ترافیک فقط محدوده مرکزی تهران را در بر می‌گیرد؛ از شمال خیابان مطهری تا جنوب به خیابان شوش و از غرب خیابان کارگر تا شرق خیابان‌های شریعتی و ۱۷ شهریور، سپاه، ترکمنستان، ملک و خواجه نصیر
- طرح کنترل آلودگی هوا (زوج و فرد سابق) محدوده وسیع‌تری را شامل می‌شود؛ از شمال تا بزرگراه همت، از جنوب تا بزرگراه بعثت، از غرب تا نواب و چمران و از شرق تا اتوبان امام علی
به همین دلیل بسیاری از شهروندان عملاً بیشتر با محدودیت‌های طرح آلودگی هوا درگیر هستند.
ساعات اجرا
- طرح ترافیک به صورت روزانه و در بازه زمانی مشخص اجرا می‌شود؛ در شرایط فعلی از شنبه تا چهارشنبه ساعت ۶:۳۰ صبح تا ۶ عصر است.
- طرح کنترل آلودگی هوا بازه زمانی گسترده‌تری دارد و از شنبه تا چهارشنبه از 6:30 صبح تا 6 عصر و پنجشنبهها از 6:30 صبح تا 1 بعد از ظهر (عملاً تمام ساعات کاری) را در بر می‌گیرد.
تفاوت ساعات باعث می‌شود اثرگذاری این دو طرح در مدیریت تردد خودروها متفاوت باشد.
نحوه محاسبه هزینه و عوارض
- در طرح ترافیک، راننده باید پیش از ورود به محدوده، مجوز روزانه یا اعتباری خود را از طریق سامانه «تهران من» تهیه کند و مبلغ ثابتی بابت ورود بپردازد. مبلغ پایه سال ۱۴۰۴ برای خرید طرح ترافیک حدود ۱۰۳ هزارتومان تعیین شده است.
- اما در طرح کنترل آلودگی هوا، هر خودرو پلاک تهران در هر فصل ۲۰ روز تردد رایگان دارد و پس از آن، مالک باید نصف عوارض طرح ترافیک را برای هر روز ورود پرداخت کند.
هدف اصلی
- هدف طرح ترافیک کاهش تراکم خودروها و روان‌سازی رفت‌وآمد در هسته مرکزی پایتخت است.
- هدف طرح کنترل آلودگی هوا بیشتر بر کاهش آلاینده‌ها تمرکز دارد و به همین دلیل محدوده وسیع‌تری را شامل می‌شود.
این تفاوت در هدف‌گذاری، مهم‌ترین بخش از فرق بین طرح ترافیک و آلودگی هوا به شمار می‌رود.
شباهت‌های دو طرح آلودگی هوا و طرح ترافیک
با وجود تفاوت‌هایی که میان این دو طرح وجود دارد، نقاط مشترک مهمی هم دیده می‌شود. هر دو طرح برای مدیریت تردد خودروها در تهران و کاهش پیامدهای ناشی از آن، یعنی ازدحام و آلودگی هوا، طراحی شده‌اند. ورود خودروها به محدوده‌های مشخص تنها از طریق ثبت‌نام در سامانه «تهران من» و شارژ حساب شهروندی امکان‌پذیر است و در صورت ورود غیر مجاز، جریمه برای راننده ثبت می‌شود.
همچنین هر دو طرح، معافیت‌هایی برای برخی خودروها مانند تاکسی‌ها، خودروهای امدادی، سرویس‌های عمومی و تا حدی خودروهای برقی یا هیبریدی در نظر گرفته‌اند که در ادامه با آن‌ها بیشتر آشنا خواهیم شد. بنابراین می‌توان گفت که فرق بین طرح ترافیک و آلودگی هوا بیشتر در محدوده و شیوه اجراست، اما از نظر سازوکار کلی و هدف مشترک، شباهت‌های زیادی میان آن‌ها وجود دارد.
معافیت‌ها و استثناهای هر دو طرح
هم طرح ترافیک و هم طرح کنترل آلودگی هوا، معافیت‌هایی را برای برخی خودروها در نظر گرفته‌اند تا خدمات شهری، امدادی و نیازهای ضروری شهروندان مختل نشود. علاوه‌بر خودروهای امدادی و تاکسی‌ها، خودروهای برقی و هیبریدی نیز مشمول تخفیف یا معافیت هستند. این استثناها با هدف ایجاد تعادل میان مدیریت ترافیک و تسهیل تردد گروه‌های خاص تدوین شده است.
| دسته خودرو | وضعیت در طرح ترافیک | وضعیت در طرح آلودگی هوا |
| تاکسی‌ها و خودروهای عمومی | معاف از پرداخت عوارض | معاف از پرداخت عوارض |
| آمبولانس، آتش‌نشانی و خودروهای امدادی | کاملاً معاف | کاملاً معاف |
| خودروهای برقی | معاف | معاف |
| خودروهای هیبریدی | تخفیف در پرداخت عوارض | تخفیف در پرداخت عوارض |
| خودروهای معلولان و جانبازان | تخفیف ۹۰ درصدی | تخفیف ۹۰ درصدی |
| ساکنان محدوده طرح |
|
|
| پلاک تهران | – | ۲۰ روز تردد رایگان در هر فصل |
| پلاک شهرستان | – | ۱۵ روز تردد رایگان در هر فصل |
نکات مهم برای رانندگانی که قصد ورود به طرح ترافیک یا آلودگی دارند
- پیش از ورود به هر دو محدوده، ثبت‌نام در سامانه «تهران من» الزامی است.
- خرید مجوز روزانه یا استفاده از سهمیه‌های اعتباری باید قبل از ورود به محدوده انجام شود.
- خودروهای پلاک تهران در طرح آلودگی هوا، تنها ۲۰ روز در هر فصل امکان تردد رایگان دارند.
- ورود بدون مجوز به هر دو طرح منجر به ثبت جریمه توسط دوربین‌ها می‌شود.
- داشتن معاینه فنی برتر باعث دریافت تخفیف در پرداخت عوارض طرح ترافیک خواهد شد.
- ساعات اجرای طرح‌ها با تغییر شرایط (مانند کرونا یا آلودگی شدید هوا) ممکن است تغییر کند؛ بنابراین اطلاع‌رسانی‌های روزانه را باید پیگیری کرد.
- ساکنان محدوده طرح باید سهمیه‌های مخصوص خود را از شهرداری دریافت کنند.
جمع‌بندی
طرح ترافیک و طرح کنترل آلودگی هوا هر دو با هدف کاهش مشکلات مزمن شهر تهران یعنی ترافیک سنگین و آلودگی هوا شکل گرفته‌اند، اما سازوکار و محدوده متفاوتی دارند. طرح ترافیک بیشتر بر روان‌سازی رفت‌وآمد در مرکز شهر متمرکز است و هزینه ورود به آن از ابتدا محاسبه می‌شود. در مقابل، طرح کنترل آلودگی هوا محدوده وسیع‌تری را پوشش می‌دهد و تمرکز اصلی آن کاهش آلاینده‌هاست؛ به همین دلیل سازوکار متفاوتی برای محاسبه عوارض و تعداد روزهای تردد رایگان دارد.
در عمل، فرق بین طرح ترافیک و آلودگی هوا را می‌توان در سه نکته اصلی خلاصه کرد: محدوده اجرا، نحوه محاسبه هزینه و هدف‌گذاری. رانندگان برای جلوگیری از جریمه باید به‌روزترین اطلاعات این دو طرح را از سامانه «تهران من» دنبال کنند و بر اساس نیاز خود، بهترین انتخاب را داشته باشند.
نویسنده: بهاره سامانی پور
سوالات متداول
۱. طرح ترافیک و طرح آلودگی هوا چه تفاوتی دارند؟
طرح ترافیک فقط محدوده مرکزی تهران را شامل می‌شود، در حالی‌که طرح آلودگی هوا (زوج و فرد سابق) محدوده وسیع‌تری از شهر را پوشش می‌دهد.
۲. هزینه ورود به طرح ترافیک و آلودگی هوا چگونه محاسبه می‌شود؟
طرح ترافیک هزینه ثابت دارد (حدود ۱۰۳ هزار تومان در سال ۱۴۰۴)، اما در طرح آلودگی هوا هر خودرو پلاک تهران ۲۰ روز تردد رایگان دارد و پس از آن نصف عوارض طرح ترافیک محاسبه می‌شود.
۳. ساعات اجرای طرح‌ها چه تفاوتی دارند؟
طرح ترافیک از شنبه تا چهارشنبه ۶:۳۰ صبح تا ۶ عصر اجرا می‌شود، اما طرح آلودگی هوا بازه بیشتری دارد و پنجشنبهها هم تا ۱۳ ادامه دارد.
۴. چه خودروهایی از پرداخت عوارض در این طرح‌ها معاف هستند؟
خودروهای امدادی، تاکسی‌ها، خودروهای برقی و هیبریدی (با تخفیف) و خودروهای معلولان و جانبازان مشمول معافیت یا تخفیف ویژه هستند.
۵. برای ورود به طرح ترافیک یا آلودگی هوا چه اقدامی لازم است؟
ثبت‌نام در سامانه «تهران من» و رزرو مجوز ورود پیش از تردد الزامی است؛ در غیر این صورت، جریمه ثبت خواهد شد.
