فهرست مطالب
قرعه کشی خودرو در ایران سابقه‌ای چند ده ساله دارد، هر چمد که در سال‌های اخیر به اصلی‌ترین روش برای عرضه خودرو در بازار تبدیل شده است. روشی که قرار بود راهی برای توزیع عادلانه خودرو باشد، اما در عمل به جریانی پیچیده و پرحاشیه تبدیل شد. حالا با تصمیماتی که وزارت صمت گرفته، مثل عرضه بیشتر در بورس کالا و خصوصی‌سازی ایران خودرو و سایپا، به نظر می‌رسد که قرعه کشی ماشین نیز به پایان کار خود رسیده است. آیا حالا همه افراد بدون قوانین محدودکننده و دست و پا گیر، می‌توانند خودرو بخرند یا اینکه فقط روش عرضه خودروها تغییر می‌کند و موانع همچنان پابرجا خواهند ماند؟
چرا قرعه کشی ماشین؟
بعد از اینکه تحریم‌ها در اواخر دهه ۹۰ به اوج خود رسید، نرخ دلار افزایش شدید پیدا کرد و تورم نیز روند صعودی خود را ادامه داد. در این شرایط قیمت کارخانه خودرو اختلاف زیادی با بازار پیدا کرد و در کنار کاهش عرضه و افزایش تقاضا، واسطه‌گری و سفته‌بازی در بازار خودرو داغ شد. در این شرایط دولت تصمیم گرفت برای کنترل بازار سامانه یکپارچه فروش خودروهای داخلی را با همکاری شرکت‌های خودروساز راه‌اندازی کند تا کار به شانس و بخت و اقبال بیفتند و خریداران به‌صورت شانسی انتخاب شوند.
اما این روش از همان ابندای کار مشکلات و معایبی داشت. از نبود شفافیت در تعداد خودروهای عرضه‌شده و نحوه قرعه‌کشی، ایرادات وبسایت‌ها گرفته تا حضور افرادی که همچنان به سودای کسب سود اقدام به ثبت نام می‌کردند. یعنی این روش نه‌تنها نتوانست مشکلات بازار را رفع کند، بلکه موانع بیشتری هم به وجود آورد.
هرچند بعدها دولت با صدور بخشنامه‌ها و آیین‌نامه‌ها و ابلاغ قوانینی مثل لزوم حساب وکالتی، نخریدن خودرو در ۴۸ ماه گذشته، دارا بودن گواهینامه و… سعی کرد مشکلات را رفع کند، اما موفق نشد و این روش همچنان درگیر ایرادات زیادی است. چرا که تولید و توزیع خودرو به‌صورت ساختاری و بنیادین دچار مشکل است.
دلایل حذف قرعه کشی خودرو
هدف از قرعه‌کشی ماشین به قول مسئولان، توزیع عادلانه خودرو و جلوگیری از رانت بود، اما عملا هیچ فرقی با قبل پیدا نکرد. چراکه حالا فقط خریداران به‌صورت شانسی انتخاب می‌شوند، وگرنه قضیه اختلاف زیاد بین قیمت کارخانه و بازار و کسب سودهای چند ده تا چند صد میلیونی همچنان برقرار است.
این سیستم باعث شده تا:
- مصرف‌کننده واقعی همچنان شانس کمی برای خرید خودرو دارد.
- بازار آزاد همچنان درگیر نوسانات است.
- خودروسازان همچنان زیان‌ده هستند.
با این شرایط وزارت صمت دوباره فرمان را کج کرده و قصد دارد با حذف قرعه کشی، روش‌های دیگری را برای عرضه و فروش خودرو اجرا کند.
جایگزین قرعه کشی خودرو
فروش مستقیم و فروش خودرو در بورس کالا، روش‌های جایگزینی هستند که وزارت صمت به جای قرعه کشی خودرو معرفی کرده است.
فروش مستقیم یعنی افراد به‌صورت عادی ثبت نام کنند و بر اساس شرایط خاصی اولویت‌بندی شوند. روشی که در حال حاضر ایران خودرو اجرا می‌کند. اما در این روش هم همچنان قرعه‌کشی برقرار است و فقط اسمش به اولویت‌بندی تغییر پیدا کرده است.
فروش خودرو در بورس کالا حدود دو سه سال پیش اجرا شد و خودروهایی مثل شاهین و دنا پلاس در آن عرضه شدند. اما بعد فروش با این روش متوقف شد. حالا دولت تصمیم گرفته تا دوباره بورس کالا را به‌عنوان یکی از کانال‌های فروش خودرو در نظر بگیرد.
تاثیر روی قیمت خودرو
همین ابتدا باید گفت که حذف قرعه کشی هیچ تاثیر مثبتی روی قیمت خودرو نخواهد داشت. یعنی که انتظار نداشته باشید با حذف قرعه‌کشی، قیمت پژو ۲۰۷ و دنا پلاس و کوییک و ساینا در بازار چند میلیون و چند ده میلیون تومانی کم شود. چرا که ایراد نه در روش فروش، بلکه در ساختار و پایه و اساس صنعت خودرو کشور است. چرا که تا زمانی که ساختار کلی اصلاح نشود، اختلاف بین قیمت کارخانه و بازار باقی خواهد ماند و همچنان برای کسب سود فضای مناسبی خواهد بود.
مشکلات حذف قرعه کشی
هرچند حذف قرعه‌کشی می‌تواند اقدام مثبتی تلقی شود، اما اگر با حذف محدودیت‌ها و موانع همراه نباشد، همچنان در روی همان پاشنه خواهد چرخید.
فروش مستقیم تنها در حالتی مفید خواهد بود که عرضه از تقاضا بیشتر باشد و دیگر نیازی نباشد تا برای تعیین اولویت قرعه‌کشی برگزار شود.
ایرادی که به فروش خودرو در بورس کالا می‌توان گرفت، نحوه تعیین قیمت پایه است و اگر منطقی و معقول انجام نشود، قیمت نهایی خودرو از توان مصرف‌کننده واقعی خارج خواهد بود.
نتیجه گیری
قرعه کشی خودرو قرار بود راهی باشد برای توزیع عادلانه خودرو و نه توزیع آزادنه، اما از آنجایی که بقیه بخش‌های بازار اصلاح نشد، نتوانست به هدف تعیین‌شده برسد تا همچنان شاهد نابسامانی در بازار باشیم.
اگرچه احتمالا این روش به زودی از بازار خودرو حذف خواهد شد، اما تا وقتی که اقتصاد کشور از این وضعیت فعلی درنیاید و تبدیل به بازار آزاد نشود، تا وقتی که حمایت‌های غیرمنطقی دولت از خودروسازان ادامه داشته باشد، تا وقتی که خودروها با تعرفه ۱۰۰ درصدی وارد شوند و تا وقتی نرخ دلار نوسان داشته باشد، مشکلات ادامه خواهد داشت.
اگر این چالش‌ها برطرف نشود، دوباره در سال‌های بعد همین آش و همین کاسه خواهد بود و دوباره مسئولان دولتی به فکر سامانه‌های جدید خواهند افتاد و دوباره خودروسازان داخلی از زیان انباشته چند صد هزار میلیارد تومانی حرف خواهند زد.
نویسنده: میلاد قزللو
