فهرست مطالب
شورای رقابت به‌تازگی دستورالعمل جدیدی برای بازار خودرو داده؛ چیزی که خیلی‌ها آن را یکی از بزرگ‌ترین تغییرات چند سال اخیر می‌دانند. مهم‌ترین بخش این دستورالعمل این است که دیگر دولت قیمت خودرو را، حداقل به‌صورت مستقیم تعیین نمی‌کند و این وظیفه به خودروسازان سپرده شده است. شاید در نگاه اول خبر خوبی به نظر برسد، چون می‌تواند پایان دوره طولانی قیمت‌گذاری دستوری باشد؛ سیاستی که سال‌ها مردم و بازار را خسته کرده بود. اما واقعیت این است که همه خوشحال نیستند و خیلی‌ها نگران‌اند که نتیجه این تغییر فقط بالا رفتن دوباره قیمت‌ها باشد.
چرا قیمت‌گذاری دستوری جواب نداد؟
سال‌ها دولت تلاش کرد با کنترل قیمت‌ها، بازار را آرام نگه دارد. اما نتیجه برعکس شد. اختلاف زیادی بین «قیمت کارخانه» و «قیمت بازار آزاد» ایجاد شد؛ اختلافی که جیب واسطه‌ها را پر کرد و خریدار واقعی را در صف نگه داشت. کسی که واقعا می‌خواست ماشین بخرد، یا باید مدت‌ها منتظر می‌ماند یا مجبور می‌شد چند ده میلیون تومان پول بیشتری در بازار آزاد بدهد.
حالا شورای رقابت می‌گوید خودروساز باید قیمت را بر اساس هزینه واقعی تولید و مقایسه با ماشین‌های خارجی تعیین کند. البته قرار نیست این کار بدون نظارت باشد. سازمان حمایت هم وظیفه دارد حساب و کتاب خودروسازان را بررسی کند تا جلوی سوءاستفاده گرفته شود.
نگرانی اصلی مردم
اما یک سوال مهم باقی می‌ماند: در بازاری که رقابتی نیست و در دست چند شرکت محدود است، آیا این تغییر به سود مصرف‌کننده خواهد بود؟ تجربه گذشته نشان داده حتی وقتی قیمت‌گذاری دستوری بود، قیمت‌ها یک‌شبه بالا می‌رفت. حالا که دست خودروسازان بازتر شود، آیا احتمال گرانی بیشتر نمی‌شود؟ به‌خصوص وقتی هزینه تولید مدام به‌خاطر دلار، تورم، قطعات وارداتی و مالیات بالا می‌رود.
شاخص رقابت پذیری
شورای رقابت برای اینکه نگرانی‌ها کمتر شود، شاخصی به نام «رقابت‌پذیری (CI)» معرفی کرده است. قرار است کیفیت، ایمنی و قیمت خودرو با نمونه‌های خارجی مقایسه شود. اگر خودرویی امتیاز پایینی بگیرد، از حمایت‌های قیمتی محروم می‌شود و حتی ممکن است تولیدش محدود شود.
این ایده روی کاغذ خیلی خوب است. چون خودروساز مجبور می‌شود کیفیت را بالا ببرد. اما مشکل اینجاست که ما بارها دیده‌ایم چنین شاخص‌هایی در عمل یا جدی گرفته نمی‌شوند یا فقط روی کاغذ باقی می‌مانند.
وضعیت خریدار در روش جدید
برای مردم اما همه این بحث‌ها یک نکته ساده دارد: «آیا ما می‌توانیم ماشین بخریم یا نه؟» اگر این تغییر باعث شود فاصله بین قیمت کارخانه و بازار کمتر شود یا از بین برود و معاملات شفاف‌تر شود، قطعا خریدار خوشحال می‌شود. اما اگر رقابتی شکل نگیرد و واردات هم راحت و با تعرفه پایین انجام نشود، نتیجه این است که همان خودروهای قدیمی با همان کیفیت قبلی، فقط گران‌تر به دست مردم می‌رسد.
آینده بازار خودرو در سال ۱۴۰۴
این تغییر بدون شک یکی از بزرگ‌ترین تصمیم‌های ساختاری در صنعت خودرو است. اما اینکه نتیجه‌اش مثبت باشد یا منفی، به چند عامل کلیدی بستگی دارد:
- آیا خودروسازان حاضرند شفاف و صادقانه هزینه‌های واقعی تولید را اعلام کنند؟
- آیا نهادهای ناظر واقعا سخت‌گیرانه و بدون اغماض کنترل می‌کنند؟
- و مهم‌تر از همه، آیا واردات و رقابت واقعی در بازار شکل می‌گیرد یا نه؟
اگر این سه شرط فراهم شود، می‌شود امیدوار بود که بازار خودرو بالاخره از دور باطل خارج شود؛ کیفیت بهتر شود، قیمت‌ها واقعی‌تر شوند و مصرف‌کننده هم احساس کند چیزی به دست آورده است. اما اگر این شرط‌ها عملی نشود، آزادسازی قیمت‌گذاری فقط انحصار موجود را قوی‌تر می‌کند و فشار بیشتری روی مردم می‌آورد.
نویسنده: میلاد قزللو
