فهرست مطالب
گزارشی تازه از مرکز پژوهش‌های مجلس می‌گوید در دو دهه گذشته این صنعت بیشترین مصرف ارز را داشته، اما کمترین درآمد ارزی را برای کشور به همراه آورده است. به زبان ساده، خودروسازی به جای آنکه موتور محرک اقتصاد باشد، بیشتر شبیه یک جیب پرخرج عمل کرده که منابع ارزی کشور را صرف می‌کند.
چرا صنعت خودرو وابسته است؟
خودروسازی ایران هنوز روی پای خودش نایستاده. دلیل اصلی را باید در دو موضوع دید:
- ضعف قطعه‌سازی داخلی: بیشتر قطعه‌سازان سال‌هاست روی تولید محصولات قدیمی مانده‌اند. چون فروش همین‌ها برای خودروسازان سودآور بوده و انگیزه‌ای برای ارتقای فناوری پیدا نکرده‌اند. به همین خاطر وقتی خودروهای مونتاژی جدید وارد شدند، بازار داخلی نتوانست قطعات لازم را بسازد و خودروساز مجبور شد آن‌ها را وارد کند. البته بخشی از آن به نحوه همکاری شرکت‌های تولیدکننده ماشین‌های چینی با کمپانی‌های خودروساز چینی برمی‌گردد.
- انحصار و حمایت بی‌پایان: ایران‌خودرو و سایپا با حمایت‌های گسترده دولتی عملا رقیبی ندارند. همین باعث شده رقابتی شکل نگیرد و انگیزه‌ای برای افزایش کیفیت شکل نگیرد.
به‌طور مثال، تنها در سال ۱۴۰۳ بیش از ۲.۱ میلیارد دلار ارز به مونتاژ خودرو اختصاص یافته، در حالی که واردات خودروی کامل سهمی کمتر از این رقم داشته است. چنین روندی نشان می‌دهد سیاست‌گذاران همچنان دست و دل‌بازی بیشتری در تخصیص منابع ارزی به مونتاژگران داخلی دارند تا به واردکنندگان خودرو کامل یا توسعه فناوری بومی.
بحران تراز ارزی
طبق آمار، صادرات خودرو و قطعات فقط ۰.۹ درصد از نیاز داخلی را پوشش می‌دهد، در حالی که واردات واسطه‌ای به ۲۳.۲ درصد رسیده است. یعنی پولی که برای واردات خرج می‌شود، خیلی بیشتر از ارزی است که از صادرات به دست می‌آید. در نهایت، تراز ارزی این صنعت منفی ۲۲.۳ درصد است؛ یک عدد هشداردهنده.
برای کشور این یعنی:
- فشار بیشتر بر منابع محدود ارزی.
- افزایش قیمت خودرو در بازار با کوچک‌ترین تغییر نرخ دلار.
- و توقف سریع تولید در شرایط تحریم.
تاثیر روی بازار و زندگی مردم
ماجرا فقط اقتصادی نیست، بلکه روی زندگی مردم نیز تاثیر گذاشته است:
- کیفیت پایین و قیمت بالا باعث شده اعتماد عمومی به خودروی داخلی به شدت کاهش یابد.
- خودرو به جای وسیله‌ای مصرفی، به کالای سرمایه‌ای تبدیل شده؛ مردم آن را مثل طلا یا دلار برای حفظ ارزش پولشان می‌خرند.
- جوانان عملا از داشتن خودرو محروم شده‌اند؛ در بازاری که پراید یا پژو چند صد میلیون تومان قیمت دارد، خرید خودرو برای خیلی‌ها تبدیل به یک رؤیا شده است.
تجربه دیگران؛ چرا موفق شدند؟
ترکیه و کره جنوبی کشورهایی هستند که می‌توانند سرمشق صنعت خودرو کشور قرار بگیرند. ترکیه با جذب سرمایه‌گذاری خارجی و انتقال فناوری توانست به یکی از صادرکنندگان بزرگ خودرو در اروپا تبدیل شود. کره جنوبی با تکیه بر رقابت و نوآوری، برندهایی مثل هیوندای و کیا را جهانی کرد. در ایران اما، حمایت‌های دولتی و نبود رقابت، صنعت خودرو را به یک مونتاژکار وابسته تبدیل کرده است.
آینده صنعت خودرو چه می‌شود؟
سه مسیر پیش روی صنعت خودرو ایران است:
- ادامه وضعیت فعلی؛ یعنی خرج میلیاردها دلار و نارضایتی دائمی مردم از کیفیت خودروهای داخلی و مونتاژی.
- تشدید بحران؛ هر تحریم جدید یا شوک ارزی، تولید خودرو را فلج می‌کند.
- اصلاح ساختاری؛ یعنی رقابت واقعی، تقویت قطعه‌سازی داخلی و سرمایه‌گذاری در فناوری‌های نو.
راهکارهایی که همه می‌دانند
کارشناسان بارها گفته‌اند که باید:
- حمایت‌ها بر اساس تراز مثبت ارزی و صادرات باشد، نه صرفا تولید روی کاغذ.
- انحصار ایران خودرو و سایپا شکسته شود و پای رقبای خارجی باز شود.
- سرمایه‌گذاری جدی روی خودروهای برقی و هیبریدی صورت گیرد.
- قطعه‌سازان داخلی به کمک فناوری و دانش‌بنیان‌ها توانمند شوند.
نتیجه گیری
گزارش مجلس یک واقعیت تلخ را دوباره یادآوری می‌کند: صنعت خودرو در ایران بیش از آنکه ارزآور باشد، ارزبَر است. این صنعت به جای آنکه اقتصاد را جلو ببرد، بار اضافی بر دوش کشور گذاشته است. پرسش اصلی امروز این است: آیا سیاست‌گذاران حاضرند به جای حمایت‌های بی‌پایان و پرهزینه، راه دشوار اما ضروری اصلاح را انتخاب کنند؟
نویسنده: میلاد قزللو
