فهرست مطالب
در تازه‌ترین مرحله فروش ایران‌خودرو، «۴.۶ میلیون نفر» برای «۷۳ هزار خودرو» نام‌نویسی کرده‌اند (تا ساعت ۲۰ روز شنبه ۱۲ مهر)؛ یعنی شانس میانگین برنده‌شدن برای هر متقاضی فقط حدود ۱.۵ درصد است. همین نسبت کوچک، با «انفجار ۱۰۳۰ درصدی» تعداد ثبت‌نام‌کنندگان نسبت به دور قبلی، بازار را دوباره شبیه یک لاتاری کرده است؛ لاتاری‌ای که رفتار خریداران را تغییر می‌دهد و پیامدهای مهمی دارد.
محاسبه ساده احتمال؛ ۱.۵۶٪ یعنی چه؟
در هشتمین دوره فروش ایران خودرو تا ساعت ۲۰ روز شنبه ۱۲ مهر، ۴ میلیون و ۶۹۰ هزار نفر برای خرید ۷۳ هزار دستگاه خودرو شرکت کرده بودند. برای محاسبه شانس برنده شدن، فرمول سرراستی وجود دارد: تعداد خودروهای عرضه‌شده تقسیم بر تعداد متقاضیان.
یعنی حدود یک نفر در هر ۶۴ نفر. از منظر فردی، این عدد به شما می‌گوید احتمال برنده‌شدن پایین است و تصمیم خرید نباید بر «قطعیت دریافت» بنا شود. از منظر کلان، همین نسبت پایین، نشان‌دهنده تقاضای فزاینده‌ای است که ظرفیت عرضه توان پاسخگویی سریع به آن را ندارد.
۵۰ درصد از این خودروها، یعنی ۳۶،۵۰۰ دستگاه سهمیه طرح جوانی جمعیت و مادران، ۳۰ درصد معادل ۲۱،۹۰۰ ماشین سهم متقاضیان عادی است و ۲۰ درصد برابر با ۱۴،۶۰۰ دستگاه به خودروهای فرسوده تعلق گرفته است.
با متقاضیان ۴,۶۹۰,۰۰۰ نفری، احتمال برنده شدن در قرعه کشی ایران خودرو به‌طور میانگین ۱٫۵۶٪ است؛ اما شانس واقعی شما به این بستگی دارد که در کدام طرح ثبت‌نام می‌کنید و چند نفر دیگر همان طرح را انتخاب کرده‌اند. اگر طرحی متقاضی کمتری نسبت به ظرفیتش داشته باشد، شانس آن طرح بالاتر خواهد بود و برعکس.
مقایسه با دوره‌های قبلی؛ از جهش متقاضیان تا «رکوردهای قدیمی»
در دور قبلی (مردادماه تابستان ۱۴۰۴) حدود ۴۱۵ هزار نفر ثبت‌نام کرده بودند؛ بنابراین تعداد متقاضیان در دور جدید بیش از ۱۰۳۰٪ رشد کرده است. این جهش، شانس برنده شدن را کاهش می‌دهد، حتی اگر ظرفیت عرضه تغییر نکرده باشد.
برای درک مقیاس، اگر فرض کنیم در دور قبلی هم ۷۳ هزار دستگاه عرضه می‌شد، آنگاه شانس برنده‌شدن هر فرد حدود ۱۷.۶٪ می‌بود (یک نفر از هر شش نفر). اما چون ظرفیت واقعی آن دور اعلام نشده، این عدد صرفا فرضی برای مقایسه ذهنی است.
برای مقایسه تاریخی، دی‌ماه ۱۴۰۱ را به‌یاد بیاورید: حدود ۹.۲۵ میلیون نفر برای ۲۰ هزار خودرو در قرعه‌کشی شرکت کردند؛ شانس میانگین نزدیک ۰.۲۲٪ (یک نفر از هر ۴۶۲ نفر) بود، تصویری از اوج «لاتاری‌سازی» بازار خودرو در سال‌های اخیر.
چرا «لاتاری‌سازی» و قرعه‌کشی رفتار خریداران را تغییر می‌دهد؟
- اثر بلیت ارزان با بازده بالقوه بالا: وقتی اختلاف قیمت کارخانه با بازار زیاد است، برنده شدن در فروش ایران خودرو شبیه «بلیت قرعه‌کشی با امیدِ سود چشمگیر» تلقی می‌شود. افراد زیادی با این منطق وارد می‌شوند که «اگر برنده شوم، می‌ارزد؛ اگر نشوم چیزی از دست نداده‌ام». این حسابداری ذهنی، تقاضای غیرمصرفی را تقویت می‌کند.
- FOMO و سیگنال کمیابی: صف میلیونی، خودش پیام «کمیاب و ارزشمند» مخابره می‌کند. همین سیگنال، سوگیری «ترسِ جاماندن» را تحریک و صف را در دورهای بعدی بلندتر می‌کند.
- ریسک‌پذیری در سایه تورم: در محیط تورمی، بسیاری خرید امروز را حفاظی در برابر گرانی فردا می‌بینند؛ بنابراین حتی با احتمال پایین موفقیت هم ثبت‌نام می‌کنند، چون «هزینه فرصتِ منتظرماندن» را بالا ارزیابی می‌کنند.
پیامدهای رفتاری
لاتاری‌سازی، ترکیب تقاضا را به سمت آربیتراژ سوق می‌دهد و بازار حواله را رونق می‌بخشد؛ در نتیجه، بخشی از ظرفیت به دست مصرف‌کننده واقعی نمی‌رسد. از سوی دیگر، نوسان انتظارات در پی اخبار سیاستی/ارزی می‌تواند در هر دور، موج‌های هیجانی تازه‌ای بسازد؛ همان‌طور که جهش ۱۰۳۰ درصدی نشان می‌دهد. در بلندمدت، تکرار این چرخه به کاهش اعتماد، انباشت نارضایتی و بی‌ثباتی رفتاری در تقاضا می‌انجامد.
نکته هایی برای متقاضیان ثبت نام در قرعه کشی ایران خودرو
- احتمال برنده شدن را مد نظر قرار دهید. با شانس حدود ۱.۵٪، انتظار برنده‌شدن در نوبت اول منطقی نیست. اگر نیاز مصرفی فوری دارید، گزینه‌های جایگزین (خرید دست دوم نزدیک به صفر یا کم‌کارکرد، برندهای کم‌تقاضاتر، یا طرح‌های غیرقرعه‌کشی) را هم ارزیابی کنید.
- هزینه فرصت را بسنجید. خواب پول، زمان انتظار و ریسک تغییر شرایط فروش در آینده را در نظر بگیرید.
- صف طولانی به معنی ارزشمندی نیست. طول صف لزوما به‌معنای «ارزش ذاتی بالا» نیست؛ اغلب بازتاب اختلاف قیمتی و سیاست‌های تخصیص است.
نتیجه گیری
شانس برنده‌شدن در دور اخیر فروش ایران خودرو حدود ۱.۵۶ درصد است، به‌مراتب بهتر از آمار «دی ۱۴۰۱» اما به‌وضوح پایین‌تر از وضعیتی که تقاضا مهارشده و صف‌ها کوتاه باشند. تا وقتی اختلاف قیمت کارخانه–بازار و انتظارات تورمی پابرجاست، هر مرحله فروش مستعد «لاتاری‌شدن» است. راه‌حل پایدار، کاهش شکاف قیمتی، افزایش شفافیت تخصیص و همسوتر کردن عرضه با واقعیت تقاضا است؛ و برای خریدار، تصمیم مبتنی بر احتمال، نه موج هیجانی، عقلانی‌ترین مسیر است.
نویسنده: میلاد قزللو
جای تاسف داره