فهرست مطالب
در روزهای اخیر دوباره بحث «فروش خودرو در بورس کالا» داغ شده است. شورای رقابت می‌گوید فروش بعضی خودروهای داخلی در بورس غیرقانونی است، اما نهادهای بورسی از بازگشت چند محصول به تالار معاملات حرف می‌زنند. نتیجه این کشمکش برای مردم چیست؟ در ادامه، ماجرا را ساده و مرحله‌به‌مرحله مرور می‌کنیم.
شورای رقابت چه می‌گوید؟
شورای رقابت می‌گوید خودروهایی که «بازار انحصاری» دارند و مشمول دستورالعمل قیمت‌گذاری هستند، نباید در بورس کالا فروخته شوند؛ این کار را خلاف دستورالعمل ۵۴۳ می‌داند. به زبان ساده: اگر خودرویی رقابت کافی ندارد و قیمتش باید با نظارت تعیین شود، فروش آن در بورس از نظر شورا درست نیست.
اما وارداتی‌ها و برقی‌ها چطور؟
به گفته سخنگوی شورا، خودروهای وارداتی و برقی زیر بار همین دستورالعمل نمی‌روند. یعنی قیمت‌گذاری و نحوه فروششان تابع قوانین دیگر است و شورا درباره آن‌ها دخالت نمی‌کند. نتیجه عملی: احتمال عرضه وارداتی‌ها در بورس وجود دارد، ولی داخلی‌های انحصاری از نظر شورا نه.
چرا بورس دوباره خبرساز شد؟
هیئت پذیرش بورس کالا با عرضه سه خودروی ایران‌خودرو، ری‌را، سورن و رانا، موافقت کرده است. از طرفی، رئیس سازمان بورس از نهایی‌شدن عرضه خودروهای وارداتی در آینده نزدیک گفته. همین دو خبر با مخالفت شورای رقابت برخورد کرده و موضوع را به تعارض نهادی کشانده است: بورس می‌گوید «بیا داخل»، شورای رقابت می‌گوید «راه نداری».
تجربه سال ۱۴۰۱ چه درسی می‌دهد؟
در سال ۱۴۰۱ فروش خودرو در بورس اجرا شد. نتیجه مهمش شفاف‌تر شدن فرایند فروش و کم شدن بخشی از رانت‌ها بود. اما همیشه هم قیمت به نفع خریدار نشد؛ بعضی مدل‌ها در بورس بالاتر از نرخ کارخانه معامله شدند، هرچند فاصله با بازار آزاد کم شد. پیام روشن: بورس به خودی خود «ارزان‌کننده» نیست؛ اگر عرضه کافی نباشد یا سقف رقابت درست تنظیم نشود، ممکن است مصرف‌کننده سود زیادی نبرد.
سود و زیان مصرف‌کننده کجاست؟
دو نگاه وجود دارد. حامیان قیمت‌گذاری دستوری می‌گویند این سیاست جلوی جهش ناگهانی قیمت را می‌گیرد و فشار تورمی را کم می‌کند. مخالفان می‌گویند وقتی تولید کم و تقاضا زیاد است، نرخ‌گذاری اداری صف و قرعه‌کشی و بازار دومی می‌سازد و آخرش مصرف‌کننده واقعی بازنده می‌شود. راه میانه چیست؟ عرضه زیاد و منظم، سقف رقابت منطقی، و شفافیت کامل اطلاعات؛ یعنی نه دست بازار کاملاً باز باشد که هیجان‌زده شود، نه قیمت‌ها با دستور خشک بمانند که صف درست شود.
ایران خودرو چه برنامه‌ای دارد؟
ایران خودرو علاوه بر مسیر بورس، فهرست قیمت‌های پیشنهادی خود را برای تایید به سازمان حمایت فرستاده است. طبق روال، سازمان حمایت حدود یک ماه فرصت دارد نظر بدهد. اگر پاسخی ندهد، شرکت می‌تواند قیمت‌ها را در سامانه ۱۲۴ ثبت و عرضه را شروع کند. این مسیر یعنی تصمیم با رگولاتور است، اما همچنان دو پرسش باقی می‌ماند: قیمت واقع‌بینانه چطور کشف می‌شود و آیا عرضه به‌قدری زیاد خواهد بود که فاصله کارخانه و بازار کم شود؟
سه سناریوی احتمالی پیش‌ِرو
غلبه نظر شورا و توقف فروش بورسی: قیمت کارخانه در کوتاه‌مدت شاید ثابت بماند، اما اگر عرضه کم باشد، فاصله با بازار آزاد و ریسک کمبود ادامه پیدا می‌کند.
ادامه فروش در بورس با قواعد بهتر: اگر عرضه پرتعداد و با حجم کافی باشد و سقف رقابت منطقی تنظیم شود، شفافیت بالا می‌رود، رانت کم می‌شود و قیمت‌ها به تعادل نزدیک‌تر می‌شوند.
ترکیبی از هر دو مسیر: بخشی از محصولات در بورس، بخشی با قیمت‌گذاری اداری؛ در این حالت، کلید موفقیت «هماهنگی مقررات» و «پیش‌بینی‌پذیری» برای همه است.
نتیجه گیری
این‌که توقف فروش در بورس به نفع یا ضرر مصرف‌کننده است، پاسخ یک‌کلمه‌ای ندارد. همه چیز به این بستگی دارد که:
- تولید و واردات چقدر افزایش یابد،
- عرضه در بورس چقدر مکرر و پرحجم باشد،
- سقف رقابت و هزینه‌های جانبی چطور مدیریت شود،
- و نهایتا نهادهای مسئول چقدر هماهنگ عمل کنند.
اگر این چهار شرط درست اجرا شود، هم صف و قرعه‌کشی کم می‌شود، هم رانت‌ها آب می‌رود و هم قیمت به عددی نزدیک‌تر به واقعیت می‌رسد؛ یعنی در نهایت سود بیشتر برای مصرف‌کننده.
نویسنده: میلاد قزللو
