فهرست مطالب
روغن موتور به عنوان روانکار داخل پیشرانه، کارها و وظایف دیگری نیز دارد که اصلی‌ترین آنها، روانکاری موتور است. روغن موتور با گرمای بسیار زیاد پیشرانه روبرو است که باعث می‌شود تا به مرور زمان در آن تغییراتی رخ دهد که بخارشدن و کم‌شدن سطح روغن، یکی از آنهاست. مقداری از بخارشدن و کم‌شدن حجم روغن‌موتور، طبیعی است؛ اما اگر این قضیه بیش از حد باشد، به آن روغن سوزی می‌گوییم که نشان از فرسودگی بالای پیشرانه بوده و خبر از به‌سرآمدن عمر قطعات داخلی موتور می‌دهد.
منظور از کمپرس موتور و رابطه آن با کم شدن روغن موتور ماشین
در بسیاری از مواقع از مکانیک‌ها می‌شنویم که موتور به روغن‌سوزی افتاده و اصطلاحا کمپرس دارد. در این حالت اگر موتور گرم باشد و در حال کار، با باز کردن لوله‌های بخار روغن و درب روغن‌موتور، شاهد خروج بخار روغن از خروجی‌ها خواهیم بود. به این وضعیت که نشانه‌ای از روغن‌سوزی و ضعف رینگ‌های موتور است، اصطلاحا گفته می‌شود که موتور کمپرس دارد.
رینگ‌های قرار گرفته روی پیستون از دو نوع کمپرسی و روغنی هستند. رینگ‌های کمپرسی وظیفه دارند تا مانع از عبور هوای داغ حاصل از احتراق به سمت پایین موتور یعنی به سمت کارتر روغن شود. رینگ روغنی نیز باید دیواره سیلندر را روغن‌کاری کرده و در وقت برگشت، روغن را از جداره سیلندر پاک کند. وقتی رینگ‌ها به مرور زمان ضعیف می‌شوند، هم مقداری از روغن به دیواره سیلندر باقی می‌ماند و پاک نمی‌شود که در نتیجه در فرایند احتراق می‌سوزد و هم کمپرس داغ بالای پیستون می‌تواند از کنار رینگ‌ها به پایین موتور فرار کند. این دو اتفاق باعث می‌شود تا هم مقداری از روغن‌موتور در داخل سیلندر بسوزد که نتیجه آن، دود آبی اگزوز است و هم کمپرس داغ حاصل از احتراق به سمت روغن موجود در کارتر روغن فرار کند که نتیجه آن، خروج بخار روغن از درب روغن و مجاری بخار روغن است.
نحوه بررسی روغن موتور خودرو
برای اینکه بفهمیم چه مقدار روغن در موتور خودرو وجود دارد و درک اینکه چه مقداری از روغن موتور از طریق روغن‌سوزی یا بخارشدن روغن از بین رفته است، باید از گیج یا همان نشانگر روغن موتور استفاده کنیم. سر گیج روغن معمولا رنگ نارنجی، سبز یا قرمز دارد تا بتوان در شلوغی موتور، آن را به راحتی پیدا کرد. برای خواندن سطح روغن، باید حداقل پنج دقیقه از خاموشی موتور گذشته باشد تا تمام روغن‌موتور به داخل کارتر برگشته باشد.
گیج روغن را از جای خود بیرون کشیده و آن را با یک دستمال پاک می‌کنیم. سپس دوباره آن را در لوله خود قرار داده و دوباره بیرون می‌کشیم. باید بدانیم که روی گیج روغن معمولا نشانه‌هایی برای نمایش بالاترین و پایین‌ترین سطح روغن وجود دارد. این نشانه‌ها ممکن است به صورت خط، بیرون‌زدگی و یا فرورفتگی، نوشته‌هایی مثل E و F یا MIN و MAX و… باشد. روغن‌موتور باید در نزدیک‌ترین حالت به نشانه بالای گیج باشد و نباید از نشانگر کمترین مقدار سطح روغن نیز پایین‌تر بیاید که باعث آسیب‌دیدگی موتور خواهد شد. با بررسی‌کردن مداوم و دوره‌ای سطح روغن‌موتور، متوجه می‌شویم که چه مقدار روغن را در چه مقدار کارکرد از دست داده‌ایم که از روی آن می‌توان فهمید که موتور در حالت روغن‌سوزی است یا کم‌شدن سطح روغن به صورت طبیعی و نرمال آن است.
نشانه‌های کم شدن روغن موتور ماشین
کم‌شدن سطح روغن، نشانه‌های مختلفی دارد که با بررسی هر کدام از آنها می‌توان به این قضیه پی برد. برخی از این نشانه‌ها در حالت حاد و روغن‌سوزی خود را نشان می‌دهند و برخی هم برای همان مقدار استاندارد از کم‌شدن سطح روغن است.
- اگر موتور خودرو به روغن‌سوزی افتاده باشد، نشانه‌های مختلفی دارد که خروج دود آبی از اگزوز، یکی از آنهاست. دود آبی اگزوز به خاطر سوختن روغن در داخل سیلندر است که باعث کاهش سریع حجم و سطح روغن خواهد شد.
- کم‌شدن سطح روغن اگر در حالت شدید باشد، می‌تواند باعث روشن‌شدن چراغ روغن نیز شود. پایین آمدن سطح روغن به هر دلیلی، اگر به مرز روشن‌شدن چراغ روغن برسد، باعث روشن‌شدن چراغ روغن خواهد شد.
- اگر کم‌شدن سطح روغن به خاطر روغن‌سوزی باشد، به مرور باعث سوختن شمع موتور نیز خواهد شد. در نتیجه یک یا چند سیلندر از کار خواهد افتاد و سپس موتور خودرو دچار لرزش می‌شود.
- اگر کم‌شدن روغن‌موتور به خاطر روغن‌سوزی باشد، با باز کردن در روغن از روی موتور در زمان گرم بودن پیشرانه، می‌توان خروج شدید بخار روغن و اصطلاحاً همان کمپرس موتور را مشاهده کرد.
- در بسیاری از مواقع، کم شدن روغن موتور به خاطر نشتی زیاد موتور است که این عیب بیشتر از درب سوپاپ و کاسه‌نمد ته میل‌لنگ رخ می‌دهد. در این وضعیت می‌توان وجود روغن را در زیر موتور و همچنین روی زمین دید.
- آسیب‌دیدگی موتور به خاطر کم‌شدن سطح روغن مثل یاتاقان زدن ماشین، به صدا افتادن سوپاپ‌ها در اثر کاهش فشار روغن، لرزش موتور در حین کار و… از بدترین نتایج کم کردن روغن موتور است.
- کاهش شتاب ماشین در کنار روغن‌سوزی و پایین آمدن سطح موتور که در اثر ضعف رینگ‌های موتور بوده و نشانه‌ای از فرسودگی موتور و روغن‌سوزی آن هست.
- با کشیدن گیج روغن و مشاهده کم‌شدن غیرطبیعی سطح روغن‌موتور روی آن نیز می‌توان به وجود یک مشکل در موتور خودرو رسید.
مهم‌ترین دلایل کم‌شدن روغن موتور خودرو
همان‌طور که گفته شد علل و عوامل متعددی باعث کم شدن سطح روغن‌موتور می‌شود. از جمله روغن‌سوزی، پایین‌بودن سطح کیفی روغن‌موتور، ناسازگاری موتور با روغن‌موتور، روغن‌ریزی و…
ناسازگاری روغن با موتور
شرکت‌های خودروسازی برای موتور خودرو، گرانروی، نوع و کیفیت روغن موتور مناسب را توصیه می‌کنند. گاهی مواقع پیش می‌آید که در صورت ریختن روغن با گرانروی متفاوت یا کیفیت پایین و یا نوع نامناسب برای موتور، بخارشدن روغن بیشتر از حالت استاندارد و عادی می‌شود.
روغن بی‌کیفیت
کیفیت روغن هم در کیفیت کاری روغن‌موتور و روانکاری درست قطعات داخلی پیشرانه اهمیت زیادی دارد و هم در بحث بخارشدن روغن و یا لجن شدن آن در کارتر. روغن بی‌کیفیت، بخارشدن بیشتری دارد. البته گاهی در روغن‌موتورهای تقلبی برای کم‌کردن بخار روغن، افزودنی‌هایی به آن اضافه می‌کنند که باعث اختلال در روانکاری روغن و اصطلاحاً چسبی شدن روغن می‌شود.
داغ‌شدن بیش از حد روغن
بالارفتن دمای موتور به هر دلیلی مثل ضعف در خنک‌کاری موتور و یا رانندگی پرشتاب و پرفشار، باعث داغ‌شدن بیش از حد روغن و افزایش بخارشدن آن می‌شود.
روغن‌ریزی شدید
روغن‌ریزی موتور که معمولا از درب سوپاپ و یا کاسه‌نمد میل‌لنگ و میل‌سوپاپ اتفاق می‌افتد، از شایع‌ترین علل کم‌شدن سطح روغن است.
رانندگی پرفشار
افزایش فشار به موتور خودرو و رانندگی با دور موتور بالا، در عین اینکه می‌تواند به قطعات داخل موتور آسیب وارد کند، باعث افزایش دمای روغن شده و می‌تواند بخارشدن آن را افزایش دهد.
روغن‌سوزی
وقتی رینگ‌های پیستون موتور، فرسوده می‌شوند، مقداری روغن روی جداره‌های سیلندر باقی می‌مانند که در نتیجه در داخل سیلندر و در جریان احتراق سوخت، می‌سوزند. همچنین کمپرس داغ سیلندر از بغل رینگ‌ها عبور کرده و وارد کارتر می‌شود. این اتفاق باعث داغ‌شدن روغن‌موتور شده و مقدار تبخیر آن را بالا می‌برد.
روغن‌سوزی از سرسیلندر
گاهی مواقع می‌بینیم که موتور خودرو بعد از مدتی خاموش بودن و سردشدن، برای لحظات ابتدایی بعد از روشن‌شدن موتور، دود آبی ناشی از روغن‌سوزی دارد. این وضعیت ناشی از خراب‌شدن لاستیک‌های ساق سوپاپ است که باعث می‌شود تا روغن از گاید سوپاپ عبور کرده و وارد سیلندر شود.
روغن‌سوزی تا آب‌بندی موتور تعمیرشده
بعد از تعمیر اساسی موتور نیز ممکن که کمی روغن‌سوزی داشته باشیم. این وضعیت به این دلیل هست که هنوز آب‌بندی بین رینگ و جداره سیلندر به خوبی اتفاق نیفتاده است. معمولا بعد از مدتی کارکرد و آب‌بندی شدن موتور، این وضعیت از بین رفته و دیگر شاهد روغن‌سوزی نیستیم.
بخارشدن روغن تا چه مقدار طبیعی است؟
روغن‌موتور نیز یک سیال است که با گرفتن گرمای موتور، به مرحله بخارشدن می‌رسد. این مقدار به عوامل مختلفی بستگی دارد که کیفیت روغن و همچنین مقدار سازگاری و تناسب روغن‌موتور با ساختار پیشرانه، از مهم‌ترین آنهاست.
روغن‌موتور در موتور خودرو به طور طبیعی تا حدی بخار می‌شود که این مقدار در پیشرانه‌های مختلف، متفاوت است. مقدار بخارشدن روغن در موتورهای مختلف در حدود ۲۰۰ تا ۳۰۰ سی‌سی است که در بعضی از حالت‌ها به نیم لیتر در هر هزار کیلومتر نیز می‌رسد. البته ممکن است با ناسازگاری روغن‌موتور و پایین بودن کیفیت آن، بخارشدن روغن حتی به یک لیتر و بالاتر نیز برسد. معمولا خودروسازان در دفترچه نگهداری خودرو، در کنار روغن‌موتور مناسب موتور، مقدار استاندارد بخارشدن روغن‌موتور را نیز ذکر می‌کنند.
چرا کم شدن روغن موتور خطرناک است؟
روغن موتور وظایف مختلفی برعهده دارد که شامل روانکاری قطعات داخلی موتور، انتقال حرارت موتور به کارتر پیشرانه، پاک‌سازی و تمیزکردن محفظه احتراق از دوده‌ها و جلوگیری از زنگ‌زدگی قطعات داخلی موتور می‌شود.
کم شدن سطح روغن ازیک‌طرف نشان از وجود یک عیب دراین‌بین است که باید سریعا آن را بررسی کرده و رفع کرد. اما از طرف دیگر، اگر کم‌شدن سطح روغن را جدی نگیریم، می‌تواند در وظایف و کارکرد روغن‌موتور اختلال ایجاد کرده و باعث آسیب‌دیدگی پیشرانه شود که یاتاقان زدن و شاتون زدن از خطرناک‌ترین و هزینه‌برترین آنهاست.
همچنین کم‌شدن سطح روغن‌موتور به هر دلیلی باعث ورود بخارات و دود روغن به هوا نیز می‌شود که آسیب‌های محیط زیستی را در پی دارد. کم‌شدن سطح روغن‌موتور اگر به خاطر روغن‌سوزی باشد، به خاطر فرسودگی موتور است که باعث کاهش شتاب خودرو و افزایش مصرف سوخت نیز خواهد شد.
ضمن اینکه در موتورهایی که دارای تنظیم فیلر با فشار روغن هستند، کم‌شدن فشار روغن به خاطر کمبود روغن باعث عملکرد نادرست فیلر سوپاپ شده و می‌تواند در کارکرد صحیح سوپاپ‌ها و باز شدن آنها اختلال ایجاد کند. در این وضعیت، صدای سوپاپ‌ها نیز به وضوح شنیده می‌شود.
نتیجه گیری
کم شدن روغن موتور که می‌تواند علت‌های مختلفی داشته باشد، باید سریعا مورد بررسی قرار گیرد تا عیب آن پیدا شده و آن را رفع کنیم. چرا که این اتفاق به هر دلیلی که باعث باشد، باعث کاهش سطح و حجم روغن شده و می‌تواند در کارکرد و وظایف روغن‌موتور، خلل وارد کند و در نهایت باعث آسیب‌دیدن موتور شود. کم کردن روغن موتور تا حدودی به خاطر بخارشدن روغن و سوختن آن در موتور، طبیعی است. اما بیش از حد بودن آن که نشانه‌های خاص خود را دارد و در حالت شدید با روغن‌سوزی، سوختن شمع موتور و دود آبی همراه می‌شود، نشانه‌ای از فرسودگی شدید موتور و نیازمند بودن موتور به تعمیر اساسی است.
نویسنده: علیرضا داودی
سوالات متداول
- معنی روغن‌سوزی از بالا یا روغن‌سوزی از سرسیلندر چیست؟
گاهی مواقع روغن از گاید (گیت) سوپاپ عبور کرده و بعد از رسیدن به داخل سیلندر، در آنجا می‌سوزد که به این قضیه روغن‌سوزی از بالا یا روغن‌سوزی از سرسیلندر می‌گوییم. این عیب در اثر خرابی لاستیک‌های ساق سوپاپ یا گشادی گاید سوپاپ رخ می‌دهد.
- معنی روغن‌سوزی چیست؟
به ورود روغن به داخل سیلندر و سوختن در حین احتراق، روغن‌سوزی گفته می‌شود. روغن‌سوزی می‌تواند از ضعف رینگ‌های پیستون باشد و یا از خرابی لاستیک ساق سوپاپ.
- تا چه مقدار بخارشدن روغن در موتور خودرو، طبیعی است؟
هر موتور بسته به طراحی که دارد، مقداری از روغن را بخار می‌کند که مقدار آن را می‌توان با مراجعه به دفترچه تعمیر و نگهداری خودرو دید. این میزان همچنین به طور مستقیم با کیفیت روغن‌موتور نیز در ارتباط است.
- اثر STP در کم‌شدن بخار روغن چیست؟
افزودنی روغن که محصولی از شرکت STP هست، باعث افزایش غلظت روغن شده و در نتیجه بخارشدن آن را کم می‌کند. بهتر است تا قبل از استفاده از STP با یک مکانیک و کارشناس ماهر مشورت کنیم.
- کم شدن روغن موتور چه تأثیری در پیشرانه آن دارد؟
روغن‌موتور در موتور خودرو دارای کارکردهای متنوعی هست از جمله روانکاری، انتقال گرمای موتور، جلوگیری از زنگ‌زدگی و تمیزکردن موتور از دوده‌های احتراق هست. کم‌شدن سطح روغن باعث می‌شود تا در کارکردهای موتور خصوصاً روانکاری، ایراد و اشکال به وجود آید.
