فهرست مطالب
از قدیم همواره این جمله را شنیدیم که خودرو اصطلاحا آب و آتش است و همین نکته به اندازه کافی خطر آتش سوزی در ماشین را به ما گوشزد می‌کند. موتور خودروهای احتراقی قطعه‌ای است که درون آن انفجارهای کوچک بسیار زیادی رخ می‌دهد و همیشه در دماهای نسبتا بالا کار می‌کند.
بنابراین خطرات آتش سوزی آن بسیار بالاست. به ویژه اگر مشکلاتی در سیستم برق و سیم کشی خودرو وجود داشته باشد و یا نشتی بنزین رخ بدهد، آتش سوزی بسیار محتمل خواهد شد. در ادامه به بررسی دلایل آتش گرفتن خودرو و نشانه‌های پیش از آن می‌پردازیم و راهکارهای جلوگیری از این خطر را بررسی می‌کنیم.
دلایل آتش گرفتن خودرو
آتش‌سوزی خودروها اغلب به دلیل بی‌توجهی یا نادیده‌گرفتن جنبه‌های مهم نگهداری و ایمنی خودرو از سوی صاحبان خودروها اتفاق می‌افتد. با انجام صحیح و به‌موقع اقدامات نگهداری و رعایت نکات ایمنی بر اساس دستورالعمل‌های مناسب، می‌توان احتمال آتش گرفتن خودرو را تا حد زیادی کاهش داد.
با این حال، آگاهی از علل و دلایل آتش‌سوزی خودرو بسیار ضروری است. در ادامه این مطلب، با برخی از مهمترین عوامل بروز آتش‌سوزی ماشین‌ها و وسایل نقلیه آشنا می‌شویم.
نشت سوخت
یکی از دلایل اصلی آتش گرفتن ماشین، نشت سوخت است. بنزین و گازوئیل موادی قابل اشتعال هستند که در صورت نشت و ترکیب با اکسیژن و جرقه‌های ناشی از سیم‌کشی معیوب، می‌توانند منجر به آتش‌سوزی شوند. این نوع آتش‌سوزی‌ها معمولا به دلیل خرابی در لوله‌های سوخت یا نقص در سیستم انژکتور و اتصالات سوخت که به‌درستی نگهداری نمی‌شوند، رخ می‌دهند.
ایرادات مکانیکی ماشین
خرابی در قطعات مکانیکی می‌تواند اصطکاک و حرارت بیش از حد ایجاد کند و منجر به اشتعال مواد اطراف شود. قطعاتی مانند لنت ترمز معیوب، مبدل کاتالیست یا آلترناتور می‌توانند به دمای خطرناک برسند و آتش به سایر بخش‌ها سرایت کند. همچنین خرابی قطعاتی مثل جعبه فرمان هیدرولیکی که منجر به نشتی روغن هیدرولیک می‌شود نیز ممکن است باعث آتش گرفتن خودرو شود؛ چرا که مایع هیدرولیک نسبتا قابل اشتعال بوده و در صورتی که این مایع با لوله اگزوز یا قسمت‌های بسیار داغ بدنه موتور تماس پیدا کند، احتمال آتش گرفتن بسیار بالا می‌رود.
نقص در سیستم برق رسانی خودرو
از دیگر دلایل رایج آتش گرفتن خودرو، اختلال در عملکرد سیستم برق ماشین است. به عنوان نمونه، باتری خودرو که وظیفه تأمین برق برای روشن کردن موتور و سیستم‌های الکترونیکی را دارد، هنگام شارژ می‌تواند گاز هیدروژن تولید کند که در شرایط خاص ممکن است منجر به انفجار شود.
بنابراین، در صورت بروز مشکل در باتری یا کابل‌های متصل به آن، احتمال بروز آتش‌سوزی وجود دارد.
همچنین، لامپ‌های معیوب و سوکت‌های خراب را نباید نادیده گرفت. برای مثال، رشته داخلی یک چراغ جلو ممکن است تا دمای حدود ۱۴۰۰ درجه سانتی‌گراد داغ شود. در صورت تعمیر نکردن به‌موقع، این موضوع می‌تواند باعث اتصال کوتاه و در نهایت آتش‌سوزی شود.
داغ شدن بیش از حد موتور
در خودروهای مختلف که این ایراد را دارند، داغ شدن بیش از حد موتور موضوعی محتمل است. این اتفاق ممکن است در اثر خرابی رله، فن رادیاتور، پمپ آب یا نشتی در رادیاتور رخ دهد.
زمانی‌که موتور بیش از حد داغ می‌شود و این موضوع با وجود مایعات قابل اشتعال مانند روغن موتور، روغن گیربکس، روغن ترمز یا مایع خنک‌کننده همراه شود، خطر جدی آتش‌سوزی به‌وجود می‌آید.
به ویژه اگر موتور نشتی داشته باشد داغ شدن بیش از حد موجب اشتعال روغن و مایعات روی بدنه موتور شده و احتمال سرایت آتش به دیگر قسمت‌های خودرو را افزایش می‌دهد.
افزودن لوازم جانبی غیراستاندارد
نصب نادرست لوازم جانبی مانند دوربین‌های داشبورد (ثبت وقایع – Dashcam) که استانداردهای لازم را ندارند، می‌تواند هنگام رانندگی باعث آتش‌سوزی شود. این مشکل به‌ویژه زمانی پیش می‌آید که نصب به‌درستی انجام نشده باشد و باعث اتصال کوتاه شود. به عنوان مثال نصب کردن چراغ‌های غیر استاندارد نظیر انواع زنون یا هدلایت‌های قوی فشار بسیار زیادی به سیم کشی و اتصالات برق خودرو وارد می‌کند. ممکن است سیم کشی زیر بار این فشار دوام نیاورد، سیم‌ها و روکش آن بسیار داغ شده و نهایتا آتش سوزی رخ بدهد.
از این رو، بهتر است نصب تجهیزات جانبی خودرو را به تکنسین‌های ماهر بسپارید؛ چراکه تعمیرات یا نصب‌های غیرحرفه‌ای می‌تواند خطرات جدی به‌همراه داشته و هزینه زیادی روی دست شما بگذارد.
نگهداری اقلام قابل اشتعال در خودرو
برخی افراد از خودرو صرفا برای جابه‌جایی استفاده نمی‌کنند، بلکه از آن به‌عنوان محلی برای نگهداری وسایل روزمره نیز بهره می‌برند. اما باید دانست که همه وسایل برای نگهداری در خودرو ایمن نیستند.
در ادامه به برخی اقلام بسیار قابل اشتعال که نباید در خودرو باقی بمانند اشاره می‌شود:
- قوطی‌های اسپری خوشبو کننده
- فندک
- بطری‌های پلاستیکی
- وسایل الکترونیکی
- الکل ضدعفونی‌کننده
در این میان مواردی مثل بطری‌های پلاستیکی شفاف حاوی آب معدنی و فندک به همراه قوطی‌های اسپری خوشبو کننده معمولا به میزان بیشتری داخل خودرو نگهداری می‌شود که باید نسبت به جمع آوری آنها از داخل کابین به ویژه در فصول گرم سال اقدام کرد.
سیگار کشیدن حین رانندگی
سیگار کشیدن در هنگام رانندگی اگرچه امری رایج است، اما در صورت بی‌توجهی به نکات ایمنی می‌تواند بسیار خطرناک باشد و حتی موجب آتش گرفتن خودرو شود. تصور کنید راننده‌ای ته‌سیگار خود را از پنجره کامیون به بیرون پرت می‌کند؛ اگر این ته‌سیگار در قسمت بار کامیون که حاوی مواد قابل اشتعال مانند چوب است بیفتد، احتمال وقوع آتش‌سوزی بسیار زیاد خواهد بود. همچنین ممکن است خاکستر داغ روی کش صندلی‌های پارچه‌ای بیفتد و موجب آتش سوزی شود. به همین دلیل، بهتر است از سیگار کشیدن در حین رانندگی، به‌ویژه زمانی که مواد قابل اشتعال همراه دارید، خودداری کنید.
تصادفات جاده ای
در خودروهای مدرن، بخش‌هایی طراحی شده‌اند که وظیفه محافظت از اجزای حیاتی مانند باک سوخت، موتور و باتری را در زمان تصادف بر عهده دارند. با این حال، در برخوردهای شدید یا شرایط خاص، این نواحی نیز ممکن است آسیب ببینند.
برای نمونه، اگر باتری یا دینام خودرو در جریان تصادف آسیب ببینند، ممکن است جرقه ایجاد شده و در صورت تماس با مایعات قابل اشتعال نشت‌کرده، باعث آتش‌سوزی در بخش‌های دیگر خودرو شود.
نشانه‌های پیش از آتش گرفتن خودرو
علائم و نشانه‌های هشداردهنده آتش سوزی در خودرو در هنگام شروع آتش‌سوزی و یا قبل از وقوع این پدیده احتمال وقوع نشانه‌های مختلف جود دارد که در زیر به بعضی از مهمترین آنها اشاره کرده‌ایم.
انتشار دود غیرعادی از خودرو
واضح‌ترین هشدار ممکن دود است. خودرو تحت هیچ شرایطی نباید دود کند. دود ممکن است از کاپوت یا حتی داخل کابین خارج شود (مثلا در صورت اتصال کوتاه سیستم برق). اگر حین رانندگی متوجه دود شدید، فورا توقف کرده، موتور را خاموش و از خودرو فاصله بگیرید.
نکته: اگر در خودرو سیگار می‌کشید، ممکن است تشخیص دود سیگار از دود سیستم خودرو دشوار باشد!
جرقه یا صداهای عجیب
اگر از زیر کاپوت جرقه مشاهده کردید، فورا خودرو را خاموش کرده و بررسی کنید. شنیدن صداهای غیرمعمول هنگام رانندگی نیز هشداردهنده است. صداهایی مانند ترق‌تروق، جرقه‌زدن یا صدای بلند اگزوز. در خودروهای برقی، صدای ترکیدن یا هیس هیس از باتری می‌تواند نشانه خطر باشد.
بوی سوختگی
بوی سوختگی همیشه علامت هشدار برای آتش گرفتن خودرو است. ممکن است ناشی از گرم‌شدن بیشازحد قطعات باشد. بوی سوختن لاستیک (مثلا تسمه‌ها) یا بوی سوختن پلاستیک (مشکل برقی) را نادیده نگیرید و سریع بررسی کنید.
کاهش راندمان سوخت
اگر متوجه شدید باک بنزین سریع‌تر از همیشه خالی می‌شود، ممکن است نشتی سوخت وجود داشته باشد. زیر خودرو را بررسی کنید. اگر لکه یا بویی شدید از بنزین احساس می‌کنید (البته نه در پمپ بنزین)، احتمال نشت وجود دارد که می‌تواند آتش‌سوزی به‌دنبال داشته باشد.
اختلالات برقی
هرگونه رفتار غیرعادی سیستم برق را جدی بگیرید. مثلا چشمک‌زدن چراغ‌ها، روشن‌شدن ناگهانی رادیو یا بالا و پایین رفتن غیرعادی شیشه‌ها، همگی می‌توانند نشانه اتصال کوتاه یا سیم‌کشی معیوب باشند.
نشانگر دمای موتور
هشدارهای نشانگرهای پشت آمپر را نادیده نگیرید. اگر دما به سمت «بالا» متمایل است، موتور ممکن است بیشازحد داغ شده باشد یا سیستم خنک‌کننده مشکل داشته باشد. در هر صورت، گرمای بیش از حد خطرناک است.
نشتی مایعات
خودرو نباید هیچ نوع نشتی داشته باشد. ممکن است روغن موتور، ضدیخ، روغن ترمز، روغن گیربکس یا بنزین نشت کند که همگی قابل اشتعال هستند. اگر لکه یا مایع چکه‌کرده دیدید یا سطح روغن/ضدیخ ناگهان افت کرد، مسئله را جدی بگیرید.
در زمان آتش سوزی خودرو چه باید کرد؟
صرف‌نظر از اینکه کدام یک از علائم هشداردهنده بالا را حین رانندگی مشاهده می‌کنید، مهم است که آرامش خود را حفظ کرده و سریع اقدام کنید:
- فورا در مکانی امن توقف کنید.
- موتور را خاموش کنید.
- از خودرو خارج شوید.
- اگر دود، بوی سوختگی یا جرقه مشاهده کردید، هرگز کاپوت را باز نکنید؛ زیرا ورود اکسیژن می‌تواند آتش را شعله‌ورتر کند.
- در صورت مشاهده شعله‌های آتش یا دود غلیظ، حداقل ۳۰ متر از خودرو فاصله بگیرید و با آتش نشانی تماس بگیرید. همچنین برای هشدار به سایر رانندگان، مثلث هشدار را در نزدیکی خودرو قرار دهید.
خاموش کردن آتش
اگر آتش‌سوزی جزئی است و تحت کنترل به نظر می‌رسد و در خودرو خاموش‌کننده مناسب (پودر خشک یا فوم) دارید، می‌توانید از فاصله‌ای امن آتش را خاموش کنید. با این حال، همچنان باید با امداد و آتش نشانی تماس بگیرید. خاموش‌کردن آتش‌های بزرگ را به متخصصان بسپارید؛ تلاش برای قهرمان‌بازی بسیار خطرناک است!
نکته مهم برای رانندگان خودروهای برقی
اگر خودروتان برقی است، تلاش نکنید آتش را خاموش کنید. متخصصان هشدار می‌دهند که «آتش‌سوزی در خودروهای برقی حتی پس از خاموش شدن اولیه، به دلیل باتری‌های لیتیوم-یونی، ممکن است مجددا شعله‌ور شود.» در چنین شرایطی، از خودرو فاصله بگیرید و دور بمانید. خاموش‌کردن آتش در خودروهای برقی نیاز به روش‌های خاصی دارد، حتی برای آتش‌نشان‌ها.
هنگام تصادف
اگر تصادف کردید و بلافاصله دود یا نشتی مشاهده کردید، کنار خودرو نمانید تا اطلاعات رد و بدل کنید. سریع از خودروها دور شوید؛ ممکن است شعله‌ور شوند.
هرگز رانندگی نکنید!
در صورت دودکردن یا داغ شدن بیشازحد خودرو، به هیچ عنوان به رانندگی ادامه ندهید. این کار خطر را افزایش داده و جان شما و خانواده‌تان را به خطر می‌اندازد.
در چه شرایطی نباید برای خاموش کردن آتش تلاش کنیم؟
در بعضی مواقع، تلاش برای خاموش کردن آتش خودرو نه‌تنها بی‌فایده خواهد بود بلکه شاید بسیار خطرناک باشد. در شرایط زیر اقدام به خاموش کردن آتش خودرو نکنید:
وقتی آتش بسیار شدید باشد
اگر شعله‌ها بزرگ هستند یا آتش به سرعت در حال گسترش و زبانه کشیدن است، مثلاً زمانی که آتش به مخزن سوخت نزدیک شده یا تمام کابین را فرا گرفته، نباید نزدیک شوید. زیرا احتمال انفجار وجود دارد.
وقتی دود غلیظ و سمی فضا را پر کرده است
دود ناشی از سوختن قطعات پلاستیکی، سیم‌ها و مواد شیمیایی خودرو بسیار سمی و داغ است و می‌تواند در مدت‌زمان کوتاه باعث خفگی یا آسیب جدی به ریه شود.
اگر کپسول خاموش کننده مناسب در دسترس ندارید
خاموش کردن آتش خودرو فقط با کپسول آتش‌نشانی مخصوص کلاس B یا مایعات قابل اشتعال و تجهیزات برقی) باید انجام شود. آب ممکن است آتش را تشدید کند، به‌ویژه اگر با آتش‌سوزی‌های الکتریکی یا سوخت مایع مواجه باشید.
وقتی آتش در قسمت موتور است و درِ کاپوت داغ یا باد کرده است
باز کردن کاپوت در این حالت می‌تواند ناگهان هوا (اکسیژن) وارد کند و باعث انفجار یا زبانه کشیدن آتش شود.
وقتی آتش به مخزن سوخت نزدیک شده است
اگر آتش در ناحیه عقب خودرو یا نزدیک باک بنزین است، باید بلافاصله فاصله بگیرید چون احتمال انفجار بسیار بالاست.
اگر در ترافیک یا مکان ناایمن هستید
در صورت توقف در مکان خطرناک (مثل تونل، بزرگراه یا نزدیکی مواد قابل اشتعال)، نباید وقت را صرف خاموش کردن آتش کنید؛ تنها اولویت باید نجات جان و اطلاع‌رسانی باشد.
در این شرایط، بهترین اقدام این است که به سرعت از خودرو فاصله بگیرید و به دیگران هم هشدار دهید. سپس با آتش‌نشانی تماس گرفته و موقعیت دقیق را گزارش کنید.
چگونه از آتش گرفتن خودرو جلوگیری کنیم؟
برای پیشگیری از آتش سوزی در خودروها می‌توان یک سری اقدامات را انجام داد تا احتمال آتش گرفتن ماشین به حداقل برسد.
سرویس منظم خودرو
همان‌طور که گفتیم، مشکلات فنی در موتور، سیستم برق، نشت سوخت یا خنک‌کننده‌ها می‌توانند منجر به آتش‌سوزی شوند. اگر به‌طور منظم خودرو را سرویس نکنید، این مشکلات ممکن است بدون هشدار قبلی به فاجعه تبدیل شوند. نگهداری منظم از خودرو، ضامن ایمنی خانواده شماست.
مشکلات کوچک را نادیده نگیرید
ممکن است از والدین‌مان آموخته باشیم که برای هر درد کوچکی سراغ پزشک نرویم؛ اما خودرو مانند انسان نیست و خودش خوب نمی‌شود! به محض مشاهده هر صدای غیرعادی، هشدار داشبورد یا مشکل عملکرد، حتماً با یک متخصص مشورت کنید. باید گفت پس از فروش خودرو به شخصی دیگر حتما نکات و ایرادات جزئی ماشین را نیز به خریدار اطلاع دهید.
بررسی خودرو پس از تصادف را فراموش نکنید
حتی پس از تصادف‌های جزئی که آسیب بیرونی ندارند، حتماً داخل و خارج خودرو بررسی شود. ممکن است مشکلی پنهان زیر کاپوت وجود داشته باشد. هرگونه آسیب ساختاری می‌تواند با یک جرقه کوچک منجر به آتش‌سوزی شود.
هرگونه نشتی را فورا بررسی و رفع کنید
عادت کنید هرچند وقت یک‌بار زیر خودرو را چک کنید؛ مثلاً قبل از حرکت به سمت محل کار. نشتی حتی اندک مایعات می‌تواند خطرناک باشد. منتظر تشکیل لکه بزرگ نمانید؛ نشت کوچک هم در تماس با موتور داغ می‌تواند آتش‌سوزی ایجاد کند.
از سیستم برقی باکیفیت استفاده کنید
از آنجا که آتش‌سوزی‌های برقی یکی از دلایل اصلی حریق خودرو هستند، باید مطمئن باشید که:
- سیستم برق توسط افراد حرفه‌ای نصب شده
- از سیم‌کشی‌های با کیفیت استفاده شده
- در صورت تغییرات جانبی، نصب طبق مقررات مجاز و استاندار بوده است
- به‌طور منظم توسط متخصص بررسی می‌شود
- برق خودرو با اتصال هم‌زمان چند دستگاه دچار اضافه‌بار نمی‌شود
باتری خودرو را بررسی کنید
باتری خراب یا بیشازحد تحت فشار می‌تواند داغ شده، نشت کند یا حتی منفجر شود. مرتباً باتری را از نظر خوردگی، تورم یا اتصالات شل بررسی کنید. اگر چراغ‌ها کم‌نور می‌شوند، استارت سخت زده می‌شود یا بوی سوختگی می‌آید، باتری و آلترناتور را بررسی کنید.
از داغ شدن موتور جلوگیری کنید
نه‌تنها موتور، بلکه مایعات داخل آن مانند ضدیخ و روغن نیز در صورت داغ شدن می‌توانند مشتعل شوند. سطح مایع خنک‌کننده، رادیاتور و ترموستات را به‌طور مرتب چک کنید. اگر دماسنج داشبورد بالا رفت، توقف کرده و اجازه دهید موتور خنک شود، سپس کاپوت را باز کنید.
چراغ چک موتور را نادیده نگیرید
«این چراغ روی داشبورد چیه؟» «مهم نیست!» این جمله را زیاد شنیده‌ایم.
اما چراغ چک موتور می‌تواند نشان‌دهنده مشکلات جدی مانند ایراد در سیستم سوخت، داغ شدن یا مشکلات برقی باشد. اگر این چراغ روشن شد، تشخیص دقیق را به متخصص بسپارید.
در مکان امن پارک کنید
تا حد امکان، در مکان‌هایی پارک نکنید که اطرافشان مواد قابل اشتعال مانند علف خشک، برگ یا مواد شیمیایی وجود دارد. صاحبان خودروهای برقی یا هیبریدی باید مطمئن شوند که خودرو در محیط‌های دارای تهویه مناسب پارک شده باشد تا از داغ شدن باتری جلوگیری شود.
در خودرو کپسول آتش نشانی داشته باشید
هرچند داشتن خاموش‌کننده از شروع آتش جلوگیری نمی‌کند، اما متخصصان توصیه می‌کنند رانندگان خاموش‌کننده‌ای کوچک در خودرو نگه دارند تا آتش‌های جزئی را قبل از گسترش کنترل کنند. (به‌جز خودروهای برقی که خاموش‌کردن‌شان تخصصی‌تر است.) همچنین خاموش‌کننده را در محل قابل‌دسترسی قرار دهید، مثل زیر صندلی راننده یا داخل داشبورد.
نتیجه گیری
با توجه به مهم بودن مقوله آتش سوزی خودرو لازم است که همیشه به این موضوع دقت داشته باشیم و اقدامات پیشگیرانه یا احتیاطی در این زمینه را جدی بگیریم. توجه داشته باشید که هیچ وقت نباید لوازم و مواد آتشزا در خودرو نگهداری کنید.
همچنین از قرار دادن بطری‌های شفاف آب با قابلیت انعکاس نور به صورت ذره بینی در خودرو مقابل نور آفتاب جلوگیری کنید؛ چرا که ممکن است عبور نور خورشید از داخل بطری آب معدنی باعث تمرکز این نور در یک نقطه و آتش گرفت خودرو شود. اسپری‌های خوشبوکننده یا عطر و ادکلن به همراه فندک نیز احتمال آتش‌سوزی داخل ماشین را افزایش می‌دهد.
همچنین در صورتی که سیم کشی خودرو نیاز به تعویض یا تعمیر دارد، حتما این کار را توسط یک متخصص ماهر انجام دهید. توصیه می‌شود نهایتا بعد از هر ۱۰ سال، سیم‌کشی خودرو به صورت کامل تعویض شود تا خطرات ناشی از اتصال کوتاه و آتش گرفتن ماشین از این طریق به حداقل برسد.
همچنین وقوع نشتی روغن موتور، روغن هیدرولیک، روغن ترمز و مهمتر از همه نشتی سوخت را در خودرو کاملا جدی بگیرید و نسبت به رفع آن اقدام کنید تا احتمال آتش گرفتن خودرو از این طریق کاهش یابد.
همچنین باید یک کپسول آتش خاموش کن کوچک داخل خودرو قرار دهید تا در صورت بروز آتش سوزی‌های جزئی از آن برای جلوگیری از انتشار آتش استفاده کنید.
سوال های متداول
آیا نشتی روغن باعث آتش‌سوزی خودرو می‌شود؟
این مورد کمتر اتفاق می‌افتد اما نشتی روغن موتور در صورتی که به لوله داغ اگزوز منجر شود احتمال آتش سوزی ماشین را بسیار بالا می‌برد. همچنین روغن هیدرولیک نسبت به روغن موتور قابلیت اشتعال بالاتری داشته و تماس این مایع با بدنه داغ موتور می‌تواند منجر به آتش سوزی شود.
چه مواقعی نباید نسبت به خاموش کردن آتش خودرو اقدام کرد؟
در صورتی که آتش بسیار شدید و بزرگ بوده و با دودهای غلیظ و سمی همراه است، نباید به خودرو در حال سوختن نزدیک شد و نسبت به خاموش کردن آتش اقدام کرد. همچنین اگر آتش نزدیک باک بنزین است و یا مواد قابل اشتعال زیادی در خودرو وجود دارد، باید بلافاصله از ماشین دور شد. در این شرایط باید با آتش نشانی تماس گرفته و کار را به متخصصان سپرد.
برای جلوگیری از آتش گرفتن خودرو چه کار کنیم ؟
بررسی سیم کشی و رفع ایرادات آن، قرار ندادن مواد قابل اشتعال نظیر اسپری خوشبو کننده در خودرو، رفع نشتی مایعات موتور و…، از جمله مهمترین کارها برای جلوگیری از آتش گرفتن خودرو محسوب می‌شود.
نویسنده: حسین باباپور
