بهترین زمان تعویض روغن موتور؛ نشانه‌ها و علائم

روغن موتور در سیستم فنی ماشین بسیار اهمیت دارد. تمام قطعات حرکتی موتور ماشین توسط روغن موتور روانکاری می‌شوند و نبود آن و یا کمبود روغن موتور باعث سایش شدید و ناگهانی قطعات روی هم شده و در مدت‌زمان بسیار کوتاهی باعث قفل‌شدن و نابودی موتور ماشین خواهد شد. زمان تعویض روغن موتور ماشین، اهمیت زیادی دارد. این زمان معمولا از روی کارکرد موتور ماشین مشخص و تعیین می‌شود؛ اما فاکتورهای دیگری نیز وجود دارند که زمان تعویض روغن موتور را مشخص می‌کنند اگر قصد فروش ماشین کارکرده خود را به این زودی‌ها ندارید و مایلید عمر و سلامت خودرو را تا جای ممکن حفظ کنید این مطلب برای شماست.

اهمیت و وظایف روغن موتور ماشین

روغن موتور را می‌توان در حکم خون موجود در رگ‌های بدن موتور ماشین در نظر گرفت. موتورهای بسیاری در دنیا بدون آب کار می‌کنند و اصطلاحا هواخنک هستند؛ اما هیچ موتوری بدون روغن نمی‌تواند برای حتی چندین ساعت کار کند و حتی در صورت کارکردن، قطعات آن به قدری از داخل نابود خواهند شد که بعد از خاموش‌شدن باید آن را دور انداخت.

روغن موتور به‌ظاهر فقط کار روانکاری قطعات را انجام می‌دهد؛ اما وظایف متفاوت دیگری نیز دارد که اهمیت و ضرورت تعویض به‌موقع آن را نشان می‌دهد.

• اصلی‌ترین کار روغن موتور، روانکاری قطعات داخلی موتور است. این قطعات در فاصله بسیار نزدیک با هم در حال کار هستند و کوچک‌ترین ایراد در روغن‌کاری آنها، باعث سایش شدید و ناگهانی قطعات روی هم خواهد شد.
• روغن موتور کار انتقال حرارت موتور را نیز برعهده دارد. روغن موتور، گرمای قسمت‌های مختلف موتور را گرفته و آن را در کارتر موتور ماشین با هوای آزادی که به کارتر موتور در حین حرکت می‌خورد، تبادل می‌کند.
• روغن موتور وظیفه دارد تا دوده‌ها و آلودگی‌های به‌جامانده در سیلندر موتور و جداره سیلندرها را تمیز کند. یکی از دلایل کثیف‌شدن روغن موتور، همین قضیه است.
• روغن موتور از زنگ‌زدگی و اکسیداسیون سطحی در قطعات داخل موتور جلوگیری می‌کند.

عوامل موثر در زمان تعویض روغن موتور

روغن‌موتورها دارای کارکرد مشخصی به کیلومتر هستند و مثلاً گفته می‌شود این روغن موتور می‌تواند تا ده‌هزار تا کار کند، یا فلان روغن موتور را باید تا قبل از شش هزار کیلومتر تعویض کرد و مسائلی از این قبیل. همچنین شرکت‌های خودروسازی نیز در دفترچه راهنمای خودرو، مشخصات روغن مناسب برای موتور خودرو و همچنین مقدار کارکرد آن تا رسیدن به زمان تعویض روغن را مشخص و معین می‌کنند.

اما یک سری از عوامل و فاکتورهای بیرونی نیز می‌توانند در تعویض زودتر روغن موتور و تغییر زمان تعویض روغن مؤثر باشند. این فاکتورها با ایجاد فشار مضاعف روی موتور و کارکرد آن، باعث کاهش سریع‌تر کیفیت روغن می‌شوند و به همین خاطر باید زودتر از موعد به فکر تعویض روغن بیفتیم. تعویض سریع‌تر روغن موتور فقط به منظور پیشگیری از آسیب‌دیدن موتور در شرایط خاصی مثل زیر فشار قرارگرفتن ناگهانی است. وگرنه می‌توان با هر روغن‌موتوری بیشتر از مقدار استاندارد آن نیز رانندگی کرد که البته کار اصولی و درستی نیست و در درازمدت به موتور خودرو آسیب می‌زند.

وضعیت سلامت موتور خودرو

وضعیت سلامت موتور خودرو در مقدار کارکرد روغن موتور کاملا مؤثر است. موتوری که روغن‌سوزی خودرو دارد و یا تنظیم نیست، مقدار آلاینده‌های تولیدی بیشتری دارد که مقداری از این آلودگی‌ها توسط روغن موتور از جداره سیلندرها پاک می‌شوند. به این ترتیب، روغن موتور در این موتور زودتر از موعد کثیف می‌شود و کیفیت خود را از دست می‌دهد.

چگونگی استفاده از خودرو

بدون شک موتور خودروی که زیر فشارهای غیرعادی نباشد و با آن به شکل عادی و نرمال رفتار شود، سالم‌تر خواهد ماند. این قضیه را می‌توان برای روغن موتور این خودرو نیز در نظر گرفت. فشار غیرعادی به موتور باعث می‌شود تا دمای موتور در مدت‌زمان بیشتری در اوج خود باشد که این وضعیت می‌تواند باعث افت سریع‌تر کیفیت روغن موتور شود که در این صورت نیاز است تا روغن موتور را زودتر تعویض کنیم.

محل استفاده از خودرو

شرایط محیطی و محل استفاده از خودرو نیز تأثیر بالایی در زمان تعویض روغن موتور دارد. خودرویی که در بیراهه‌ها بیشتر تردد داشته، در مناطق بسیار مرطوب هست و یا محل استفاده از آن همیشه دمای بالایی دارد، سریع‌تر به تعویض روغن موتور نیاز پیدا خواهد کرد.

تکنولوژی موتور ماشین

هرچند که موتورهای جدید تکنولوژی بالاتری دارند؛ اما حساسیت بیشتری به کیفیت روغن و سوخت نیز از خود نشان می‌دهند. ضمن اینکه این موتورها حساسیت بالاتری به کیفیت سوخت نیز دارند. این موارد در کنار هم باعث می‌شود تا تعویض روغن در این موتورها را سریع‌تر و زودتر انجام دهیم تا هم موتور در سلامت بالاتری باقی بماند و هم از خطر هزینه سنگین تعمیرات دور باشیم.

کیفیت روغن موتور ماشین

روغن‌موتوری که کیفیت بالاتری دارد، قابلیت کارکرد بیشتری نیز خواهد داشت. هرچند توصیه می‌شود تا روغن موتور را نهایتاً در شش هزار کیلومتر کارکرد برای اکثر خودروها تعویض کنیم؛ اما روغن‌موتوری که کیفیت بالاتری دارد را حتی اگر دیرتر هم تعویض کنیم، احتمال خطای کمتری با آن خواهیم داشت.

کیفیت سوخت مورد استفاده

یکی از مهم‌ترین فاکتورهای مؤثر در کارکرد روغن موتور، کیفیت سوخت است. سوخت بی‌کیفیت، ناخالصی و آلودگی‌های بیشتری در موتور خودرو ایجاد می‌کند که قسمت عمده آن از اگزوز خارج می‌شود. اما مقداری از این آلودگی نیز با روغن موتور خودرو از جداره سیلندر تمیز می‌شود که به مرور باعث کثیفی و سیاه‌شدن روغن خواهد شد. هرچه سوخت مورد استفاده، کیفیت کمتری داشته باشد، سرعت کثیفی و افت کیفیت روغن موتور نیز بیشتر خواهد بود.

نشانه های زمان تعویض روغن موتور خودرو

روغن موتور را در کیلومتر تعیین شده برای تعویض آن، تعویض می‌کنیم. با هر بار مراجعه به تعویض‌روغنی، کیلومتر فعلی ماشین و کیلومتر بعدی که زمان تعویض روغن موتور است را یادداشت می‌کنیم تا با رسیدن به آن، برای تعویض روغن اقدام کنیم. در واقع تعویض روغن از روی مقدار کیلومتر کارکرد ماشین، ساده‌ترین و اصلی‌ترین راه برای تعویض روغن است.

معمولا هر روغن‌موتوری با توجه به کیفیت آن، مقدار کیلومتر مشخصی می‌تواند یک روانکاری خوب و بدون مخاطره را انجام دهد. این مقدار در قدیم روی قوطی‌ها نوشته می‌شد؛ ولی امروزه کمتر روغن‌موتوری را می‌توان پیدا کرد که کارکرد آن روی قوطی نوشته شده باشد. اما می‌توان با مراجعه به منابع اطلاعی شرکت سازنده روغن و با توجه به نوع خودرویی که در آن استفاده می‌شود، مقدار کارکرد قابل‌اطمینان هر روغن‌موتوری را به دست آورد.

اما باید در نظر داشت که شرکت‌های سازنده روغن موتور و روانکار معمولاً در جریان یک رقابت با دیگر شرکت‌ها، کارکرد روغن موتور خود را به صورت آزمایشگاهی و تحت شرایط استاندارد اعلام می‌کنند. بنابراین اگر خودرو ما یک سوخت نه چندان باکیفیت استفاده می‌کند و یا مسیر تردد آن در جاده‌های خاکی است، عمر بالایی داشته و در حال روغن‌سوزی است، شهر محل زندگی ما آب‌وهوای کثیفی دارد و مسائل این‌چنینی، بهتر است و باید روغن موتور را در کارکردهای پایین‌تری تعویض کنیم.

تعویض زودتر روغن موتور در کیلومتر تعیین شده

همان‌طور که گفتیم، برای هر روغن‌موتوری، یک کارکرد و کیلومتری تعیین می‌شود. اما با توجه به یک سری از فاکتورها و عوامل دخیل در کاهش کیفیت روغن، معمولا توصیه می‌شود تا زودتر از موعد مقرر، آن را تعویض کنیم.

این مسئله به حدی مهم است که می‌توان گفت هیچ روغن‌موتوری را در کشورمان بالاتر از پنج تا نهایتاً شش هزار کیلومتر، استفاده نکنیم که اصلی‌ترین علت آن هم کیفیت پایین سوخت است. کیفیت پایین سوخت منجر به ایجاد هیدروکربن‌های نسوخته و ناخالصی‌های زیاد دیگری در موتور ماشین می‌شود که این ناخالصی‌ها با روغن شسته شده و با آن ترکیب می‌شوند و کیفیت آن را کاهش خواهند داد.

تعویض زودتر روغن موتور به خاطر رانندگی در ترافیک

از نکاتی که درباره زمان تعویض روغن موتور ماشین باید در نظر داشت، مقدار زمانی است که ما در ترافیک‌ها سپری می‌کنیم؛ اما چون خودرو حرکتی به جلو ندارد، کیلومتری انداخته نمی‌شود. اما موتور ماشین در حال کارکردن است و به همین خاطر هم گفته می‌شود که همیشه به خاطر مسائلی ازاین‌قبیل مثل بودن در ترافیک و یا مسیری که مجبوریم مدت‌زمان زیادی با ماشین با دور موتور بالا حرکت کنیم مثل تردد در مسیرهای کوهستانی، بهتر است تا روغن موتور را زودتر از موعد مقرر و تعیین شده آن، تعویض کنیم.

تعویض زودتر روغن موتور بر اساس تاریخ تعویض

بسیاری از افراد از خودرو به مقدار بسیار کمی استفاده می‌کنند و خودرو آنها در بیشتر اوقات به‌اصطلاح خواب است. بنابراین ممکن است حتی در طول یک سال نیز کارکرد خودرو آنها به اندازه یک تعویض روغن یعنی پنج تا شش هزار کیلومتر نباشد. اما روغن موتور برای مدت مشخصی باید در کارتر موتور ماشین باقی بماند و با گذشت مدت‌زمان زیادی از خواب آن، امکان تغییر در ماهیت روغن موتور وجود دارد. به همین خاطر هم توصیه می‌شود تا روغن موتور با توجه به کیفیت ساخت آن، نباید بیشتر از شش ماه تا یک سال در موتور خودرو باقی بماند. اما بهتر است تا عمر آن را نهایتاً همان شش ماه در نظر بگیریم.

تعویض زودتر روغن موتور به دلیل تعمیر موتور خودرو

از توصیه‌هایی که بعد از یک تعمیر داخلی موتور به مالک خودرو می‌شود، تعویض زودهنگام روغن موتور اول بعد از تعمیر است. این قضیه به این خاطر است که معمولاً در حین تعمیر موتور، ممکن است کمی آلودگی‌های خارجی مثل گردوغبار، براده‌های باقی‌مانده از تراشکاری که در شستشو به طور کامل از موتور خارج نشده‌اند و مخصوصاً براده‌های فلزی ناشی از نو بودن قطعات و سایش آنها روی‌هم، در موتور خودرو جمع شوند. بنابراین توصیه می‌شود تا اولین روغن موتور بعد از تعمیر ماشین را زودتر از موعد مقرر، تعویض کنیم تا هرچه سریع‌تر این براده‌ها از موتور ماشین خارج شوند.

تعویض زودتر روغن موتور خودرو در صورت روغن‌سوزی ماشین

وقتی موتور خودرو دچار روغن‌سوزی شده است، خواه‌ناخواه به خاطر سوختن مقداری از روغن موتور در موتور ماشین و کاهش سطح روغن، مجبوریم که روغن موتور را زودتر از موعد تعویض کنیم و یا در بین هر بار تعویض روغن، مقداری روغن را اصطلاحاً سرریز کنیم تا کسری روغن موتور، جبران شود. اما بهتر است تا با توجه به سرعت زیاد کثیف‌شدن روغن در موتوری که روغن‌سوزی دارد، زمان و کارکرد تعویض روغن را نیز کمی کوتاه‌تر در نظر بگیریم. خودرویی که روغن‌سوزی دارد، به تعمیر اساسی نیاز خواهد داشت و بسیاری از قطعات داخلی موتور باید تعویض شوند؛ اما یک روانکاری ضعیف می‌تواند سطح و مقدار خرابی‌ها را بیشتر کند و هزینه‌های سنگین‌تری به همراه داشته باشد.

تعویض روغن موتور ماشین در صورت روشن‌شدن چراغ هشدار

همه ما چراغ هشدار روغن را در مجموعه نمایشگر پشت فرمان خودرو دیده‌ایم. یک ظرف شبیه به روغن‌دان که با روشن‌شدن موتور ماشین بعد از چند ثانیه و حتی کمتر، باید محو شود تا به ما اعلام کند که فشار روغن موتور ماشین در وضعیت مناسبی است. اما اگر روغن به هر دلیلی مثل کاهش سطح آن و یا پایین آمدن بسیار شدید کیفیت روغن، نتواند به فشار مناسب خودش برسد، این چراغ هشدار روغن می‌شود. در این زمان باید به دنبال عیب و رفع آن باشیم که معمولاً با تعویض روغن نیز همراه خواهد بود. البته چراغ هشدار روغن فقط مربوط به کم‌شدن حجم روغن نیست و گاهی مواقع، اختلال در کارکرد اویل پمپ مثل خرابی آن و یا کثیف‌شدن فیلتر روغن، یاتاقان زدن ماشین به صورت شدید و… نیز روشن می‌شود.

تعویض روغن موتور در صورت روشن‌شدن چراغ یادآور

در اکثر خودروهای امروزی می‌توان برای یادآوری زمان سرویس خودرو، کامپیوتر سفری خودرو را تنظیم کرد. در زمان تعویض روغن موتور، سیستم یادآور را صفر کرده و کیلومتر بعدی را به آن می‌دهیم تا با رسیدن به این کیلومتر، با هشداردادن به ما زمان تعویض روغن را یادآوری کند. روشن‌شدن این چراغ به معنی رسیدن کارکرد موتور به زمان تعویض روغن هست و باید روغن را تعویض کنیم.

تعویض روغن موتور در صورت تغییر صدای موتور

وقتی روغن موتور را تعویض می‌کنیم، صدای کارکرد موتور به خاطر یک روغن جدید و تمیز، کمی نرم‌تر خواهد شد. این وضعیت طبیعی است. چرا که روغن با کارکرد بیشتر، کیفیت خود و کمی از غلظت و گرانروی خود را از دست می‌دهد و همین باعث افزایش صدای کارکرد موتور به مقدار ناچیزی می‌شود که البته برای افراد فنی، قابل‌درک و قابل‌شنیدن است. یک روغن کارکرده که کیفیت خود را بیش از اندازه ازدست‌داده است، نمی‌تواند فشار کافی برای روانکاری قسمت‌های مختلف را داشته باشد. این وضعیت در خودروهایی که سوپاپ آنها توسط فشار روغن فیلر می‌شود، بیشتر بوده و کاملاً قابل احساس است. در این زمان گفته می‌شود که سریعاً روغن موتور را تعویض کنیم و از یک روغن باکیفیت‌تر استفاده شود. این وضعیت خصوصاً در خودروهای جدید که موتورهای حساس‌تری دارند، شایع‌تر و بیشتر است.

تعویض روغن موتور در صورت بخارشدن غیرعادی

هر روغنی برای هر موتور خودرویی مناسب نیست. جدا از اینکه هر روغن‌موتوری یک سری مشخصات و فاکتورها دارد که بیانگر نوع آن، کیفیت ساخت، گرانروی و دیگر استانداردهای آن هست، باید با ساختار موتور خودرو و سن‌وسال آن نیز سازگار باشد. به همین دلیل است که بسیاری از تعویض‌روغنی‌ها و مکانیک‌ها بعد از دیدن بخار بیش از حد یک روغن موتور، توصیه به تغییر روغن و شرکت سازنده می‌کنند. این وضعیت بیشتر در خودروهای قدیمی، خودروهای با کارکرد بالا و همچنین روغن‌های نه چندان باکیفیت دیده می‌شود.

تعویض روغن موتور در صورت کثیفی بیش از حد

در ابتدا باید بدانیم که سیاه‌شدن سریع روغن موتور، نشانه‌ای از کارکرد خوب روغن و تمیزکاری بی‌عیب‌ونقص آن نیست و می‌تواند ناشی از کیفیت پایین آن باشد. همچنین عسلی بودن رنگ روغن موتور بعد از کارکرد زیاد نیز نشانه‌ای از کیفیت بالای آن نخواهد بود. یک روغن موتور استاندارد باید با ریتم و سرعت مشخصی، کم‌کم از رنگ عسلی به رنگ سیاه تغییر رنگ پیدا کند که به معنی تمیزکاری مداوم و خوب این روغن است.

بسیاری از افراد تا زمان تعویض روغن بعدی و خصوصاً در زمان‌هایی که قصد طی‌کردن مسافت زیادی با خودرو را دارند، سطح روغن موتور خودرو را چک می‌کنند. گاهی مواقع دیده می‌شود که روغن موتور موجود روی گیج روغن، بیش از حد سیاه است و بوی سوختگی زیادی می‌دهد. در این‌گونه مواقع بهتر است تا روغن موتور را زودتر از موعد تعویض کنیم چرا که اگر به‌سلامت موتور خودرو مطمئن هستیم، این کثیف‌شدن خیلی سریع و زیاد روغن می‌تواند به خاطر کیفیت پایین روغن موتور باشد.

لزوم تعویض فیلتر روغن موتور خودرو با هر بار تعویض روغن

در قدیم بسیاری از تعویض‌روغنی‌ها پیشنهاد می‌دادند که فیلتر روغن را یک‌بار در میان و با دفعه دوم تعویض روغن، تعویض کنیم. اما امروزه توصیه می‌شود با توجه به قیمت بالای قطعات موتور و هزینه‌های سنگین تعمیرات و همچنین کیفیت نه چندان مناسب سوخت و با درنظرگرفتن سهم اندک قیمت فیلتر روغن در یک‌بار تعویض روغن، با هر بار تعویض روغن موتور، فیلتر را نیز تعویض کنیم.

نتیجه گیری

کارکرد موتور خودرو را بدون روغن موتور نمی‌توان تصور کرد و در بسیاری از مواقع و با وجود روغن موتور در موتور ماشین، بازهم آسیب‌های جدی به پیشرانه و قطعات داخل آن وارد می‌شود. این قضیه، اهمیت توجه به سلامت و کیفیت روغن موتور را نشان می‌دهد. برای خودروهای داخل کشور، معمولاً کارکرد شش هزار کیلومتر را برای تعویض روغن موتور حتی با وجود استفاده از روغن‌های باکیفیت توصیه می‌کنند. چرا که در کنار کیفیت ساخت موتور خودرو و کیفیت روغن موتور، مواردی مثل کیفیت سوخت، شرایط محیطی، نوع رانندگی، مدت‌زمان رانندگی در ترافیک و… نیز در زمان تعویض روغن موتور مؤثر است.

نویسنده: علیرضا داودی

سوالات متداول

• چرا باید روغن موتور را زودتر از موعد مشخص آن تعویض کنیم؟
  ما مدت‌زمان زیادی را در ترافیک و در حال سکون سپری می‌کنیم که با توجه به این قضیه باید روغن موتور را زودتر از موعد سررسیدن کارکرد آن تعویض کرد.
• معمولاً تا چند هزار کیلومتر می‌شود با روغن موتور رانندگی کرد؟
  هرچند که مقدار کارکرد روغن موتور به کیفیت روغن، کیفیت سوخت، شرایط و محل رانندگی و… بستگی دارد؛ اما در اکثر خودروهای داخلی و حتی خودروهای خارجی وارداتی، توصیه می‌شود تا نهایتاً بعد از شش هزار کیلومتر کارکرد، روغن موتور را تعویض کنیم.
• نهایتاً چند ماه روغن موتور می‌تواند در موتور خودرو باقی بماند؟
  این مقدار به کیفیت روغن بستگی دارد؛ اما توصیه می‌شود تا نهایتاً شش ماه بعد از تعویض روغن، دوباره آن را تعویض کنیم. این مقدار با توجه به کیفیت روغن، تا 12 ماه نیز گفته شده است.