چگونه آب رادیاتور ماشین را چک کنیم؟ نحوه تنظیم آب رادیاتور

مستقل از صفر و نو بودن یا کارکرده و قدیمی بودن خودرو، چک کردن نکات فنی خودرو در محفظه زیر کاپوت در بازه زمانی حداقل ماهی یک بار، وظیفه طبیعی و بدیهی است که بر عهده مالک قرار دارد، خصوصا در صورتی که قصد فروش خودرو را داشته باشیم. در حقیقت قابلیت دسترسی به وضعیت کاری مجموعه فنی خودرو در محفظه کاپوت نه‌فقط برای تست و بررسی مکانیک، بلکه در درجه اول برای آگاهی مالک یا راننده از وضعیت دقیق خودرو قرار داده شده است.

ازاین‌رو راننده با هر سطح سواد و دانش از خودرو، باید از حداقل‌های بررسی و ارزیابی صحت و سلامت خودرو خود آگاه باشد. یکی از پرتکرارترین بررسی‌های روتین فنی ماهانه نیز چک کردن آب رادیاتور ماشین و نحوه تنظیم آب رادیاتور خودرو است. اما چگونه آب رادیاتور ماشین را چک کنیم؟

سیستم خنک کاری ماشین چیست و چرا اهمیت دارد؟

چرا بازدید دوره‌ای و حداقل یک بار در ماه از سیستم خنک‌کاری خودرو و بررسی سطح مایع خنک‌کننده آن مهم است؟ ساده‌ترین پاسخ آن است که این سیستم وظیفه انتقال حرارت از قطعات بسیار داغ درونی پیشرانه به سمت هوای پیرامون خودرو را بر عهده دارد تا با کنترل دمای کاری پیشرانه، بر طول عمر مفید قطعات بیفزاید.

این پاسخ در عین صحیح بودن، سطحی‌ترین نمونه از پاسخ‌های ممکن است. از دیدگاه فنی، کاهش سطح مایع خنک‌کننده در داخل رادیاتور، از بازده تبادل حرارتی سیستم خنک کاری می‌کاهد. اگرچه با کاهش حجم یک تا دو لیتر از این مایع تغییرات محسوسی در رفتار موتور و حتی دمای نشانگر آب دیده نمی‌شود، اما در سناریو‌های خاص مانند رانندگی پرفشار، رانندگی پیوسته و طولانی‌مدت در سربالایی، حمل حداکثر بار مجاز بخصوص در آب و هوای گرم یا مناطق گرمسیری، دمای هسته درونی موتور افزایش یافته و عواقب جدی در راستای کاهش چشم‌گیر از طول عمر مفید پیشرانه را به همراه دارد.

به عنوان مثال، داغ‌تر شدن بیشتر از حد مجاز روغن موتور موجب سوختگی روغن و تغییر در ماهیت شیمیایی آن و کاهش توان روان‌کاری و خنک‌کاری می‌شود. سایش قطعات بیشتر شده و دمای هسته موتور رو به افزایش می‌گذارد. این مهم ضمن کاهش خیره‌کننده از عمر مفید قطعات، می‌تواند حتی در مدت زمان کوتاه نیز موجب تاب‌ برداشتن قطعات تشکیل‌دهنده موتور مانند بلوک سیلندر و سرسیلندر، تغییر شکل ساختار دیواره سیلندر و رینگ پیستون، ایجاد خراش در دیواره سیلندر، روغن‌سوزی و سوختن واشر سرسیلندر شود. مواردی که همگی از زاویه دید تعمیرات، بسیار هزینه‌بردار، زمان‌بر و بعضا غیر قابل جبران هستند.

ازاین‌رو توصیه می‌شود که حداقل ماهی یک بار کاپوت را بالا زده و سطح و کیفیت مایع خنک کننده رادیاتور را بررسی و در صورت نیاز اصلاح کنید.

نکات ایمنی برای چک کردن آب رادیاتور ماشین

پیش از ورود به مقوله بررسی شیوه بازدید و بررسی سلامت آب رادیاتور ماشین، ابتدا باید به یک هشدار بسیار جدی و تهدیدکننده سلامت مالک یا مکانیک خودرو بپردازیم. به این ترتیب که در هیچ خودرویی، دارای هر نوع سیستم خنک‌کننده، به هیچ عنوان در هنگام داغ بودن رادیاتور یا لوله‌ها و موتور، نباید به هیچ وجه درِ رادیاتور یا منبع انبساط آن را باز کرد.

دلیل استفاده از این تعداد واژه منع‌کننده در یک جمله، به دلیل احتمال بسیار زیاد بروز آسیب‌های جسمی به مالک خودرو یا مکانیک است. آسیب‌های جسمی و جانی که می‌تواند بعضا غیر قابل جبران باشد. اما دقیقا از چه آسیب‌هایی صحبت می‌کنیم؟

حرارت

موضوع بسیار طبیعی و بدیهی در خصوص سیستم خنک‌کننده پیشرانه آن است که بیشتر پیشرانه‌های مدرن امروزی به منظور کنترل میزان آلاینده تولیدی و کسب بهترین بازده فنی، معمولا در دمای تقریبی ۱۰۵ تا ۱۱۰ درجه سانتیگراد عمل می‌کنند. در نتیجه داغ بودن موتور، لوله‌های و رادیاتور به معنای داغ بودن مایع خنک کننده درون آن است. بروز یک خطای ساده به هنگام باز کردن درِ مدار سیستم خنک‌کننده می‌تواند به سادگی به سوختگی درجه دو یا حتی سه منجر شود.

لازم به تاکید است که سوختگی درجه سه اگرچه پس از تحمل درد و مداوای فراوان قابل ترمیم است، اما تخریب دائمی پوست را در پی دارد. به این معنا که پوست جایگزین هرگز همانند پوست طبیعی رشد نخواهد کرد و در عوض به یک اِسکار (آسیب پوستی دائمی) بدل خواهد شد.

فشار

موضوع دوم، افزایش فشار مایع خنک‌کننده تحت حرارت است. سیستم خنک‌کاری تقریبا در تمامی خودروهای ساخته‌شده در نیم‌قرن گذشته از نوع فشار مثبت است. به این معنا که سیستم به‌گونه‌ای طراحی شده است تا مایع درون آن با افزایش دما و تبخیر، دارای فشار مضاعف نسبت به فشار اتمسفر باشد. اما چرا؟

آب در حالت استاندارد (فشار ۱ اتمسفر یا ۱ بار / معادل فشار اتمسفر در سطح دریای آزاد) در دمای ۱۰۰ درجه به جوش می‌آید. اگر همین آب با درصد مشخصی از مایع ضد یخ / ضدجوش ترکیب شود، نقطه جوش آن به حدود ۱۰۶ درجه افزایش می‌یابد. به این معنا که پیش از رسیدن به این دما به جوش نیامده و تبخیر نمی‌شود.

حالا زمانی که فشار را درون سیستم حفظ کنیم تا به ۱.۵ بار افزایش یابد، نقطعه جوش آب خالص به ۱۱۰ و در ترکیب با ضد یخ/ضد جوش به ۱۱۸ درجه افزایش می‌یابد. همین دمای جوش در صورت رسیدن به فشار ۲ بار به ترتیب برابر با ۱۲۰ و ۱۲۸ درجه سانتی‌گراد خواهد بود.

پس مایع خنک کننده تحت فشار، پیش از آغاز تبخیر و افزایش بیش از حد فشار درونی قابلیت جذب حرارت بالاتری را داشته و بازده سیستم خنک‌کاری را افزایش می‌دهد. در نتیجه اگر به هنگام داغ بودن سیستم خنک‌کننده خودرو اقدام به باز کردن در مخزن کنید، آب بسیار داغ و تحت فشار قابل توجه با سرعت و شدت به سمت بیرون فرار می‌کند. نتیجه آن است که ممکن است در مخزن از دستان شما سر خورده و آب بسیار داغ (به مراتب داغ‌تر از حالت جوش در فشار اتمسفر) به سمت بیرون پاشیده و سر، صورت و بدن شما را بسوزاند.

لازم به تاکید است که افزایش فشار در سیستم خنک‌کاری خودروها و موتورسیکلت‌ها، در جلوگیری از بروز پدیده Cavitation یا ایجاد حباب خلا نیز نقش مهمی ایفا می‌کنند. حباب‌های خلا بر اثر به جوش آمدن و تبخیر شدن بسیار سریع مایع در نقاط بسیار داغ درون هسته موتور نظیر بوش‌های سیلندر یا کانال‌های سرسیلندر ایجاد می‌شوند. ازآن‌جایی که خلا به صورت ذاتی پایدار نیست و باید به سرعت با آب جایگزین شود، حباب‌ها ترکیده و انفجاری فراصوت (Sonic Boom / چیزی شبیه به شکستن دیوار صوتی اما در مقیاسی بسیار کوچک) را رقم می‌زنند. در عین کوچک بودن، این انفجارها به اندازه‌ای قدرتمند هستند که می‌توانند تکه‌های فلز از دیواره سیلندر، سرسیلندر، پمپ آب و بلوک را تکه‌تکه کرده و اثری همانند زنگ‌زدگی عمیق (مورچه‌خور شدن) ایجاد کنند. مثبت بودن فشار سیستم خنک‌کننده تا حد خیره‌کننده‌ای از بروز این پدیده جلوگیری می‌کند.

روش چک کردن آب رادیاتور

برای انجام صحیح عمل بازدید سطح و کیفیت مایع خنک‌کننده رادیاتور خودرو یا موتورسیکلت، باید قدم‌های زیر را به ترتیب و با دقت اجرا کنید.

• ابتدا صبر کنید تا پیشرانه، لوله‌های رادیاتور و بدنه رادیاتور کاملا خنک شود. تا زمانی که نتوانید لوله‌ها و بدنه رادیاتور را به سادگی لمس کرده و دست خود را بدون احساس سوختگی بر روی آن نگه‌ دارید، هرگز در مخزن رادیاتور را باز نکنید، چرا که موضوع نه‌فقط در مورد دما، بلکه در مورد فشار مثبت قابل توجهی است که حتی در هنگام خنک شدن پیشرانه نیز هنوز در سیستم پرفشار رادیاتور وجود دارد. بهترین زمان برای چک کردن اب رادیاتور ماشین و بازدید مایع خنک کننده، پیش از استارت خودرو در استفاده روزمره است. زمانی که خودرو حداقل ۶ ساعت خاموش بوده و مجموعه فنی ان کاملا خنک است.
• در صورت وجود مخزن آب رادیاتور یا مخزن انبساط که تقریبا در تمامی خودروهای نیم‌قرن گذشته وجود دارد، پیش از باز کردن در مخزن، به سطح مایع درون آن توجه کنید. این مخازن معمولا با واژگانی نظیر MIN و MAX (کم‌ترین و بیش‌ترین) یا Cold و HOT (سرد و داغ) علامت‌گذاری شده‌اند. زمانی که خودرو سرد سرد است، مقدار مایع موجود در مخزن معمولا باید بین این دو نوشته بوده اما از آن کم‌تر نباشد. اگر خودرو از نمونه قدیمی‌تر و فاقد منبع انبساط است، باید حداقل ۵ سانتیمتر از سر مخزن رادیاتور خالی از مایع بوده و در حقیقت فضای کافی برای تجمع بخارات طبیعی مایع داغ شده وجود داشته باشد.

• به رنگ و کیفیت مایع خنک کننده به خوبی دقت کنید. اگر ضد یخ/ضد جوش به‌کاررفته دارای رنگ مشخص نظیر سبز فسفری یا قرمز (رایج‌ترین رنگ‌ها در انواع ضدیخ‌های موجود در بازار) یا حتی نارنجی و آبی باشد، این رنگ باید کاملا شفاف بوده، تغییر نکرده یا کدر نشده باشد. وجود مقدار اندکی رنگ نارنجی مایل به قهوه‌ای (رنگ فلز زنگ‌زده) در مایع ضد یخ/ضد جوش طبیعی است، چرا که این مایع خاصیت رسوب‌زدایی داشته و اجزای اکسیدشده درون پیشرانه و مدار خنک‌کاری را تمیز می‌کند. اما اگر این مایع بیش از حد قهوه‌ای یا چرب و کف کرده باشد و بویی شبیه به سوختگی یا بوی بخار بنزین داشته باشد، ضمن تخلیه، شست‌وشو و تعویض کامل آن باید به دنبال آثار آسیب‌های دیگر نظیر سوختگی واشر سرسیلندر یا تاب برداشتن بلوک و سرسیلندر بود.

• درِ سیستم رادیاتور یا مخزن انبساط، صرفا یک درِ ساده نیست، بلکه یک سوپاپ یک یا دو طرفه است. به این ترتیب که در صورت انبساط بیش از حد مایع خنک‌کننده و افزایش شدید فشار، این در اجازه عبور آب از رادیاتور به مخزن انبساط را می‌دهد. زمانی که موتور خنک شده و از حجم مایع درون آن کاسته می‌شود، خلا ایجادشده موجب بازگشت آب درون مخزن انبساط به درون رادیاتور می‌شود. خرابی این در به معنای بروز اختلال در عملکرد سیستم خنک‌کاری به دلیل عدم توانایی در حفظ فشار مثبت است. در نتیجه خرابی این در موجب گرم‌تر کارکردن پیشرانه و افزایش احتمال جوش آوردن و بروز آسیب به واشر سرسیلندر می‌شود.
• اگر مجبور هستید تا به‌صورت پیوسته و در بازه‌های مشخصی از زمان، به سیستم خنک‌کاری خودرو خود مایع خنک‌کننده یا کولانت اضافه کنید، احتمال بروز دو خطا ممکن است. اول آن که شاید هر بار مایع درون مخزن را بیش از حد استاندارد پر می‌کنید. در این صورت همواره با داغ شدن پیشرانه، بخشی از مایع اضافه از درون مخزن به بیرون می‌ریزد. دوم این که ممکن است در محلی از سیستم خنک‌کاری نوعی نشتی وجود داشته باشد. اگر این نشتی قابل رویت نیست (روی زمین چکه نمی‌کند) به این معنا نیست که وجود ندارد، بلکه ممکنه است مقدار آن بسیار کم باشد، جایی دور از دیدرس چکه کند یا حتی بر اثر نیم‌سوز شدن واشر سرسیلندر، رفته‌رفته در کانال روغن یا درون محفظه احتراق یکی از سیلندرها رخنه کند.

راهکارهای تنظیم آب رادیاتور ماشین

• سطح مایع سیستم خنک‌کننده را حداقل ماهی یک بار چک کنید.
• هرگز، هیچ‌گاه و به هیچ وجه در هنگام داغ بودن موتور، در مخزن انبساط یا رادیاتور را باز نکنید.
• همواره در ترکیب مایع خنک کننده از درصد صحیح (معمولا ۵۰-۵۰) از آب مقطر و مایع ضد یخ/ ضد جوش یا به صورت کلی از مایع مخصوص رادیاتور (کولانت یا ترکیب از پیش آماده شده آب مقطر و ضد یخ/ ضد جوش) استفاده کنید.
• با توجه به مدل و برند خودرو، از ضد یخ/ضد جوش مناسب بهره بگیرید. رنگ‌های مختلف انواع کولانت یا مایع خنک‌کننده دارای معنای بخصوصی هستند و هر یک در تناسب با متریال تشکیل‌دهنده خودرو (نظیر چدن، مس، آلومینیوم یا منگنز)، رفتارهای شیمیایی متفاوتی از خود نشان می‌دهند. برای انتخاب نمونه صحیح، از دفترچه راهنمای شرکت تولیدکننده خودرو کمک بگیرید.
• سطح مایع خنک‌کننده را در اندازه استاندارد (نه بیشتر و نه کمتر) حفظ کنید.
• سلامت سوپاپ در رادیاتور را بررسی کرده و در صورت نیاز آن را تعویض کنید.
• هرگونه تغییر غیر طبیعی و خارج از روتین دما در سیستم خنک‌کاری را جدی گرفته و در راستای یافتن منشا آن اقدام کنید.
• در صورت تغییر رنگ شدید، روغنی شدن، کف کردن، احساس بوی سوختگی (بوی دوده) یا بوی بنزین، در راستای عیب‌یابی جدی‌تر اقدام کرده و حداقل هر ۳ سال یکبار، کل مایع خنک‌کننده را تخلیه، رادیاتور را شسته و از مایع نو استفاده کنید.

نکته های مهم برای بررسی آب رادیاتور خودرو

• آب مقطر با آب جوش تفاوت دارد. این جمله در عین وضوح، برای بسیاری از افراد قابل درک نیست. آب مقطر از میعان (تبدیل گاز به مایع) بخار آب در حال جوشیدن به آب پاک و فاقد املاح معدنی گفته می‌شود. در نتیجه آب جوشیده به دلیل تبخیر کردن بخار آب کاملا تمیز، عملا دارای املاح بیشتر است. در نتیجه توصیه می‌شود که به منظور حفظ سلامت پیشرانه و جلوگیری از بروز رسوب در اجزای پیشرانه، فقط از ترکیب دارای آب مقطر استفاده کنید.
• ضد یخ مایعی سمی است. در صورت برخورد آن با پوست دست، صورت و مخصوصا چشم‌ها، آن را به سرعت با آب سرد فراوان شست‌وشو دهید. بهتر است در هنگام بررسی سطح مایع رادیاتور، از دستکش و عینک ایمنی استفاده کنید.
• برای بررسی دقیق، جزئی و نقطه به نقطه وجود نشتی در مدارد سیستم خنک کننده، معمولا از مواد فلورسنت (بازتاب‌دهنده نور/معمولا حساس به نور ماورای بنفش یا همان UV) در مدار سیستم خنک‌کاری و همچنین دستگاه تولید فشار استفاده می‌شود. در این صورت بدون نیاز به حرکت دادن خودرو یا داغ شدن موتور و تنها با استفاده از یک لامپ UV، می‌توان محل نشتی را به سادگی پیدا کرد. اما این تجهیزات فقط در تعمیرگاه‌های پیشرفته یافت می‌شود.

• در بسیاری از خودروهای مدرن، پس از افزودن مایع خنک‌کننده به مدار رادیاتور یا شست‌وشوی مدار و استفاده از مایع خنک کننده نو، سیستم نیازمند هواگیری است. این کار در برخی خودروها به کمک باز کردن پیچ‌های مخصوص هواگیری رادیاتور به هنگام روشن بودن و داغ بودن موتور انجام گرفته و در برخی خودروهای دیگر به کمک داغ و سرد شدن موتور و تکرار چندین و چند بار عمل تنظیم سطح مایع خنک کننده صورت می‌گیرد. عدم هوا‌گیری در سیستم‌های نیازمند هواگیری، موجب بروز نقاط بسیار داغ (Hot Spot) و افزایش شدید نقطه‌ای دما شده که می‌تواند آسیب‌های جدی به همراه داشته باشد.
• استفاده از ضد یخ/ضد جوش بیشتر، به معنای افزایش تحمل حرارتی (افزایش نقطه تبخیر یا کاهش نقطه انجماد) نیست، بلکه برعکس. به این معنا که استفاده بیشتر از استاندارد‌های از پیش تعیین‌شده از مایع ضد یخ/ضد جوش در ترکیب با آب مقطر، می‌تواند منجر به کاهش نقطه جوش و افزایش نقطه انجماد شده و تاثیری کاملا معکوس به همراه داشته باشد.
• مایع رادیاتور (یا ترکیب آب مقطر و ضد یخ/ضد جوش) حداقل باید هر دو تا سه سال یکبار تعویض شود. اگر این مایع به‌جز تغییر اندک در رنگ به سمت قهوه‌ای یا نارنجی، بیش از حد کدر شود، کف کند، حاوی ذرات معلق باشد، روغنی بوده یا بوی دوده و بنزین دهد، باید بلافاصله جایگزین شود.

نتیجه گیری

همان‌طور که شاهد هستید، بر خلاف آنچه به نظر می‌رسد، بررسی و ارزیابی کمی و کیفی آب رادیاتور به آن سادگی‌ها که فکر می‌کنیم، نیست. سیستم خنک‌کننده پیشرانه مداری پرفشار، پیچیده و پر از جزئیات است که توجه به آن ضمن تضمین استفاده طولانی‌مدت از خودرو، سلامت کاری قطعات درونی پیشرانه را ارتقا داده و بر عمر مفید آن می‌افزاید.

سوال های متداول

• چرا به هنگام جوش آوردن خودرو، آب با فشار از رادیاتور بیرون می‌زند؟

دلیل آن است که سیستم رادیاتور خودروها، از نوع فشار مثبت است. به این معنا که با افزایش دمای مایع خنک‌کننده موتور، حجم و فشار آن افزایش می‌یابد تا بازده تبدل حرارتی سیستم را بهبود دهد. در صورت عبور فشار از مرز تحمل سیستم، آب با فشار از رادیاتور به بیرون پاشیده می‌شود.

• واژه فشار مثبت در سیستم خنک‌کاری خودرو به چه معنا است؟

با افزایش فشار مایع خنک‌کننده، بازده تبادل حرارتی (قابلیت جذب و دفع حرارت) آن بهبود می‌یابد. در نتیجه مجموعه سیستم خنک‌کاری به گونه‌ای طراحی می‌شود که بین ۱.۱ تا ۲ بار فشار را تحمل کند تا نقطه جوش افزایش یابد.

• آیا ضد یخ باید تعویض شود؟

بله، مایع ضد یخ/ضد جوش و محلول ترکیبی آن دارای عمر مفید دو تا سه سال است. اما در صورتی که این مایع تغییر رنگ دهد، کدر شود، دارای ذرات معلق یا قطرات روغن باشد و بویی شبیه به دوده و بنزین به همراه داشته باشد، باید در اولین فرصت تعویض شود.

• آیا میان رنگ‌های مختلف مایع ضد یخ/ضد جوش تفاوتی وجود دارد؟

بله! هر رنگ از مایع ضدیخ/ضدجوش مناسب استفاده در خودروهای بخصوص است. دلیل آن است که هر ترکیب رنگی از این مایع برای مجاورت با گروه خاصی از فلزات و پلاستیک‌ها طراحی شده است. به عنوان مثال، ضدیخ/ضدجوش رنگ فسفری مناسب استفاده در خودروهای دارای بلوک و سرسیلندر آلومینیومی نیست، چرا که رفته‌رفته با آلومینیوم واکنش نشان داده و آن را اکسید می‌کند.

نویسنده: شهاب انیسی