فهرست مطالب
یکی از مشکلاتی که با گرمشدن هوا در بسیاری از خودروها بیشتر خود را نشان میدهد، کاهش مقدار آب در سیستم خنککننده موتور خودرو، بهخصوص رادیاتور ماشین است. اتفاقی که میتواند دردسرهای بعدی مثل سوختن واشر سرسیلندر ماشین را در پی داشته باشد. کم شدن آب رادیاتور خودرو میتواند به دلایل مختلفی اتفاق بیفتد، علت کم شدن آب رادیاتور خودرو میتواند از سوختن واشر سرسیلندر موتور باشد یا نشتی از مجاری آب.
کم شدن آب رادیاتور خودرو تا داغ کردن موتور
هرچند که هنوز هم موتورهای کمحجم را به صورت هواخنک برای موتورسیکلتها یا کاربردهای سبک دیگر طراحی میکنند؛ اما خودروهای امروزی دیگر از موتورهای هوا خنک استفاده نمیکنند و تمام موتورهای درونسوز به صورت آبخنک طراحی میشوند. افزایش بازدهی پیشرانهها باعث بالارفتن فشار کاری آنها و در نتیجه افزایش دمای موتورها شده و همین قضیه باعث شده است تا دیگر از موتورهای هواخنک برای ماشینها استفاده نشود. در نتیجه یکی از مهمترین قسمتهای موتور خودرو، بخش سیستم خنککاری آن خواهد بود که کارکرد آن کاملاً در سلامت، مصرف سوخت، عمر و استهلاک موتور اثر دارد.
سیستم خنککننده موتور از مقداری مجاری آب در داخل موتور، شلنگهای انتقال آب به رادیاتور، واترپمپ ماشین و رادیاتور، پروانه خنککننده و بادگیر تشکیل شده است. گرمای موتور توسط آب این سیستم جذب شده و با رسیدن به داخل رادیاتور، با هوایی که توسط پروانه مکانیکی یا فن برقی به رادیاتور میخورد، تبادل حرارت میکند تا خنک شده و بتواند دوباره گرمای موتور را دریافت کند. این چرخه دائماً و به صورت پیوسته در حال تکرار است. حال در این سیستم برای افزایش کارایی از ترفندهایی مثل اضافهکردن ضدیخ، استفاده از رادیاتورهایی با ابعاد بزرگتر و هدایتپذیری بهتر گرما، فنهای قویتر و… نیز استفاده میشود. البته ضدیخ در کنار بالابردن نقطه جوش آب، نقطه انجماد آن را نیز منفیتر میکند و همچنین از رسوبکردن آب و خورندگی آن هم جلوگیری خواهد کرد.
آب به عنوان عامل حملکننده و منتقلکننده گرما، نقش اصلی را در سیستم خنککاری برعهده دارد. هرچه حجم آب بیشتر باشد، گرمای بیشتری توسط آن دریافت شده و به رادیاتور منتقل خواهد شد. در نتیجه کاهش حجم آب به هر دلیلی از جمله نشتی یا سوختن آب در سیلندرها به خاطر خرابی واشر سرسیلندر، باعث میشود تا گرمای موتور به شکل مطلوب و ایدهآل دفع نشود و در نتیجه موتور کمکم گرم کرده و در نهایت به مرز داغکردن و به جوشآمدن آب رادیاتور برسد.
شرایط طبیعی کم شدن آب رادیاتور خودرو
گاهی مواقع کم شدن آب رادیاتور خودرو طبیعی محسوب میشود. این وضعیت برای زمانی است که ما بیش از حد استاندارد، داخل رادیاتور و منبع انبساط را از آب پر میکنیم. در نتیجه آب بعد از گرمشدن و افزایش حجم، ابتدا به منبع انبساط فرستاده میشود و در صورتی که منبع انبساط نیز بیش از حد استاندارد از آب پر باشد، به بیرون از آن تخلیه خواهد شد. در نتیجه بعد از باز کردن درب رادیاتور، میبینیم که آب رادیاتور کم شده که اتفاقی طبیعی است. ضمناً باید دقت کنیم که مقدار آب رادیاتور و منبع انبساط را همیشه در حد استاندارد آن بریزیم و وجود آب بیش از حد استاندارد میتواند حتی به سیستم خنککاری و شلنگها نیز فشار وارد کند.
همچنین در سیستمهای خنککننده مدار باز، همیشه بعد از گرمشدن آب، مقداری از این آب به منبع انبساط رادیاتور فرستاده میشود. این آب به خاطر مدار باز بودن منبع انبساط، به مرور تبخیر میشود و به همین دلیل با چککردن منبع انبساط میبینیم که نیاز است تا به رادیاتور و این قسمت، مقداری آب اضافه کنیم. البته مقدار این آب بسیار کمتر از وقتی است که سیستم نشتی داشته باشد و یا واشر سرسیلندر سوخته باشد.
دلایل کم شدن آب رادیاتور ماشین
کم شدن آب رادیاتور ماشین میتواند علل مختلفی داشته باشد. از اتفاقات سادهای مثل نشتی از یک اتصال شلنگ تا سوختن واشر سرسیلندر و بخارشدن آب در سیلندر خودرو. اما بههرحال کمشدن سطح آب یک اتفاق جدی است و باید به سرعت بررسی شده و جلوی خرابیهای ناشی از آن را گرفت.
نشتی از شیلنگ ها
نشتی از شیلنگها یکی از رایجترین دلایل کمشدن سطح آب در سیستم خنککننده موتور است. نشتی از شلنگ به صورت سطحی است و گرمای موتور معمولاً این نشتی را به سرعت تبخیر میکند و به همین خاطر هم پیداکردن آن کمی سخت خواهد بود. اما رنگ رسوبکرده از ضدیخ خودرو میتواند کمک بزرگی به پیداکردن محل نشتی باشد. باید قبل از ترکیدن شلنگ فرسوده و آسیبهای بیشتر ناشی از آن، شلنگ معیوب را تعویض کرد.
نشتی از رادیاتور
رادیاتور یک قطعه فلزی حساس است. این قطعه چه در نوع مسی و چه در نوع آلومینیومی به مرور خواهد پوسید و همین عاملی برای نشتی آب از این قطعه خواهد شد. همچنین آسیبدیدن این بخش به خاطر برخورد جسم خارجی و ضربه نیز از دیگر علتهای نشتی آب از رادیاتور است.
نشتی از واترپمپ
در داخل واترپمپهای مکانیکی یک قطعه به اسم فیبر و فنر قرار دارد که وظیفه آببندی و جلوگیری از خروج آب از پوسته واترپمپ را برعهده دارد. خرابی این قطعه باعث میشود تا آب به بلبرینگ واترپمپ برسد و آن را تخریب کند. به همین خاطر یک خروجی در پایین واترپمپ قرار میدهند تا در صورت خرابی فیبر و فنر و قبل از قفلشدن بلبرینگ واترپمپ و آسیبهای ناشی از آن، آب از این سوراخ خارج شود و با ریختن روی زمین، راننده را از خرابی واترپمپ مطلع کند. یکی از راههای کمشدن سطح آب رادیاتور، همین اتفاق هست.
نشتی از اورینگ ها یا بست ها
استفاده از بستهای نامرغوب یا آسیبدیدن آنها در زمان باز کردن و بستن، از دیگر مواردی است که باعث نشتی از شلنگها میشود. گاهی مواقع نیز بستن نادرست یک شلنگ و خرابی اورینگها و اتصالات آن باعث نشتی آب بهمرور زمان خواهد شد.
نشتی داخلی موتور
هرچند که ترکیدن بوش سیلندرها و یا افتادن آنها بهندرت رخ میدهد؛ اما یکی دیگر از عوامل نشتی آب، همین اتفاق است. ترکهای بسیار ریز در این قسمت باعث نفوذ آب به داخل سیلندر و تبخیر آن در این بخش میشود که معمولاً بعد از باز کردن سرسیلندر و بررسی دقیق و موشکافانه این بخشها میتوان این علت را پیدا کرد.
واشر سرسیلندر سوخته
سوختن کامل و یا نیمسوز شدن واشر سرسیلندر باعث میشود تا آب موتور بتواند به داخل محفظه احتراق و یا روغنموتور راه پیدا کند. در نتیجه از سطح آب موتور کم شده و در صورت تنظیمنکردن حجم آب، موتور به سمت گرمشدن و داغکردن میرود. سوختن واشر سرسیلندر میتواند ناشی از فرسودگی آن بهمرور زمان یا داغشدن بیش از حد موتور نیز باشد.
نشتی از پولکی ها
در بلوک موتور و همچنین روی سرسیلندر، پولکیهای آهنی و یا برنجی را میتوان دید که این قطعات با اهداف خاصی در طراحی موتور و سرسیلندر آن حضور دارند. اما پوسیدگی این پولکیها به مرور باعث میشود تا آب از آنها به بیرون نشتی پیدا کند که با تعویض این پولکیها، میتوان نشتی را برطرف کرد.
ترک خوردگی سرسیلندر
از جمله مخفیترین علتهای کاهش سطح آب رادیاتور، ترکیدگیهای سرسیلندر است. معمولاً این عیب را باید با دقت زیاد و بررسی دقیق سرسیلندر خصوصاً در اطراف سیتهای سوپاپ و یا بین راهگاههای مجاری آب و روغن پیدا کرد. ترکخوردن سرسیلندر بیشتر در سرسیلندرهای چدنی رخ میدهد. این عیب معمولاً به خاطر داغکردن و سردشدن ناگهانی سرسیلندر اتفاق میافتد.
ورود آب به سیلندر یا روغن موتور
یکی از پیامدهای سوختن و ترسیدن واشر سرسیلندر، واردشدن آب رادیاتور به روغن موتور است که در اصطلاح به آن، آب و روغن قاطی کردن ماشین گفته میشود. وقتی که واشر سرسیلندر میسوزد، آب میتواند در هنگام عبور از بلوک سیلندر به سرسیلندر از محل سوختن واشر، انحراف پیدا کرده و وارد سیلندر یا راهگاههای روغن شود. اگر وارد سیلندر شود که در چرخه احتراق خواهد سوخت و در نتیجه دود سفید غلیظی که نشانه سوختن آب و ضدیخ است و البته بوی خاصی نیز دارد، مشاهده میشود. اگر آب وارد روغن شود، هم حجم روغن اضافه میشود که با کشیدن گیج میتوان این قضیه را دید و هم درب روغن روی قالپاق سوپاپ، برفکی میشود. ضمن اینکه با سوختن واشر سرسیلندر، نشانههای دیگری نیز مشاهده میشود که به خاطر نفوذ کمپرس موتور به سیستم خنککاری است. این نشانهها شامل متورمشدن شلنگهای آب، خروج آب از درب رادیاتور، جمعشدن گل روی سوپاپ درب رادیاتور، چرب شدن آب و دهانه رادیاتور، خروج هوای فشرده در زمان باز کردن درب رادیاتور و… .
باز بودن یا خراب بودن درب رادیاتور
درب رادیاتور در عین سادگی، کارکرد بسیار مهمی دارد و تمام قسمتهای آن از لبه درب، واشر زیر سوپاپ، مجموعه فنر و سوپاپ درب از کارایی دقیق و مهمی برخوردارند. خراب بودن درب رادیاتور و یا ایراد در محل بستهشدن در، از دیگر علتهای خروج آب از رادیاتور است. این اتفاق در زمان گرمشدن آب و افزایش حجم آن رخ میدهد و میتوان به راحتی نشانههای آن را در اطراف درب رادیاتور دید.
ایراد در سیستم و مخزن انبساط
در کنار رادیاتور از یک مخزن دیگر به نام انبساط استفاده میشود تا آب بعد از دریافت گرما و افزایش حجم، بتواند وارد مخزن انبساط شده و در زمان نیاز نیز از منبع انبساط به داخل رادیاتور مکش شود. نشتی در شلنگ این بخش و یا خرابی درب منبع انبساط باعث میشود تا از مقدار آبی که وارد این بخش میشود، کم شده و در نتیجه سطح آب رادیاتور کاهش پیدا کند.
بسته ماندن ترموستات
باز نشدن ترموستات به طور مستقیم در کاهش سطح آب دخالتی ندارد. اما وقتی ترموستات دیر باز شود و یا به طور کامل باز نشود، دمای آب رادیاتور بالا رفته و موتور گرم میکند. در نتیجه مقداری از آب داخل رادیاتور ممکن است از سوپاپ درب رادیاتور و یا مخزن انبساط، بیرون بریزد. همچنین اگر ترموستات باز نشود و قفل شده باشد، موتور جوش میآورد که مشکلات بعدی مثل سوختن واشر سرسیلندر و یا پاشیدن آب به بیرون از رادیاتور و مخزن انبساط را در پی خواهد داشت.
عمل نکردن فن در زمان مناسب و افزایش دمای بیش از حد
عملکرد ناصحیح و ضعیف فن رادیاتور و پروانه موتور باعث افزایش دمای آب میشود. افزایش دمای آب اگر تا حد گرمکردن و جوشآوردن موتور پیش رود، باعث خروج آب از رادیاتور و سوختن واشر سرسیلندر و… میشود که در نهایت باعث کاهش حجم آب در هر بار کارکرد موتور خواهد شد و تا زمان رفع عیب، این وضعیت ادامه خواهد داشت. اما ممکن است این اتفاق در زمانی رخ دهد که راننده متوجه نشود و به دنبال علت کاهش حجم آب به علل دیگر باشد.
هواگیری اشتباه موتور
وقتی به هر دلیلی به سیستم خنککاری موتور، آب اضافه میکنیم باید سیستم خنککاری را هواگیری کنیم. هواگیری برای اکثر خودروهای امروزی لازم بوده و البته در برخی از خودروها با پیشرانههای مدرن، کاری سخت و حرفهای و نیازمند به دانش است. اما در اکثر خودروهای خیابانی که در کشورمان تولید میشود، هواگیری کار سختی نیست و با مراجعه به دفترچه راهنمای خودرو میتوان این کار را انجام داد. هواگیری نادرست به سیستم خنککاری فشار میآورد. ضمن اینکه کارایی این سیستم را نیز کاهش میدهد.
علائم هشداردهنده کم شدن آب رادیاتور خودرو
کم شدن آب رادیاتور با نشانههایی همراه است که نشانههایی از نشتی آب، کمشدن سطح آب در رادیاتور و گرمشدن و افزایش دمای غیرعادی موتور از واضحترین آنهاست.
دمای بیش از حد موتور
هر سیسی از آب موجود در سیستم خنککاری و رادیاتور، میتواند مقداری از گرمای موتور را جذب و با خود به رادیاتور منتقل کند. بنابراین وقتی که آب موتور کم میشود، گرمای موتور نیز به خوبی دفع نمیشود و در نتیجه دمای آن بالا میرود که از اصلیترین نشانههای کمبود آب در سیستم خنککاری موتور است.
بخارکردن از کاپوت
گاهی مواقع، نشتی آب به خاطر خرابی درب رادیاتور است. در این حالت بعد از داغشدن آب موتور و رسیدن به فشار بالا و افزایش حجم، آب از رادیاتور به بیرون میریزد که در نتیجه به صورت بخار از محفظه موتور دیده میشود.
پایین رفتن مکرر سطح آب مخزن
وقتی موتور دچار نشتی و یا سوزاندن آب شده است، سطح آب رادیاتور دائماً بعد از هر بار تنظیمکردن، باز هم کاهش پیدا میکند. بعد از مشاهده این وضعیت باید به دنبال علت آن باشیم و از نشانهها بفهمیم که سیستم خنککاری نشتی دارد و یا واشر سرسیلندر سوخته است.
استشمام بوی ضدیخ
وقتی ضدیخ در محفظه موتور نشتی میکند و روی بلوک موتور میریزد و یا در داخل موتور میسوزد و از اگزوز خارج میشود، بوی خاصی تولید میکند که استشمام آن به معنی نشتی آب رادیاتور و ضدیخ و یا سوختن آن در موتور به خاطر سوختن واشر سرسیلندر است. این دود در زمان خروج از اگزوز نیز بسیار غلیظ بوده و طعمی شیرین دارد.
روشن شدن چراغ هشدار دمای موتور
کاهش حجم آب در رادیاتور و سیستم خنککننده موتور باعث میشود تا گرمای موتور منجر به بالارفتن سریع دمای آب شود. اگر دمای آب موتور تا حد خطرناکی بالا رود که مستعد آسیبدیدن موتور مثل سوختن واشر سرسیلندر شود، چراغ هشدار پشت فرمان روشن خواهد شد. در این حالت از راننده خواسته میشود که موتور خودرو را خاموش کند تا آسیبدیدگی بیشتری رخ ندهد.
البته مبحث خنککردن موتور و رفتار با موتوری که جوش آورده نیز داستان جداگانهای بوده که لازم است تا هر رانندهای آن را دقیقاً بلد باشد.
شنیدن صدای شرشر آب از داشبورد
کاهش سطح آب در سیستم خنککاری موتور و هواگرفتن این بخش، باعث میشود که صدایی شبیه به شرشر آب از قسمت بخاری که در پشت داشبورد است، بشنویم. این صدا نشان میدهد که سیستم هواگرفته است که به معنی کاهش حجم آب رادیاتور خواهد بود.
راهکارهای تشخیص علت کم شدن آب رادیاتور
توصیه میشود تا آب و روغن موتور خودرو را هر چند روز، بازدید کنیم تا در صورتی که سطح آب و روغن کاهش پیدا کرده باشد، سریعتر علت را پیدا کرده و به دنبال رفع آن باشیم. برای درک و پیبردن به این وضعیت که سطح آب سیستم خنککاری موتور در حال کاهش هست، راههای متعددی وجود دارد که با استفاده از آنها میتوان هم به کاهش حجم آب رادیاتور پی برد و هم علت آن را فهمید.
بازدید چشمی برای نشتی
برای پیداکردن نشتی آب در اطراف موتور و یا از درب رادیاتور باید به صورت چشمی عمل کنیم. وجود ضدیخ در آب رادیاتور از جمله عواملی است که میتواند به ما در این زمینه کمک کند. چرا که در محل نشتی میتوان رنگ ضدیخ را دید. در صورت خروج آب از درب رادیاتور نیز، معمولاً اطراف درب رادیاتور دچار تغییر رنگ نسبت به دیگر بخشها میشود. این قضیه خصوصاً در زمانی که ضدیخ رادیاتور کم باشد، بیشتر خود را نشان میدهد.
تست فشار سیستم خنک کننده
یکی از راههای تشخیص نشتی از سیستم خنککاری موتور، استفاده از دستگاه تست تحت فشار است. این دستگاه با تحت فشار قراردادن آب سیستم خنککننده، نشتی احتمالی را نشان میدهد.
بررسی روغن موتور و دود اگزوز
وقتی واشر سرسیلندر میسوزد، معمولاً آب و روغن با هم قاتى میشود. این وضعیت را میتوان با کشیدن گیج روغن، باز کردن درب رادیاتور و بررسی درب روغنموتور، بررسی کرد. همچنین اگر کمشدن آب به خاطر سوختن آب در سیلندرها باشد، دود اگزوز تغییر میکند که به خاطر سوختن آب و بخار آب هست.
استفاده از دستگاه عیب یاب یا تستر CO2
یکی از دلایل کاهش آب در سیستم خنککاری، سوختن واشر سرسیلندر است. در این وضعیت کمپرس موتور میتواند به رادیاتور نفوذ کند که باعث ورود گازهای حاصل از احتراق به درون آب خواهد شد. با استفاده از تستر میتوان به وجود این گازهای حل شده درون آب رادیاتور پی برد که در صورت مثبتبودن جواب، نشانهای از سوختن واشر سرسیلندر است.
استفاده از دستگاه کمپرس سنج موتور
همان طور که گفته شد از رایجترین علتهای کاهش آب در موتور خودرو، سوختن و یا نیمسوز شدن واشر سرسیلندر است. برای فهمیدن این قضیه میتوان راههای مختلفی را تست کرد؛ اما یکی از دقیقترین این راهها استفاده از دستگاه تست فشار کمپرس موتور است. دادههای بهدستآمده بعد از گرفتن فشار کمپرس همه سیلندرها و مقایسه آنها با هم اطلاعات مختلفی از وضعیت سلامت سوپاپها، واشر سرسیلندر، رینگ موتور و… میدهد.
راهکارهای پیشگیری از کم شدن آب رادیاتور ماشین
رعایت و انجامندادن تمام کارهایی که باعث کاهش سطح آب موتور به هر دلیلی میشود، از جمله راههای پیشگیری از این اتفاق است.
- استفاده از ضدیخ با کیفیت باعث میشود تا نقطه جوش آب رادیاتور افزایش پیدا کند و در نتیجه احتمال جوش آوردن آن در زمان افزایش فشار کاری، کم شود. پس احتمال سوختن واشر سرسیلندر و آسیبدیدن آن نیز کمتر خواهد شد.
- باید به صورت دورهای سطح آب و وضعیت رادیاتور را بررسی کنیم. در صورت شروع نشتی میتوان سریعتر محل نشتی را و علت را پیدا کرد و همچنین در صورت کمبود آب، قبل از آسیبدیدن واشر سرسیلندر میتوان هر اقدام مناسبی انجام داد.
- تعویض ترموستات و درب رادیاتور معیوب نیز از جمله ضروریات برای پیشگیری از کاهش سطح آب است. در بسیاری از مواقع، آب از درب رادیاتور نشتی میکند و یا به خاطر عملکرد نادرست ترموستات، گرمای موتور افزایش پیدا کرده و باعث فشار به سیستم خنککاری و اتفاقات بعدی میشود.
- هواگیری سیستم خنککننده نیز از جمله راههای پیشگیری از نشتی آب سیستم خنککننده است. هواگیری صحیح باید طبق اصول آن انجام شود تا هم سیستم خنککننده به درستی کار کند و هم حجم آب این بخش، کاملاً به مقدار کافی باشد.
- باید به کارکرد سیستم خنککننده موتور نظارت کرد تا در صورتی که دچار کاستی و خرابی است، قبل از آسیبدیدن موتور و واشر سرسیلندر، عیب را برطرف کنیم. ضمن اینکه گاهی مواقع نشتی آب از خود واترپمپ اتفاق میافتد.
- در بسیاری از مواقع، نشتی آب از محل اتصال شلنگها است. بست شلنگها و یا خود شلنگها را در صورت فرسودهشدن، تعویض کنیم.
نتیجه گیری
کم کردن آب در سیستم خنککننده موتور خودرو یک اتفاق ساده و رایج است. اما باید در نظر داشت که بهمحض مشاهده اولین نشانههای کاهش حجم آب باید سریعاً به دنبال علت آن و رفع عیب باشیم. کاهش سطح آب میتواند باعث گرمکردن موتور و در نهایت جوشآوردن شود که این اتفاق هم میتواند آسیبهایی به واشر سرسیلندر و حتی بلوک موتور، جداره سیلندر و پیستونها، سرسیلندر و… وارد کند. به همین خاطر باید با دیدن نشانههای کاهش حجم آب، سریعاً به دنبال پیداکردن علت و رفع عیب باشیم. همچنین توصیه میشود تا هرچند روز یکبار، حجم و سطح آب رادیاتور را چک کنیم. خصوصاً اگر خودرو ما دارای کارکرد بالایی هست، این کار ضروریتر خواهد بود.
نویسنده: علیرضا داودی
سوالات متداول
۱-کارکرد ضدیخ در سیستم خنککاری موتور چیست؟
ضدیخ در موتور خودرو در نقش ضد رسوب کننده و ضدخورندگی و هم چنین افزایشدهنده نقطه جوش آب موتور و کاهشدهنده نقطه انجماد آب کاربرد دارد.
۲-معنی ترسیدن واشر سرسیلندر چیست؟
ترسیدن واشر سرسیلندر اصطلاحی است که به نیمسوز شدن واشر سرسیلندر گفته میشود. در این حالت، آب و روغن با هم مخلوط نمیشود؛ اما آب میتواند وارد سیلندرها شده و بسوزد که این مقدار بسیار اندک است. اما به مرور زیاد شده و واشر کاملاً خواهد سوخت.
۳-کاهش حجم آب چه اثری در گرمکردن موتور دارد؟
کمبود آب در سیستم خنککاری به معنی دریافت کمتر گرمای موتور توسط سیستم خنککاری خواهد بود. به همین خاطر وقتی حجم آب رادیاتور کاهش پیدا میکند، گرمای موتور نمیتواند به خوبی توسط رادیاتور دفع شده و منجر به گرمکاری موتور خواهد شد.