سانروف چیست؛ عملکرد، مزایا و معایب آن

بهبود احساس و تجربه رانندگی در خودروها یکی از مهم‌ترین فاکتورهای رفاهی در طراحی صنعت خودروسازی است که از ابتدای خلق اتومبیل، تلاش بسیار در افزایش آن متمرکز شد. یکی از آپشن‌های بسیار ساده و رایج امروزی سانروف (Sunroof) است که از قضا تاریخچه و قدمت آن به دوران پیش از اختراع اتومبیل و دوره سواری با درشکه بازمی‌گردد.

با گسترش سانروف و نمونه‌های مشابه آن، سیستم‌های دیگری چون سقف کانورتیبل (تاشو)، تارگا تاپ (سقف فلزی قابل حذف)، رگ تاپ (سقف پارچه‌ای قابل حذف) و نمونه‌های مشابهی به صنعت خودروسازی معرفی شد که مورد بحث و بررسی این مقاله نیست.

تاریخچه سانروف ماشین

در دوران درشکه‌های اسب‌کِش، زمانی که صحبت از آسایش سواری و لوکس‌گرایی مطرح می‌شد، ورود هوای تازه یا نور طبیعی به داخل اتاق درشکه یکی از فاکتورهای مهمی بود که در نظر طراحان قرار داشت. بنابراین بسیاری از درشکه‌ها دارای سقف‌های پارچه‌ای تاشو یا سقف‌های نصفه (وجود سقف تنها بر روی سر سرنشینان عقب) بودند تا بخشی از نور و هوای طبیعی توان ورود به کابین درشکه را داشته باشد.

با خلق خودرو در سال‌های پایانی قرن نوزدهم، رویه کاملا مشابهی در طراحی و تولید خودروها صورت گرفت. اما با پیشرفت خودروسازی و طراحی و تولید اتاق به‌مراتب پیچیده‌تر خودروها، این ویژگی طراحی، مهندسی متمایزی به خود گرفت. در طراحی مهندسی، بخشی از سقف خودرو به کمک سیستم ریل‌دار قابلیت باز و بسته شدن داشت یا این‌که بخشی از سقف با یک شیشه ثابت و فیکس‌شده به اتاق خودرو پوشیده می‌شد. این سیستم در نوع اول با نام سان‌روف (Sunroof) و در نوع دوم با نام مون‌روف (Moonroof) شناخته می‌شد.

با ورود به دهه ۱۹۲۰ و گسترش استفاده از خودروها در بازه‌های طولانی‌تر از زمان، نیاز به طراحی بادوام‌تر، پیچیده‌تر و ضد آب در سیستم سانروف بود. ازاین‌رو طراحی این سیستم رفته‌‌رفته پیچیده‌تر و فشرده‌تر شد تا شکل امروزی به‌کاررفته در خودروهای مدرن را به خود بگیرد.

لازم به ذکر است که معادل آلمانی کلمه سانروف، واژه شیبه‌داخ (Schiebedach) است که در ایران به اشتباه شیویداق تلفظ می‌شود.

انواع سانروف ماشین

سانروف امروزه به همان مکانیزم شیشه‌ای (یا فلزی) گفته می‌شود که به‌صورت دستی یا برقی بخشی از فضای سقف را باز کرده و اجازه عبور نور و هوا از کابین را می‌دهد. سانروف انواع و اقسام مختلفی دارد اما پیش از آن‌که به معرفی آن‌ها بپردازیم، بهتر است بدانید که انواع طراحی سقف نظیر سقف‌های تاشو (کانورتیبل)، رگ ‌تاپ، تارگا تاپ و T تاپ، چه از نوع برقی و دستی، بخشی از خانواده انواع سانروف شناخته می‌شوند. اما امروزه با افزایش پیچیدگی در مکانیزم این نوع سقف‌ها و گسترش استفاده از آن‌ها در خودروهای مدرن، این دست سانروف‌ها را در زمره مکانیزم‌های سقف قرار می‌دهند و نه خود سانروف. حالا ببینیم که سانروف‌ها به چه شیوه‌ای طراحی می‌شوند.

سانروف Pop-Up

پاپ آپ، یا سانروف بازشونده به بالا، رایج‌ترین، ساده‌ترین، سبک‌ترین و ارزان‌قیمت‌ترین نوع سانروف است. این سیستم یک صفحه فلزی، شیشه‌ای یا پلیمری (پلی کربنات یا پلکسی گلس) است که پس از باز شدن قفل، از محل لولاها به سمت بالا و معمولا به کمک نیروی دست باز می‌شود. این سانروف در اتوبوس‌های بین شهری و سیستم حمل و نقل عمومی کاربرد فراوان دارد.

سانروف اسپویلر

این نوع سانروف از نوع و متریال مشابه به پاپ آپ است. تفاوت آن در مکانیزم بازشونده رو به عقب و با زاویه رو به بالا است. شکل باز شدن این سانروف باعث ایجاد جلوه‌ای باله‌مانند شده و از همین رو به آن نام سانروف اسپویلر داده‌اند. این نوع سانروف اگر از نوع دستی باشد تقریبا همانند پاپ آپ بسیار سبک و ساده است.

سانروف توکار

سانروف‌های امروزی غالبا نمونه توکار یا In-Build هستند. به این معنا که سانروف پس از جمع شدن، در فضایی بین پنل فلزی سقف و پوشش تزئیناتی سقف مخفی می‌شود. این نوع سانروف به دلیل داشتن مکانیزم کاملا مخفی و دور از دید، جذابیت بصری بیشتری دارد، اما به ناچار برای جای دادن پنل سانروف و مکانیزم‌ها، اندکی از فضای سر می‌کاهد.

سانروف پانورامیک

با پیشرفت در خودروسازی، ابعاد سانروف بزرگ و بزرگ‌تر شده تا جایی که امروزه سقف بسیاری از خودروهای پریمیوم و لوکس، به‌طور کامل از شیشه تشکیل شده است. این سقف اگر از نوع ثابت باشد با نام سقف پانوراما (Panoramic Roof) و اگر به‌صورت متحرک و دارای سانروف باشد، به عنوان سانروف پانوراما (Panoramic Sunroof) شناخته می‌شود.

انواع سانروف بر اساس عملکرد

سانروف‌ها به‌صورت کلی در دو نوع مکانیکی (دستی) و الکتریکی (برقی) عمل می‌کنند. پرواضح است که سایه‌بان و خود سانروف در نمونه دستی با کمک نیروی دست جابجا شده و باز و بسته می‌شود. اما نمونه برقی با داشتن موتور الکتریکی، فرایند باز و بسته شدن سانروف و سایه‌بان را بر عهده گرفته و تنها با اشاره یک کلید، معمولا به‌صورت اتوماتیک باز و بسته می‌شوند. مزیت نسخه موتور‌دار برقی آن است که در این نمونه‌ها، سانروف نیز به مجموعه پاور ویندو متصل شده و با اشاره به قفل درها از روی ریموت، سانروف نیز بسته می‌شود.

یک هشدار واقعی برای خطر سانروف خودرو

در سال‌های اخیر و فراگیر شدن ناگهانی آپشن سانروف بر بسیاری از خودروهای عرضه‌شده در بازار ایران، متاسفانه فرهنگ استفاده از این آپشن در میان خریداران به درستی گسترش نیافت. هرگز بر لبه سقف و محل نصب مکانیزم سانروف ننشینید، چرا که ممکن است به مکانیزم‌های ظریف و پلاستیکی آن فشار آورده و موجب آسیب دیدن آن شوید.

از آن مهم‌تر، هرگز و تحت هیچ عنوان سر خود را از سانروف بیرون نیاورده و به کودک خود نیز اجازه ندهید که سرش را از سانروف بیرون ببرد. برخود یک حشره کوچک به وزن ۰.۱ گرم در سرعت ۶۰ کیلومتر بر ساعت می‌تواند به‌سادگی موجب آسیب‌دیدگی چشمی شده و یک عمر پشیمانی به همراه داشته باشد.

مزایا و معایب سانروف

بدون تردید دلیل پرواضح و مشخصی برای استفاده از سانروف در خودرو وجود دارد. همان‌طور که بیان شد این سیستم با اجازه ورود نور طبیعی و هوای تازه به کابین، تجربه رانندگی را بهبود می‌بخشد. در عین حال معایبی وجود دارد که موجب عدم محبوبیت سانروف در برخی بازارهای جهان، ازجمله آمریکای شمالی می‌شود. جایی که به دلیل تنفر از سانروف، این سیستم بعضا تنها به‌صورت آپشن سفارشی عرضه شده یا به هیچ عنوان عرضه نمی‌شود.

مزایای سانروف ماشین

• ورود هوای تازه و نور طبیعی بدون ایجاد توربولانس شدید در فضای کابین، از مهم‌ترین برتری‌های سانروف به‌جای پایین دادن شیشه‌های جانبی است. عدم ایجاد توربولانس به معنای تهویه هوا بدون تاثیر محسوس بر میزان مصرف سوخت و برهم خوردن ارودینامیک خودرو است.
• نور ورودی از سانروف به دلیل ورود از بالای سر، در چشم راننده و سرنشینان نزده و نیاز به استفاده از سیستم تهویه مطبوع را بسیار کاهش می‌دهد.
• با تبدیل سانروف به یک آپشن متمایز، این قابلیت به یک ویژگی پریمیوم/لوکس در خودروهای امروزی بدل شده است و تجهیز یک خودرو به سانروف معمولا در نگاه مشتری نهایی نشانگر کیفیت، کلاس و پرستیژ خودرو است.

معایب سانروف خودرو

• وجود سانروف به معنای ایجاد یک سوراخ در ساختار سقف است. در نتیجه پنل سقف ضعیف شده و به دلیل از دست دادن استقامت کششی، نیازمند استفاده از یک یا چند بافت تقویت‌کننده است که به شکل چشم‌گیری بر پیچیدگی طراحی خودرو و وزن بخش سقف می‌افزاید.
• استفاده از سانروف یعنی ایجاد حفره‌ای بزرگ در سقف که نیازمند آب‌بندی اصولی در برابر المان‌های محیطی نظیر باد و باران است. این رویه موجب افزایش پیچیدگی در فرایند تولید و افزایش قیمت نهایی خودرو می‌شود.
• وجود سانروف و مکانیزم‌های آن (مخصوصا در نسخه برقی) به معنای افزودن وزن قابل توجه در بالاترین نقطه از خودرو (در سقف) است. سانروف با توجه به ابعاد نهایی و مجموعه تقویتی پیاده‌شده بر ساختار سقف خودرو، جمعا نزدیک به ۱۰۰ کیلوگرم به وزن سقف خودرو اضافه می‌کند. این مهم موجب افزایش ارتفاع در نقطه ثقل، برهم خوردن تعادل و فرمان‌پذیری خودرو در مقایسه با نسخه فاقد سانروف می‌شود که در مقایسه رودررو در میزان تحمل شتاب جانب مرکز، به سادگی خود را نشان می‌دهد.
• وجود مجموعه الکترومکانیکی (برقی-مکانیکی) سانروف یعنی استفاده از مجموعه‌ای نسبتا پیچیده از لولا‌ها، ریل‌ها و موتورها که رسیدگی و سرویس‌های دوره‌ای، روان‌کاری و نظافت بیشتر را طلب می‌کند. به دلیل قرارگیری دور از دسترس مجموعه سانروف، این کار معمولا از سوی نمایندگی یا افراد متبحر و با صرف هزینه قابل توجه انجام می‌شود.
• با نصب سانروف بر روی سقف، باید بخش قابل توجهی از آب باران یا کارواش که بر روی سقف ریخته می‌شود، به سمت دور از محیط سانروف و مکانیزم‌های آن هدایت شود تا آب بر روی سقف تجمع نکند. ازاین‌رو مکانیزم سانروف دارای لوله‌کشی مخصوص برای هدایت آب به سمت پشت گلگیرها و آبریز‌های سقف است. مسدود شدن این لوله‌های بسیار نازک در دراز مدت موجب نشت آب به داخل اتاق خودرو، تجمع طولانی‌مدت آب بر روی سقف و پوسیدگی زودهنگام بخش‌های دور از چشم می‌شود.
• حذف سانروف کار ساده‌ای نیست. برداشتن سانروف و کور کردن محل نصب آن به معنای استفاده از پنل کورکننده فلزی، آب‌بندی کردن اصولی، نصب درست به روش پیچ و مهره یا جوشکاری دائمی، باعث برهم خوردن اصالت خودرو و لزوم رنگ‌آمیزی مجدد سقف شده که کاری پرهزینه و نیازمند تجربه و دانش بسیار است. نصب افترمارک سانروف نیز داستانی مشابه دارد.

رسیدگی و سرویس سانروف

معمولا تا زمانی که سانروف خودرو دچار مشکل نشود، کسی سراغی از آن نمی‌گیرد. توصیه می‌شود پیش از آن‌ که مکانیزم سانروف دچار مشکل شده یا راه‌آب آن مسدود شود، به آن رسیدگی کرده تا از صرف هزینه‌های گزاف بعدی جلوگیری کنید.

مجموعه سانروف نیازمند سه عمل کلی در زمینه رسیدگی و نگهداری است. این سه مورد شامل نظافت محل آب‌بندی، روانکاری مکانیزم‌ها و شست‌وشوی مسیر آب است.

• برای نظافت محل آب بندی، کافی است سانروف را تا انتها باز کرده و با یک دستمال نم‌دار و آغشته به مایع شیشه‌شور یا مایع ظرف‌شویی، لاستیک آب‌بندی دور سانروف و محل قرارگیری آن بر چهارچوب سانروف را تمیز کنید تا از هر گونه گرد و غبار و آلودگی پاک شود. سپس لاستیک آب‌بندی و محل قرارگیری آن بر روی چهارچوب را با اندکی روغن طبیعی نظیر وازلین یا روغن نباتی (یا روغن سیلیکون/روغنی که در برخورد با لاستیک آب‌بندی با آن واکنش ندهد و باعث بروز ترک و پوسیدگی لاستیک نشود) آغشته کنید تا آب نتواند از این محل به داخل نفوذ کند.
• با باز کردن سانروف تا انتها، برخی از مکانیزم‌ها نظیر لولاها، ریل‌ها، چرخ دنده‌ها و گیربکس‌های مکانیزم سانروف در دیدرس قرار می‌گیرد. در صورت آلوده بودن این بخش‌ها، آن را با یک پارچه خشک تمیز کنید. در صورت نیاز با اندکی اسپری پرفشار انژکتورشور آلودگی‌ها و گریس کثیف را بشویید. سپس با یک قلم کوچک (قلم باریک نقاشی رنگ روغن) مقداری گریس بر روی قسمت‌های تمیزشده بمالید. سپس سانروف را چندبار باز و بسته کنید و در صورت لزوم مقدار بیشتری گریس بمالید. از انباشه کردن گریس در قسمت‌های مختلف مکانیزم سانروف خودداری کنید.
• زمانی که سانروف باز است، اگر دقت کنید می‌توانید ابتدای لوله‌های آبریز سیستم سانروف را ببینید، این لوله‌ها باید با تزریق اندکی مخلوط آب و مواد شوینده سبک (شیشه‌شور یا مایع ظرف‌شویی) شسته شده و سپس با فشار پمپ باد تمیز و تخلیه شود.

اکیدا توصیه می‌شود تا این سه قدم بسیار ساده و پیش‌پاافتاده را حداقل سالی یک‌بار روی سیستم سانروف خودرو پیاده کنید تا قبل از بروز مشکلات جدی و هزینه‌بردار، از صحت و سلامت عملکرد مکانیزم سانروف اطمینان حاصل کنید.

سوالات متداول

۱. سانروف چیست و چه کاربردی دارد؟
سانروف بخشی متحرک از سقف خودرو است که امکان ورود نور و هوای تازه را به کابین فراهم می‌کند و حس لوکس بودن خودرو را افزایش می‌دهد.

۲. انواع رایج سانروف کدام‌اند؟
پاپ‌آپ، اسپویلر، توکار و پانورامیک که در دو نوع دستی و برقی عرضه می‌شوند.

۳. مزایای اصلی استفاده از سانروف چیست؟
تهویه بهتر هوا، ورود نور طبیعی بدون ایجاد باد مزاحم و افزایش جذابیت ظاهری خودرو.

۴. معایب و مشکلات سانروف چیست؟
افزایش وزن سقف، پیچیدگی مکانیکی، ریسک نشتی، و نیاز به نگهداری دوره‌ای و دقیق.

۵. چگونه باید از سانروف نگهداری کرد؟
با تمیز کردن آب‌بندها، روان‌کاری ریل‌ها و شست‌وشوی لوله‌های آبریز به‌صورت منظم، حداقل سالی یک‌بار.

نویسنده: شهاب انیسی