انواع آج لاستیک ماشین؛ کاربرد و اندازه

تایر خودرو یکی از مهم‌ترین فاکتورهای مؤثر در ایمنی حرکتی خودرو، قابلیت مانور دادن و توانایی‌های حرکتی خودرو، آسایش و رفاه سرنشینان، مصرف سوخت و بسیاری از فاکتورهای دیگر است. تایر، نقطه اتصال خودرو با زمین است و همین قضیه می‌تواند نقش بسیار پررنگ آن را به خوبی نمایش دهد. آج لاستیک ماشین و همچنین نحوه چیدمان آج‌ها می‌تواند قابلیت‌های به خصوصی به تایر بدهد و آن را برای یک مسیر خاص، مناسب‌تر کند.

ساختار رویه لاستیک خودرو

رویه تایر از خطوط و آج‌هایی تشکیل شده است که هر کدام از این بخش‌ها، کارکرد و نقش خاصی در ساختار لاستیک دارند. در طراحی و ساختار رویه تایر، چهار قسمت اصلی را می‌توان دید.

• آج تایر یا Tread: آج‌های کف تایر به صورت بلوک‌هایی هستند که در کنار هم چیده شده‌اند و این بخش، همان چیزی است که در اصطلاحاً عامیانه به آن آج و یا گل تایر می‌گوییم.
• نوارهای محیطی یا Groove: بین بلوک‌های آج تایر، نوارهایی در سراسر محیط لاستیک قرار می‌گیرند که هر بلوک آج را از دیگری جدا می‌کنند.
• بلوک‌های آج یا Rib: به نوارهایی که از قرارگرفتن بلوک‌های آج‌ها در کنار هم ساخته شده‌اند، tyre rib گفته می‌شود. این بخش‌ها توسط نوارهای محیطی از هم جدا قرار گرفته‌اند.
• خطوط ریز روی تایر یا Sipe: این خطوط در کف تایر و به شکل‌های مختلفی قرار می‌گیرد تا از صاف بودن کف تایر جلوگیری کند. در نتیجه باعث چسبندگی بیشتر لاستیک به مسیر خواهد شد.

انواع آج لاستیک ماشین

تایرها بسته برای کاربردهای مختلف، دارای طرح مختلفی از آج یا همان گل تایر هستند تا بتوانند در زمین‌های مختلف، کاربرد و کارایی بیشتری داشته باشند. گل تایر در حالت کلی به چندین دسته تقسیم می‌شود و البته در معدود شرکت‌های تایرسازی از اسامی و نشان‌های متفاوتی برای نام‌گذاری آج و گل تایر خود نیز استفاده می‌شود. به طور کلی، شکل آج و گل تایرهای خودرویی به چهار دسته AT، گل HT، گل MT، گل M+S تقسیم‌بندی می‌شوند.

HT، لاستیک مناسب برای بزرگراه

لاستیک‌هایی که با نشان HT معرفی می‌شوند، دارای خطوط ساده و موازی هم هستند تا کمترین مقاومت در برابر جریان هوا را داشته باشند. این تایرها برای همه خودرو از سواری تا شاسی‌بلند و کامیون‌ها طراحی و ساخته می‌شوند. علامت اختصاری HT از عبارت Highway Touring گرفته شده و معرف تایر مناسب برای جاده و بزرگراه است. البته این معرفی به این معنی نیست که برای مصارف شهری مناسب نباشد. طراحی تایرهای بزرگراهی که از خطوط موازی، نزدیک به هم و ظریف در طراحی آن استفاده می‌شود، باعث یک حرکت آرام و کم‌صدا در جاده می‌شود و چسبندگی خوبی به مسیر خواهد داشت. همچنین نحوه طراحی این تایرها به‌گونه‌ای است که در مواجهه با بارندگی و آب روی جاده، کمترین پدیده هیدروپلنینگ ( پرواز تایر از روی زمین خیس با سوارشدن لاستیک روی لایه‌های آب مسیر) را با آنها شاهد هستیم. به این لاستیک‌ها در عامیانه، تایرهای چهارفصل یا تابستانی نیز گفته می‌شود. البته باید بدانیم که تفاوت اندکی بین آنها وجود دارد.

AT، تایرهای تمام شرایط

لاستیک‌های AT یا All Terrain برای اکثر مسیرها مناسب است. چرا که شکل آج‌ها و فاصله قرارگیری آنها از هم به‌گونه‌ای هست که امکان تردد با این تایرها را در اکثر مسیرها، ممکن می‌کند. آج این تایرها نسبت به تایرهای بزرگراهی، کمی بزرگ‌تر و با فاصله بیشتر از هم قرار دارند و به همین دلیل در مسیرهای گل‌ولای کم و برف سبک نیز کارایی دارند. در واقع می‌توان گفت که تایرهای AT حتی برای بیراهه‌نوردی هم مناسب است؛ اما به شرطی که مسیر پیش رو دارای گل‌ولای شدید و یا سنگلاخ‌های آسیب‌زننده نباشد. ترمزگیری این تایرها بسیار خوب است و صدای تولیدی در آنها از لاستیک‌های آفرودی MT کمتر بوده؛ اما به کم‌صدایی تایرهای بزرگراهی نیست. ضمن اینکه سواری نرم و راحت از دیگر ویژگی‌های این نوع تایرهاست.

MT، لاستیک های مخصوص گل‌ولای

لاستیک‌های گل نوردی یا MT که مخفف عبارت Mud Terrain است، برای مسیرهای گل‌ولای و برفی مناسب هستند و آنها را در زیر خودروهای شاسی‌بلند و آفرودی می‌بینیم. در طراحی این لاستیک‌ها از آج و گل‌های بزرگ با فاصله زیاد استفاده شده است تا در زمان حرکت در مسیرهای برفی و گلی، برف و گل‌ولای قرار وارد شده در بین آج تایرها راحت‌تر و سریع‌تر تخلیه شود تا تایر بتواند همچنان چنگ زنی خوبی به مسیر داشته باشد. این تایرها معمولا ساختار محکم‌تر و قوی‌تری، خصوصا در کف لاستیک دارند تا آسیب کمتری در مواجهه با مسیرهای سنگلاخی ببیند.

اما در مقابل به خاطر فاصله زیاد آج‌ها از همدیگر، هوا در بین گل‌های تایر محبوس می‌شود و همین منجر به افزایش صدای تولیدی در این تایرها می‌شود. به نحوی که مهم‌ترین معضل این تایرها، همین صدای زیاد تولیدی در آنهاست. همچنین ترمزگیری این تایرها نیز به خوبی لاستیک‌های جاده و چهارفصل نیست. اما در مواجهه با آب باران روی سطح جاده، به مقدار بسیار کمی دچار پدیده هیدروپلنینگ خواهد شد. همچنین این لاستیک‌ها اگرچه برای خودروهای آفرودی و بیراهه‌نوردی مناسب است؛ اما در مسیرهای یخ‌زده کارایی چندانی ندارند.

M+S، تایرهای مخصوص گل و برف

لاستیک‌های مخصوص گل و برف از لاستیک‌های MT و AT اصطلاحا کمی شهری‌تر هستند. نماد M+S روی این تایرها، مخفف عبارت Mud And Snow بوده و مناسب برای اکثر خودروهاست. شکل طراحی آج این تایرها از لاستیک MT و AT کمی شهری‌تر بوده و حالت تهاجمی کمتری دارد. چرا که برای تایرهای برفی باید فاصله بین آج‌ها کمتر از لاستیک‌های گلی باشد و نیاز به وجود خطوط ریزی برای کوبیدن برف هست که همین شکل طراحی باعث می‌شود تا حالت تهاجمی در طراحی این لاستیک‌ها کمتر باشد.

نکته‌ای درباره تایرهای برفی

لاستیک‌های برفی در کشورهایی که بارش برف در آنها زیاد است و روزهای یخ‌بندان زیادی دارند، اجباری است. لاستیک‌های برفی با نشان 3pmsf که مخفف عبارت Three Peak Mountain Snowflake هست، در واقع بر اساس تایرهای چهارفصل و M+S ساخته می‌شوند؛ اما به دلیل ترکیبات متفاوت در جنس آنها، قابلیت‌های بیشتری در مسیرهای برفی و یخی دارند. این تایرها همان تایرهای برف و گل و چهارفصل هستند که با کمی تغییرات، آج‌هایی با فاصله کم و خطوط ریز و ظریف زیاد در روی آنها قرار دارد. روی برخی از این تایرها که به اصطلاحا یخ‌شکن نام دارند، میخ‌های فلزی نیز قرار دارد تا بتواند لایه‌های نازک یخ را بشکند و در لایه‌های ضخیم‌تر یخ هم فرو رود.

جنس این تایرها به نحوی است که در سرمای زمستان، خشک و سفت نمی‌شوند تا نرمی در حرکت و همچنین گیرایی لاستیک به زمین، تا حد بالایی حفظ شود. این در حالی است که در لاستیک‌های چهارفصل، سرمای هوا باعث خشک‌شدن آنها می‌شود. از تفاوت این تایرها با لاستیک‌های M+S نیز باید گفت که لاستیک‌های 3pmsf توانایی حرکتی بهتری در مسیرهای برفی و یخی دارند. تایرهای M+S برای یک گل سبک و برف کم طراحی شده‌اند و در واقع فقط در این‌گونه از مسیرها از تایرهای چهارفصل عملکرد بهتری دارند. اما تایرهای 3pmsf برای سرمای شدید و همچنین برف زیاد ساخته شده‌اند. نشانه شناسایی این لاستیک‌ها، عبارت 3pmsf یا یک قله برفی روی دیواره تایر است.

الگوی آج تایر خودرو از نظر شکل و چیدمان

شکل قرارگیری آج‌ها در کناره باعث می‌شود تا چهار نوع تایر از این نظر داشته باشیم. تایرهایی که آج‌ها به صورت متقارن هم هستند، لاستیک‌هایی که آج نامتقارن دارند، لاستیک‌های با آج جهت‌دار و همچنین آج نامتقارن جهت‌دار. هر کدام از این تایرها به خاطر داشتن آج با طراحی خاص، عملکرد متفاوتی در زمین‌های خیس بارانی، برفی، گل‌ولای و… دارند و کیفیت سواری آنها نیز کمی با هم فرق خواهد داشت.

تایر با آج جهت دار متقارن

این تایرها را اصطلاحا در بازار به نام آج آبشاری نیز می‌نامند که دلیل آن هم شکل خاص آج این تایرهاست. شکل آج تایرهای جهت‌دار متقارن یا symmetric directional tire به حرف V شباهت داشته و از نظر ظاهری، زیبایی بیشتری نسبت به دیگر انواع آج لاستیک ماشین دارد. شکل آج این تایرها به گونه‌ای است که آب روی سطح زمین به راحتی از داخل تایر تخلیه می‌شود و به همین خاطر هم با این تایرها، خیلی کم امکان پدیده هیدروپلنینگ یا همان سوارشدن لاستیک روی آب را شاهد هستیم. به همین خاطر این تایرها مناسب برای مسیرها و مناطقی هست که زمین‌های خیس و بارانی و گلی دارند.

این تایرها دارای جهت چرخش هستند و به همین خاطر باید در زمان انداختن آنها، جهت چرخش را در نظر بگیریم تا هم لاستیک کارایی خود را داشته باشد و هم دچار استهلاک و فرسودگی زودهنگام نشود.

تایر با آج بدون جهت متقارن

لاستیک‌های با آج متقارن را که بدون جهت یا symmetric non directional tire هستند، می‌توان به راحتی با دیگر تایرها جابه‌جا کرد. چرا که این تایرها، جهت چرخش خاصی ندارند. شکل متقارن و بدون جهت آج‌ها باعث می‌شود تا خودرو، نرمی خاصی با این تایرها در حرکت داشته باشد و از طرفی، برای تمام فصول نیز مناسب است. ضمن اینکه چون هوا در بین آج این تایرها چندان گیر نمی‌کند، صدای تولیدی آنها نیز پایین است و به همین خاطر، مصرف سوخت با این تایرها نیز معقول و کم خواهد بود. به همین دلیل برای خودروهای سواری و تولیدی در دنیا از این طرح آج به صورت گسترده‌ای استفاده می‌شود و شایع‌ترین نوع آج لاستیک به حساب می‌آید.

تایر با آج نامتقارن جهت دار

وقتی قرار باشد تا تایر دارای دو ویژگی در حرکت باشد، باید آج آن را نامتقارن طراحی کرد. به این معنی که قرارگیری نامتقارن آج تایرها در کنار هم باعث می‌شود تا عملکردهای متفاوتی بتوان از آن به دست آورد. آج تایرهای نامتقارن جهت‌دار یا Asymmetric directional tire در دو طرف لاستیک با هم تفاوت دارد. به این صورت که قسمت خارجی تایر دارای آج متفاوتی است که برای رانندگی در مسیرهای خشک و معمولی مناسب خواهد بود. اما طراح قسمت وسط برای رانندگی در مسیرهای بارانی و لغزنده است که بتواند آب و برف قرار گرفته روی مسیر را به بیرون تایر هدایت کند. این لاستیک‌ها برای رانندگی در هر مسیری مناسب است و پایداری خوبی به خودرو می‌دهد. اما باید توجه داشت که این تایرها را باید از سمت درست آنها جا انداخت و در زمان جاانداختن روی رینگ هم به جهت چرخش تایر دقت کرد.  

تایر با آج نامتقارن بدون جهت

تایرهای با آج نامتقارن و بدون جهت یا Asymmetric non directional tire، کارکردی شبیه به تایرهای نامتقارن جهت‌دار دارند. یعنی مقداری از تایر و قسمتی که رو به لبه بیرون قرار دارد، با داشتن ساختاری محکم‌تر برای مقاومت بیشتر در برابر تغییر شکل‌دادن در پیچیدن‌های ناگهانی طراحی شده است و قیمت داخلی نیز برای داشتن ثبات و پایداری بیشتر در زمان رانندگی در مسیرهای لغزنده. با این تفاوت که به خاطر نداشتن جهت مشخصی، می‌توان این تایرها را به هر شکلی زیر خودرو انداخت.

تاثیر آج و گل تایر در مصرف سوخت و صدا

جالب است که بدانیم بیشترین صدای منتشر شده از جاده‌ها و اتوبان‌ها، صدای تایر خودروهاست و نه صدای پیشرانه آنها. در واقع صدای تایرها در سرعت‌های بالا به حدی زیاد می‌شود که صدای پیشرانه را کاملا در خود محو می‌کند. ازاین‌رو شرکت‌های تایرساز به دنبال ساخت تایرهایی با صدای کمتر هستند و مقدار صدای تولیدی توسط تایر نیز، امروزه به عنوان یکی از فاکتورهای انتخاب لاستیک و در تست‌ها، سنجش و اندازه‌گیری می‌شود.

هرچه تایر از آج‌های درشت‌تر و با فاصله بیشتر از هم بهره ببرد، مقدار هوایی که درون این آج‌ها محبوس می‌شود نیز بیشتر خواهد بود. افزایش اصطکاک تایر با هوا باعث ایجاد صدای بیشتر می‌شود و این وضعیت در افزایش مصرف سوخت نیز اثر کاملا مستقیمی دارد.

اندازه گیری عمق آج لاستیک خودرو

عمق آج لاستیک، فاصله عمودی بین بالاترین سطح لاستیک تا ته شیارهای آن است که معمولا بر حسب میلی‌متر اندازه‌گیری می‌شود. این عمق یکی از مهم‌ترین عوامل تعیین‌کننده ایمنی، چسبندگی و عملکرد ترمز خودرو در شرایط مختلف جوی است. هرچه عمق آج بیشتر باشد، توانایی لاستیک در دفع آب، جلوگیری از لغزش و کنترل خودرو در مسیرهای خیس و لغزنده افزایش می‌یابد.

طبق استانداردهای جهانی، عمق آج لاستیک نو معمولا بین ۸ تا ۹ میلی‌متر است. هنگامی که این عمق به کمتر از ۳ میلی‌متر برسد، عملکرد لاستیک در شرایط بارانی و برفی به‌شدت کاهش پیدا می‌کند. توصیه می‌شود که در صورت رسیدن عمق آج به ۲ میلی‌متر یا کمتر، لاستیک تعویض شود.

برای اندازه‌گیری عمق آج، می‌توان از ابزارهای مخصوص یا سکه استفاده کرد. بررسی منظم این شاخص ساده، می‌تواند از بروز تصادفات جلوگیری کرده و هزینه‌های ناگهانی تعمیرات را کاهش دهد. به همین دلیل، توجه به عمق آج لاستیک، بخشی ضروری از نگهداری صحیح خودرو محسوب می‌شود.

نتیجه‌گیری

در انتخاب و خرید لاستیک ماشین با دقت و وسواس زیادی داشت تا بهترین تایر را از نظر کیفیت و سازنده، مناسب‌بودن از نظر ابعاد و اندازه، کارایی و مسیری که قرار است با آن تردد داشته باشیم را انتخاب کنیم. فاکتور دیگری که باید در زمان خرید تایر به آن دقت کرد، نوع گل و آج تایر است تا بتوان بهترین و بیشترین کارایی را از لاستیک دریافت کرد. همچنین نوع طراحی گل تایر از نظر متقارن بودن و یا نامتقارن بودن نیز یکی از فاکتورهای زمان خرید تایر است که البته در بین عموم مردم، بیشتر از نظر ظاهری و زیبایی توسط خریداران انتخاب می‌شود.

نویسنده: علیرضا داودی

سوالات متداول

• تاثیر شکل آج لاستیک در صدای تولیدی تایر چیست؟

وقتی آج تایرها از هم فاصله‌ای بیشتری داشته باشند، هوا در داخل آنها در زمان گردش تایر محبوس می‌شود و همین قضیه باعث ایجاد صدا خواهد شد.

• چه تایری برای مسیرهای بارانی و خیس مناسب‌تر است؟

تایرهایی که به خاطر طراحی خاص خود می‌توانند سریع‌تر آب را از بین آج‌های خود تخلیه کنند، برای مسیرهای بارانی مناسب‌تر هستند.

• لاستیک مناسب ماشین را چگونه انتخاب کنیم؟

برای انتخاب یک تایر مناسب باید در کنار دقت به اندازه و سایز آن، به کارایی که از آن انتظار داریم نیز دقت بسیاری کنیم. همچنین سعی کنیم تا از محصولات باکیفیت و سازندگان معتبر تایر، لاستیک بخریم.

• آیا شکل آج و گل تایر در مصرف سوخت خودرو نیز اثر دارد؟

شکل آج و گل تایر به صورت مستقیم در مصرف سوخت خودرو اثر دارد. لاستیک‌هایی با آج‌های درشت و با فاصله زیاد از هم، هوای بیشتری در خود محبوس می‌کنند و در کنار افزایش صدای تولیدی لاستیک، مصرف سوخت خودرو نیز افزایش پیدا خواهد کرد.