فهرست مطالب
تمامی خودروهای احتراقی دارای عضوی مهم به نام گیربکس یا جعبه دنده هستند که وظیفه انتقال قدرت موتور و ایجاد گشتاور مناسب جهت به گردش درآوردن چرخ‌ها را بر عهده دارد. اما آیا می‌دانید که چه عاملی درون گیربکس باعث می‌شود تا جعبه دنده به نرمی و بدون ایراد کار کند؟
این عامل حیاتی، که اغلب نادیده گرفته می‌شود، تضمین می‌کند که دنده‌ها به نرمی جا بروند و خودرو بهترین عملکرد خود را ارائه دهد. این بخش مهم روغن گیربکس است. روغن یا روانکار گیربکس بخشی مهمی از سازوکار داخلی خودرو است و باید مورد توجه قرار گیرد.
بسیاری از ما گمان می‌کنیم که روغن گیربکس نیاز به تعویض ندارد و می‌تواند به صورت دائمی مورد استفاده قرار گیرد. اما این نکته را باید بدانید که زمان تعویض روغن گیربکس بسیار مهم است و باید طی دوره‌های مشخص نسبت به سرویس آن اقدام کرد در غیر این صورت خرابی جعبه دنده و بروز ایراد در عملکرد آن امری اجتناب ناپذیر خواهد بود.
این مورد به ویژه در گیربکس‌های اتوماتیک بسیار مهم‌تر است، چرا که جعبه دنده‌های اتومات حساسیت بسیار بالاتری به کیفیت روغن نشان می‌دهند و در صورت کثیفی یا فاسد شدن روغن، عملکرد آنها با ایرادات بسیار جدی‌تری نسبت به گیربکس‌های دستی روبرو خواهد شد.
اهمیت روغن گیربکس ماشین
هر تعویض دنده، هر شتاب‌گیری و هر سفری که انجام می‌دهید، به کمک روغن گیربکس به‌صورت روان انجام می‌شود. بی‌توجهی به این مایع ضروری می‌تواند مشکلات بسیاری را به همراه داشته باشد.
اگر روغن گیربکس را نادیده بگیرید، با مسائلی مانند ساییدگی دنده‌ها، افزایش اصطکاک داخلی گیربکس و حتی خطر تعمیرات پرهزینه مواجه خواهید شد. اما بهتر است روی جنبه مثبت موضوع تمرکز کنیم؛ تعویض منظم روغن گیربکس یعنی تجربه رانندگی نرم‌تر، واکنش بهتر و حفظ عملکرد مطلوب جعبه دنده.
روغن گیربکس فشار واردشده بر اجزای جعبه دنده را کاهش می‌دهد، مانع ساییدگی چرخ دنده‌ها و تماس مستقیم فلز با فلز می‌شود. با این حال، مانند همه روانکارها نیازمند تعویض است تا از تجمع ذرات ناخالصی و گرفتگی فیلتر آن جلوگیری شود.
کم شدن سطح روغن گیربکس می‌تواند باعث اختلال در تعویض دنده یا حتی عدم تعویض شود. ممکن است دنده‌ها جا نروند یا هنگام رانندگی صدای ساییدگی و جیغ را احساس کنید. سطح ناکافی روغن می‌تواند به‌طور دائمی به گیربکس آسیب بزند و هزینه‌های سنگینی روی دستتان بگذارد.
همچنین، بی‌توجهی به تعویض منظم روغن گیربکس احتمالا به تعمیرات پرهزینه‌تر یا حتی تعویض کامل منجر می‌شود. از سوی دیگر، کارکرد نامناسب گیربکس فرسوده، فشار روی موتور و مصرف سوخت را نیز افزایش می‌دهد. درنتیجه ممکن است اجزای موتور نیز در این حالت زودتر فرسوده شده و هزینه‌های دوچندان را به مالک خودرو تحمیل کنند.
بهترین زمان تعویض روغن گیربکس کدام موقع است؟
سطح روغن گیربکس باید بین دوره‌های تعویض تقریبا ثابت بماند. اگر مجبور شدید مقدار زیادی روغن اضافه کنید تا به سطح مناسب برسد، وقت آن است که خودرو را بررسی کرده و نشتی‌ها را پیدا کنید. به خصوص احتمال خرابی کاسه نمد پلوس در این مواقع بسیار زیاد است.
به طور کلی زمان دقیق تعویض روغن گیربکس مشخص نیست و معمولا هر خودروساز بازه‌های متفاوتی را بیان می‌کند. بنابراین برای تشخیص زمان دقیق تعویض روغن گیربکس بهتر است حتما دفترچه راهنمایی نگهداری خودروتان را مطالعه کنید.
بهترین زمان تعویض روغن گیربکس اتوماتیک
اما اگر بخواهیم یک توصیه فنی و مهم داشته باشیم، باید بگوییم روغن جعبه دنده اتوماتیک را هر ۳۰ هزار کیلومتر تعویض کنید و این رقم برای گیربکس دستی می‌تواند تا ۵۰ الی ۶۰ هزار کیلومتر افزایش پیدا کند. اگر در این بازه‌ها روغن گیربکس به ویژه جعبه دنده اتوماتیک را (در هر ۳۰ هزار کیلومتر) تعویض و از روغن مناسب استفاده کنید، طول عمر جعبه دنده شما بسیار افزایش پیدا خواهد کرد.
چرا که گیربکس‌های اتوماتیک روی کیفیت روغن بسیار حساس هستند و اگر نهایتا هر ۳۰ هزار کیلومتر روغن آنها با نمونه مناسب و اصلی تعویض شود، دچار خرابی ناشی از افت کیفیت روغن نخواهند شد.
بهترین زمان تعویض روغن گیربکس دستی
اما در صورتی که روغن جعبه دنده اتوماتیک در فاصله‌های زمانی طولانی‌تر مثلاً بالای ۵۰ یا ۶۰ هزار کیلومتر تعویض شود، احتمال خرابی جعبه دنده و بروز ایراد در عملکرد آن بعد از تعویض روغن وجود دارد. در این شرایط معمولا باید جعبه دنده اتوماتیک تعمیر شود که هزینه تعمیرات آن نیز بسیار بالاست.
اما در مورد جعبه دنده‌های دستی شرایط تفاوت می‌کند؛ چرا که گیربکس‌های دستی به اندازه نمونه‌های اتومات به کیفیت روغن حساس نیستند و معمولا می‌توان آنها را در فواصل بالاتر از حتی ۷۰ هزار کیلومتر هم تعویض کرد و هیچگونه مشکلی برای جعبه دنده به وجود نیاید. اما برای اطمینان از طول عمر بالای جعبه دنده دستی، بهتر است نهایتاً هر ۵۰ هزار کیلومتر روغن آن تعویض شود تا این قطعه مهم برای سال‌ها بدون ایراد به کار خود ادامه دهد.
همچنین اگر اغلب در شرایط سخت رانندگی می‌کنید، مانند ترافیک‌های سنگین یا دماهای بسیار بالا و پایین، ممکن است نیاز باشد زودتر از موعد روغن گیربکس را عوض کنید. همچنین، اگر خودرو را برای یدک‌کشی یا آفرود به کار می‌برید، فشار مضاعف باعث استهلاک بیشتر گیربکس می‌شود و بهتر است در این شرایط روغن را زودتر تعویض کنید. در مجموع، باید شرایط رانندگی خود را در نظر بگیرید و برنامه سرویس را متناسب با آن تنظیم کنید تا گیربکس در بهترین وضعیت باقی بماند، اما سعی کنید که همیشه زودتر از بازه‌های اعلام شده روغن را تعویض کنید تا سلامت گیربکس تضمین شود.
نشانه های نیاز به تعویض روغن گیربکس ماشین
شناخت علائمی که نشان می‌دهد روغن گیربکس نیاز به تعویض دارد می‌تواند شما را از تعمیرات پرهزینه نجات دهد و عملکرد روان خودرو را حفظ کند. مهم‌ترین نشانه‌های نیاز به تعویض روغن گیربکس عبارت‌اند از:
- بوی سوختگی روغن: وجود بوی سوختگی معمولاً نشانه واضحی است که روغن گیربکس کیفیت خود را از دست داده و دیگر قادر به روانکاری و خنک‌کاری مناسب نیست.
- نشتی روغن: مشاهده لکه یا تجمع روغن زیر خودرو می‌تواند علامت نشتی روغن گیربکس باشد. این موضوع بسیار جدی است و باید سریع برطرف شود.
- چراغ هشدار: بسیاری از خودروهای جدید چراغ هشدار مخصوص گیربکس دارند. روشن شدن آن می‌تواند ناشی از کم بودن یا خراب شدن روغن گیربکس باشد.
- مشکل در تعویض دنده: گیر کردن یا سخت جا رفتن و تقه زدن دنده‌ها اغلب به دلیل کمبود یا کهنگی روغن گیربکس رخ می‌دهد.
- صداهای غیرعادی ماشین: صداهایی مانند ساییدگی، تق‌تق یا ناله از ناحیه گیربکس می‌تواند به دلیل آلودگی روغن باشد.
- خلاص شدن دنده: اگر هنگام رانندگی دنده‌ها خودبه‌خود خلاص شوند یا به درستی جا نروند، علت آن می‌تواند کمبود یا کثیفی روغن گیربکس باشد.
- تأخیر یا نامنظمی در تعویض: جا رفتن کند یا نامنظم دنده‌ها به ویژه در گیربکس اتوماتیک می‌تواند علامتی دیگر برای نیاز به تعویض روغن است.
- تیره یا آلوده بودن روغن: بررسی رنگ و وضعیت روغن نیز می‌تواند وضعیت آن را نشان دهد. روغن تازه شفاف و روشن است، اما با گذشت زمان تیره می‌شود، شفافیت خود را از دست می‌دهد و ممکن است بوی سوختگی بدهد. این نشانه‌ها بیانگر لزوم تعویض هستند.
نحوه بررسی سطح روغن گیربکس ماشین
برای بررسی روغن گیربکس مراحل زیر را دنبال کنید:
۱- گرم کردن موتور: موتور باید روشن باشد و روغن نیز گرم شود تا بتوانید با دقت سطح آن را از طریق گیج اندازه‌گیری بررسی کنید.
۲- پیدا کردن گیج اندازه‌گیری: کاپوت را باز کرده و میله مخصوص گیربکس را که معمولاً در قسمت پشتی محفظه موتور قرار دارد، پیدا کنید.
۳- بررسی رنگ روغن: گیج را از لوله خارج کرده و رنگو میزان روغن را بررسی کنید.
۴- پاک کردن و قراردادن دوباره: میله گِیج را با دستمال یا پارچه تمیز کنید، سپس دوباره آن را در لوله قرار دهید. پس از بیرون کشیدن مجدد، سطح روغن را بررسی کنید.
۵- کنترل سطح روغن: بیشتر گیج ها دارای الگوی «ضربدری» یا خطوط «سرد» و «داغ» هستند که سطح بهینه روغن را نشان می‌دهند. مطمئن شوید سطح روغن بین این نشانه‌ها قرار دارد و هرگز نباید از خط «داغ» بالاتر برود.
اگر روغن به رنگ قهوه‌ای تیره، سیاه یا صورتی کم‌رنگ (نشانه ورود آب) باشد، زمان تعویض آن فرا رسیده است. در مقابل، مایعی به رنگ قرمز مایل به قهوه‌ای و نیمه‌شفاف ممکن است اندکی کیفیت خود را از دست داده باشد، اما الزاماً نیاز به تعویض فوری ندارد. به طور کلی اگر در مورد زمان مناسب برای اضافه کردن یا تعویض روغن مطمئن نیستید، بهتر است با یک متخصص و مکانیک معتمد مشورت کنید.
تفاوت تعویض روغن گیربکس دستی با گیربکس اتوماتیک
هنگام سرویس سیستم انتقال قدرت، چه دستی و چه اتوماتیک، تفاوت‌های مهمی در نحوه رسیدگی به روغن گیربکس وجود دارد.
تعویض روغن گیربکس اتوماتیک
در خودروهای اتوماتیک، روغن گیربکس اغلب به‌عنوان «مادام‌العمر» معرفی می‌شود، به این معنا که نیازی به تعویض ندارد. هرچند این روغن برای عمر مفید گیربکس طراحی شده است، اما تعویض دوره‌ای آن می‌تواند به‌طور چشمگیری طول عمر گیربکس را افزایش دهد. توصیه می‌شود روغن گیربکس اتوماتیک هر ۳۰ هزار کیلومتر یک بار تعویض شود تا بهترین عملکرد و دوام تضمین شود.
تعویض روغن گیربکس دستی
خودروهای دستی نیز به تعویض روغن گیربکس نیاز دارند، اما زمان آن بسته به توصیه‌های سازنده متفاوت است. به‌طور معمول این بازه حدود پنجاه هزار کیلومتر خواهد بود. آلودگی روغن در گیربکس دستی می‌تواند تعویض دنده‌ها را دشوار کرده و فشار مضاعفی به قطعات وارد کند. تعویض منظم روغن برای حفظ روانی تعویض دنده‌ها و جلوگیری از فرسایش زودهنگام قطعات ضروری است.
تفاوت روغن موتور با روغن گیربکس
این تصور اشتباه اما رایجی است که روغن موتور و روغن گیربکس را قابل جایگزینی بدانیم. در واقع، روغن موتور و روغن گیربکس کاربردهای کاملا متفاوتی دارند. استفاده نادرست از یکی به جای دیگری می‌تواند خسارت جدی به خودرو وارد کند؛ بنابراین شناخت تفاوت آنها اهمیت زیادی دارد. در ادامه به بررسی تفاوت‌های روغن موتور و روغن گیربکس، پیامدهای استفاده اشتباه و نحوه اطمینان از کافی بودن سطح هر دو می‌پردازیم.
تفاوت کارکرد
روغن موتور: یکی از مایعات حیاتی خودرو است که وظیفه روانکاری و محافظت از اجزای مختلف موتور را بر عهده دارد، اصطکاک قطعات را کاهش داده و به خنک شدن موتور کمک می‌کند.
روغن گیربکس: بر خلاف روغن موتور، روغن گیربکس مایعی تخصصی است که باعث تعویض روان دنده‌ها می‌شود و همزمان از سایش و اصطکاک در چرخ‌دنده‌ها و کلاچ جلوگیری می‌کند.
تفاوت ظاهری
روغن موتور: معمولا به رنگ کهربایی شفاف است و حالتی شبیه عسل رقیق دارد. روغن موتور قدیمی‌تر به رنگ تیره‌تر درمی‌آید.
روغن گیربکس: در نوع اتوماتیک، رنگی قرمز پررنگ دارد؛ در حالی‌که در نوع دستی، رنگی نزدیک به روغن طبیعی (زرد طلایی) مشاهده می‌شود. روغن گیربکس اتوماتیک نسبت به روغن موتور «رقیق‌تر» یا روان‌تر است زیرا باید آزادانه حرکت کند تا انتقال قدرت سریع انجام شود اما معمولا روغن گیربکس دستی کمی غلیظ تر است.
تفاوت کاربرد
روغن موتور: برای عملکرد روان موتور استفاده می‌شود و باید به‌طور مرتب بررسی، تکمیل و طبق توصیه سازنده تعویض شود.
روغن گیربکس: معمولاً عمر طولانی‌تری دارد و همیشه نیازی به تعویض آن نیست؛ برخی از روغن‌های گیربکس اتوماتیک به «طول عمر دائمی» معروف هستند. با این حال، چه در گیربکس دستی و چه اتوماتیک، بررسی و تعویض دوره‌ای طبق توصیه سازنده ضروری است.
پیامدهای استفاده اشتباه از روغن موتور و روغن گیربکس روغن موتور و روغن گیربکس کاملاً متفاوت‌اند و جابجا کردن آنها می‌تواند پیامدهای جدی داشته باشد. استفاده از روغن موتور به جای روغن گیربکس ممکن است باعث آسیب به گیربکس به دلیل روانکاری نادرست شود و با خرابی گیربکس مواجه شوید.
نشانه‌های خرابی شامل سختی در تعویض دنده، لغزش در خارج یا داخل شدن دنده و افزایش دور موتور بدون افزایش سرعت خودرو است. همچنین، صداهای غیرعادی مانند ساییدگی یا زوزه از ناحیه گیربکس شنیده می‌شود. در نهایت، گیربکس ممکن است به طور کامل از تعویض دنده بازبماند و خودرو دیگر حرکت نکند.
همچنین اگر از روغن گیربکس درون موتور استفاده کنیم، موتور به دلیل روانکاری و خنک‌کاری ناکافی به سرعت فرسوده شود. درنتیجه عملکرد و بازدهی موتور به‌طور قابل توجهی کاهش می‌یابد و در نهایت ایراداتی مثل یاتاقان زدن، خرابی رینگ و پیستون و نیاز به تعمیر اساسی در موتور ایجاد خواهد شد.
توصیه های نگهداری روغن گیربکس و موتور
هر دو مایع برای عملکرد مناسب خودرو حیاتی‌اند؛ بنابراین شناخت تفاوت‌ها و پایبندی به برنامه نگهداری هر یک ضروری است. جزئیات مربوط به خودرو در دفترچه راهنمای مالک ذکر شده اما دستورالعمل‌های کلی به شرح زیر است:
روغن گیربکس
لزوم بررسی روغن گیربکس بسته به نوع خودرو متفاوت است؛ بنابراین باید به دفترچه راهنما مراجعه کنید. برخی خودروهای مدرن سیستم گیربکس بسته دارند که نیازی به بررسی ندارد.
اگر امکان بررسی وجود داشته باشد، باید سالی یک‌بار سطح آن را کنترل کنید. روش سرریز روغن مشابه روغن موتور است، اما توجه کنید که گیج اندازه‌گیری مخصوص روغن گیربکس را پیدا کنید. از آنجا که دسترسی به مخزن روغن گیربکس همیشه آسان نیست، بهتر است این کار توسط مکانیک انجام شود.
سطح پایین روغن گیربکس می‌تواند نشانه نشتی باشد. در صورت مشاهده مشکلاتی مانند اختلال در عملکرد گیربکس، بوی سوختگی یا شیرین، صداهای غیرعادی یا لرزش و تکان‌ها، احتمالاً روغن گیربکس دچار مشکل شده است.
روغن موتور
سطح روغن موتور باید به‌طور منظم و پیش از سفرهای طولانی بررسی شود تا از نشت‌های احتمالی که می‌تواند آسیب جدی ایجاد کند، غافل نشوید. اگر سطح روغن به مرور کاهش یابد، می‌توان آن را به‌موقع تکمیل کرد. علاوه بر این، روغن موتور باید نهایتا هر شش ماه یک‌بار یا هر ۵ هزار کیلومتر تعویض شود، هرچند بسته به سبک رانندگی و میزان کارکرد خودرو، ممکن است زودتر نیاز به تعویض باشد.
نتیجه گیری
روغن گیربکس به ویژه در جعبه دنده‌های اتوماتیک اهمیت بسیار بالایی دارد و باید حتما از نظر میزان و کیفیت روغن در بازه‌های مشخص مورد بررسی قرار گیرد. همچنین نهایتا هر ۳۰ هزار کیلومتر باید روغن گیربکس اتوماتیک را تعویض کرد تا ایرادات پرهزینه روی دست مالک باقی نماند. در مورد جعبه دنده‌های دستی نیز معمولا می‌توان تا ۷۰ هزار کیلومتر از تعویض روغن امتناع کرد. اما برای پیشگیری از هزینه‌های بالا، بهتر است نهایتاً هر ۵۰ هزار کیلومتر روغن جعبه دنده دستی تعویض شود تا طول عمر آن افزایش پیدا کند و عملکرد روان آن تضمین شود.
در مورد گیربکس‌های اتوماتیک توصیه می‌شود که روغن را در تعمیرگاه‌های تخصصی گیربکس اتومات تعویض کنید؛ چرا که تعویض روغن گیربکس‌های اتوماتیک یک پروسه تخصصی است و معمولاً در تعویض روغنی‌ها نمی‌توان آن را به درستی انجام داد. حتی با وجود استفاده از دستگاه‌های مخصوص باز هم ممکن است روغن کثیف و کهنه گیربکس اتومات به خوبی تخلیه نشود و در نتیجه کیفیت و عمر گیربکس گران قیمت اتوماتیک ماشین شما کاهش پیدا کند.
نویسنده : حسین باباپور
