فهرست مطالب
قوای محرکه خودرو شامل چندین بخش و قطعه می‌شود که اصلی‌ترین آنها، موتور به عنوان واحد تولید قدرت و گیربکس به عنوان واحد انتقال‌دهنده این توان هست. به همین خاطر همان طور که روی موتور فشار زیادی هست، گیربکس نیز فشار کاری بالایی را تحمل می‌کند که این فشار باعث افزایش دمای آن خواهد شد. به همین خاطر دانستن عواملی که باعث داغ کردن گیربکس اتومات و دنده ای می‌شود و راهکارهای دوری از این عوامل می‌تواند در عمر مفید گیربکس، تأثیر بسیار زیادی داشته باشد.
علائم داغ کردن گیربکس اتومات و دنده ای
گیربکس عامل انتقال قدرت و گشتاور تولید شده در موتور به سمت چرخ‌های محرک خودرو است. از این رو فشار زیادی روی این بخش قرار دارد و در نتیجه باعث گرم‌شدن آن به مرور زمان خواهد شد. این وضعیت خصوصاً در گیربکس‌های اتوماتیک توربین‌دار که انتقال قدرت با درگیری صفحات و استفاده از روغن انجام می‌شود، بسیار شدیدتر خواهد بود. از این رو دانستن علائم داغ‌کردن گیربکس، لازم و ضروری است تا در صورت بروز این وضعیت، اقدامات لازم برای پیشگیری از آسیب‌دیدن گیربکس را انجام دهیم.
بوی سوختگی یا روغن داغ
انتشار بوی داغی و سوختن روغن از دیگر نشانه‌های گرم‌شدن گیربکس است. البته گاهی مواقع این بو ناشی از سوختن و داغ‌شدن روغن‌های آغشته شده به جداره گیربکس است. به همین خاطر بهتر است تا در صورت نشتی روغن روی گیربکس، این بخش را به خوبی با آب بشوییم تا بتوانیم راحت‌تر داغ‌شدن گیربکس را عیب‌یابی کنیم.
تأخیر در تعویض دنده
از نشانه‌های گرم‌شدن گیربکس‌های اتوماتیک، تأخیر در تعویض دنده است. یعنی دنده در زمان لازم خود و حتی با خواست راننده تعویض نمی‌شود.
جابه‌جاشدن دنده‌ها به صورت مکرر
در بسیاری از مواقع، گرم‌شدن گیربکس باعث تعویض دنده‌ها به صورت متوالی و به شکل افزایشی و کاهشی می‌شود. این وضعیت شبیه به حالتی است که انگار در گیربکس فرار روغن داریم.
سفت یا لغزنده شدن دنده‌ها
در گیربکس‌های دستی نیز گرم‌شدن گیربکس خود را نشان می‌دهد. دنده‌ها به‌سختی جا می‌روند و حس متفاوتی از جازدن دنده‌ها را حس می‌کنیم که شبیه به لغزنده بودن و یا سفت‌بودن دنده‌هاست.
چراغ هشدار گیربکس روی داشبورد
بسیاری از خودروهای اتوماتیک دارای چراغ هشداردهنده افزایش دمای گیربکس هستند. وقتی که دمای گیربکس به هر علتی بیش از اندازه بالا رود، این چراغ هشدار در صفحه کیلومتر و پشت آمپر روشن می‌شود تا راننده را از این وضعیت مطلع کند.
نشت روغن از گیربکس
نشت روغن از گیربکس به خاطر خرابی آب‌بندها و کاسه‌نمدهاست که این اتفاق می‌تواند به خاطر افزایش بیش از حد دمای گیربکس و آسیب‌دیدن این قطعات باشد.
صداهای عجیب از گیربکس
وقتی گیربکس داغ می‌کند، تعویض دنده به خوبی صورت نمی‌گیرد و در این حالت، عیب‌های کوچک گیربکس نیز خود را بیشتر و بهتر نمایش می‌دهند. یکی از این نشانه‌ها، شنیدن صداهای عجیب از گیربکس است که در حالت سرد بودن آن، اتفاق نمی‌افتد.
دلایل داغ کردن گیربکس ماشین
داغ‌کردن گیربکس به دلایل مختلفی اتفاق می‌افتد که عمده آنها ناشی از فشارآوردن بیش از حد به گیربکس و یا رانندگی نامناسب و پر فشار با آن هست.
پایین‌بودن سطح کیفی روغن گیربکس
کیفیت روغن تأثیر به سزایی در کیفیت کارکرد گیربکس دارد. هم در گیربکس‌های دستی و هم گیربکس‌های اتوماتیک، کثیف بودن روغن جدا از اینکه باعث سخت جا رفتن دنده‌ها می‌شود، منجر به آسیب‌دیدن دنده‌ها و قطعات داخلی گیربکس‌های اتوماتیک مثل صفحات و یا زنجیر گیربکس می‌شود. کثیفی روغن و یا کیفیت پایین آن همچنین می‌تواند منجر به افزایش دمای گیربکس نیز شود.
ترافیک سنگین و رانندگی در دمای بالا
هرگونه فشارآوردن به موتور و گیربکس خودرو مثل رانندگی طولانی‌مدت در ترافیک و یا دمای بالا، منجر به افزایش دمای گیربکس نیز خواهد شد.
مشکل در خنک کننده گیربکس
برخی از گیربکس‌های خودکار دارای رادیاتور کوچکی برای خنک‌شدن روغن خود دارند. این رادیاتور معمولاً جدا از رادیاتور آب خودرو بوده و به عنوان کمکی برای آن هست. این وضعیت خصوصاً در خودروهای اسپرت که فشار کاری بالاتری را تحمل می‌کنند دیده می‌شود. مشکل در خنک‌کننده گیربکس، می‌تواند مانع از کاهش دمای آن شده و گرم‌شدن گیربکس را به همراه داشته باشد.
خرابی مبدل گشتاور
مبدل گشتاور عامل انتقال قدرت موتور به گیربکس است و خرابی آن مثل خرابی قاشک‌ها باعث می‌شود تا این انتقال قدرت به خوبی صورت نگیرد. در نتیجه توان و راندمان قوای محرکه ماشین کاهش پیدا کند. در این وضعیت برای جبران این نقص باید به موتور و گیربکس خودرو فشار وارد کرد که منجر به افزایش دمای موتور و گیربکس خواهد شد.
کثیفی فیلتر گیربکس
در گیربکس‌های اتوماتیک، فیلتر گیربکس از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است. کثیفی این قطعه باعث فشار دیدن گیربکس و در نهایت سوختن صفحات آن خواهد شد. این وضعیت در گیربکس‌های CVT نیز باعث آسیب‌دیدن قطعات داخلی و زنجیر گیربکس می‌شود.
دنده کشی نامناسب
چه در گیربکس‌های دستی و چه در گیربکس‌های اتوماتیک، انتخاب دنده مناسب در مسیرهای پر پیچ‌وخم، خصوصاً در خودروهایی که دارای توان کمی هستند، اهمیت بسیار زیادی دارد. دنده کشی نامناسب در گیربکس‌های دستی و انتخاب دنده نامناسب در گیربکس‌های اتوماتیک، باعث فشار زیاد به گیربکس خواهد شد و خصوصاً در گیربکس‌های اتوماتیک، دمای آن را بالا می‌برد.
ضعف سیستم خنک‌کاری
در اکثر گیربکس‌های خودکار، روغن گیربکس در سیستم خنک‌کننده موتور و توسط آب رادیاتور خنک می‌شود. ضعف در کارکرد و کارایی این قسمت باعث خواهد شد که دمای بالای روغن گیربکس نتواند کاهش پیدا کند و در نتیجه، گیربکس و قطعات داخلی آن آسیب خواهند دید.
کثیفی پوسته گیربکس
گیربکس‌های اتوماتیک علاوه بر خنک‌شدن توسط سیستم خنک‌کاری موتور، با برخورد هوای آزاد به پوسته گیربکس نیز خنک می‌شوند. این در حالی است که گیربکس‌های دستی فقط با برخورد هوای آزاد به آنها مقدار از گرمای خود را با هوا تبادل می‌کنند. حالا اگر پوسته گیربکس با آلودگی‌هایی نظیر گل‌ولای و یا روغنی که مقداری خاک جذب کرده، آلوده باشد، این تبادل گرمایی به خوبی صورت نمی‌گیرد و گیربکس نمی‌تواند مقداری از گرمای تولیدی خود را از دست بدهد و باعث گرم‌شدن آن خواهد شد.
کمبود روغن در گیربکس
روغن در سیستم‌های مختلف خودرو مثل موتور و گیربکس، نه تنها به عنوان یک عامل روانکار و انتقال قدرت کار می‌کند؛ بلکه به دریافت و انتقال گرما به پوسته این قطعات، در نقش انتقال‌دهنده گرما نیز هست. کاهش سطح روغن هم باعث افزایش دما به خاطر انتقال کم گرما توسط روغن خواهد شد و هم چون که روغن به عنوان یک عامل انتقال‌دهنده قدرت و یک عملگر دراین‌بین هست، کمبود آن می‌تواند در کارکرد گیربکس اختلال ایجاد کند و در نتیجه باعث بالارفتن دمای آن شود.
بار بیش از حد یا کشیدن تریلر
هر خودرویی توان مشخصی در بکسل کردن و حمل بار دارد. فشارآوردن بیشتر از مقدار معین شده می‌تواند هم به شاسی خودرو فشار وارد کند و هم باعث گرم‌شدن موتور شود. این اتفاق به صورت مستقیم باعث گرم‌کاری گیربکس نیز خواهد شد و چون دمای موتور نیز به خاطر فشار نامتعارف وارد شده به آن، بالا خواهد رفت، در نتیجه با گرم‌شدن بیش از حد آب رادیاتور، به صورت غیرمستقیم باعث گرم‌کاری گیربکس نیز خواهد شد. چرا که آب رادیاتور باید گیربکس را نیز خنک کند که این اتفاق نخواهد افتاد.
عوارض داغ شدن گیربکس اتومات و دنده ای
داغ‌شدن گیربکس می‌تواند به راحتی استهلاک این بخش را بالا برده و از عمر مفید آن بکاهد. داغ‌شدن گیربکس‌های دستی، عوارض چندانی ندارد و فقط در تعویض دنده خود را نشان می‌دهد. اما سوختن صفحات در گیربکس اتوماتیک، شایع‌ترین نتیجه این اتفاق است که تعمیر اساسی گیربکس را در پی خواهد داشت.
کاهش عمر مفید گیربکس
داغ‌شدن بیش از حد هر قطعه‌ای در خودرو می‌تواند از عمر مفید آن بکاهد و برای قطعات و بخش‌هایی مثل گیربکس که در زیر فشار کاری بالایی هستند، این قضیه شدیدتر خواهد بود. داغ‌شدن گیربکس باعث سوختن صفحات و آب‌بندهای آن شده و در نتیجه عمر مفید گیربکس را کاهش می‌دهد.
سوختن روغن و قطعات داخلی
گیربکس‌های اتوماتیک توربینی دارای صفحاتی شبیه به صفحه کلاچ موتورسیکلت هستند که داغ‌شدن گیربکس باعث سوختن لنت‌های قرارگرفته روی این صفحات خواهد شد. همچنین داغ‌شدن گیربکس باعث کاهش کیفیت روغن گیربکس شده که این وضعیت می‌تواند در کارکرد گیربکس نیز کاملاً تأثیر داشته باشد.
افت شدید عملکرد و خطر قفل‌شدن
گرم‌شدن و داغ‌شدن گیربکس باعث داغ‌شدن روغن آن می‌شود. داغ‌شدن روغن نیز می‌تواند بر کیفیت و حتی ویسکوزیته روغن نیز اثر منفی داشته باشد که این وضعیت باعث افت شدید عملکرد گیربکس شده و حتی با آسیب‌دیدن بعضی از بخش‌ها، می‌تواند منجر به قفل‌شدن و ازکارافتادن گیربکس نیز شود.
هزینه‌های بالای تعمیر یا تعویض
گرم‌شدن گیربکس باعث آسیب‌دیدگی بخش‌های داخلی آن می‌شود. گیربکس‌های اتوماتیک شاید اختلاف قیمت چندانی با نمونه‌های دستی نداشته باشند؛ اما هزینه‌های سرویس و نگهداری و تعمیر آنها به قدری بالاست که در بسیاری از مواقع خرید یک گیربکس کارکرده سالم به‌صرفه‌تر و منطقی‌تر است.
روش های پیشگیری از داغ کردن گیربکس ماشین
در هر کاری، پیشگیری از درمان راحت‌تر و کم‌هزینه‌تر است و در مورد مباحث و مشکلات خودرویی نیز این قضیه صادق است. گرم‌شدن گیربکس می‌تواند هم به دلایل فنی و مشکلات ساختاری گیربکس و یا دیگر بخش‌های خودرو باشد و هم می‌تواند به خاطر نوع و نحوه رانندگی و نگهداری ما اتفاق بیفتد که در هر دو حالت، می‌توان از این اتفاق جلوگیری کرد.
بررسی و تعویض منظم روغن گیربکس
همیشه نگهداری صحیح از بخش‌های مختلف خودرو، توصیه می‌شود و ضروری است. با بررسی مداوم روغن گیربکس و تعویض آن در زمان لازم، هم قطعات داخلی گیربکس دیرتر فرسوده می‌شود و هم کارکرد صحیح گیربکس تضمین خواهد شد که در نتیجه از داغ‌شدن و گرم‌شدن این بخش جلوگیری می‌شود.
نصب خنک‌کننده گیربکس در خودروهای سنگین
می‌توان در صورتی که بار زیادی روی گیربکس هست و یا به دلایلی مثل زندگی در مناطق بسیار گرم، ضعف سیستم خنک‌کاری، فشار کاری زیاد و… از خنک‌کن‌های کمکی نیز برای کمک‌کردن به خنک‌شدن روغن گیربکس نیز استفاده کرد.
اجتناب از رانندگی با دنده نامناسب
دنده کشی صحیح یکی از مهم‌ترین راهکارها برای جلوگیری از گرم‌شدن گیربکس است. دنده کشی صحیح، فشار وارده به موتور و گیربکس را کاهش می‌دهد و از گرم‌شدن بیش از حد آن جلوگیری می‌کند. حتی در گیربکس‌های اتوماتیک نیز در زمان استفاده از حالت تیپ‌ترونیک و تعویض دنده دستی، این مساله بسیار دیده می‌شود.
رعایت ظرفیت بار مجاز خودرو
فشار بیش از حد به خودرو و کشیدن بار خارج از استاندارد و ظرفیت آن باعث گرم‌شدن بخش قوای محرکه خواهد شد. گیربکس به عنوان واحد انتقال‌دهنده نیرو و توان، فشار کاری زیادی را باید تحمل کند که در گیربکس‌های اتوماتیک توربین‌دار باعث گرم‌شدن بیش از حد روغن شده و در گیربکس‌ها CVT، فشار به تسمه و پولی‌ها وارد خواهد شد.
استفاده از گیربکس در شرایط توصیه‌شده سازنده
یکی از بهترین روش‌ها برای رفتار درست با خودرو، مطالعه دفترچه راهنمای خودرو و توصیه‌های سازنده و افراد متخصص است. ضروری است تا درباره سرویس و نگهداری از گیربکس اتوماتیک، چگونگی کار با گیربکس، بایدها و نبایدها و… حتماً مطالعاتی داشته باشیم.
چراغ هشدار پشت فرمان برای داغ کردن گیربکس
علامت نشان‌دهنده مشکل در گیربکس که داغ‌شدن بیش از حد نیز یکی از آنهاست، یک چرخ‌دنده گرد است که ممکن است به رنگ زرد و یا قرمز روشن شود. همچنین احتمالاً نوشته‌هایی مبنی بر داغ‌شدن بیش از حد گیربکس و یا وجود اختلال در کارکرد آن هم در صفحه‌نمایش خودرو دیده شود که بستگی به شرکت سازنده خودرو دارد. اما علامت چرخ‌دنده در تمام خودروسازان به صورت استاندارد است. در بعضی از خودروها ممکن است این چراغ دارای دو رنگ مختلف باشد که وضعیت‌های گوناگون را نمایش دهد. اما مهم این است که با روشن‌شدن این چراغ باید سریعاً خودرو را متوقف کرده و به دنبال عیب و رفع عیب آن باشیم.
چه زمانی به تعمیرکار مراجعه کنیم؟
وقتی یک عیب مکانیکی در خودرو داریم که با روش‌های ساده نمی‌توان آن را برطرف کرد، مجبوریم که به مکانیک و فرد متخصص مراجعه کنیم. گرم‌کردن گیربکس معمولاً ناشی از عیب‌هایی است که رفع آنها نیاز به مهارت، تخصص و همچنین مکان مناسب و ابزار مخصوص دارد.
بررسی شرایط اضطراری
گاهی مواقع نشانه‌های خاصی را از گیربکس مشاهده می‌کنیم که ادامه‌دار نیست؛ اما قبلاً نیز آنها را ندیده‌ایم. این نشانه‌ها می‌تواند بیانگر آغاز یک سری ایرادات در گیربکس باشد. با دیدن این نشانه‌ها بهتر است تا سریعاً به یک متخصص و تعمیرکار مراجعه کنیم تا عملکرد و وضعیت گیربکس بررسی شود.
علائمی که نباید نادیده گرفته شوند
روشن‌شدن چراغ هشداردهنده گیربکس، تعویض دنده‌های غیراستاندارد، تقه زدن گیربکس، گرمای بیش از حد موتور، بلندشدن بوی داغ‌شدن و روغن‌سوخته از گیربکس، صدای غیرطبیعی از گیربکس و مواردی از این دست از جمله علائم و نشانه‌هایی هستند که باید در نظر بگیرید.
نقش دیاگ و بررسی‌های تخصصی
گیربکس‌های اتوماتیک امروزی نیز دارای واحد پردازش هستند که با استفاده از دستگاه دیاگ می‌توان خطاهای پیش‌آمده و علت آن و همچنین اطلاعات دقیقی از وضعیت گیربکس را به دست آورد.
زمان تعویض روغن و بازدید دوره‌ای
با رسیدن زمان تعویض روغن و یا بازدیدهای دوره‌ای، باید به متخصص و تعمیرکار مراجعه کنیم. افراد متخصص می‌توانند با بررسی روغن تخلیه شده و نشانه‌های دیگر، وضعیت سلامت گیربکس را تا حد زیادی مشخص کنند.
نتیجه‌گیری
دفترچه تعمیر و نگهداری از خودرو و سرویس‌های دوره‌ای، راهنما و کمک بزرگی برای کاهش استهلاک بخش‌های فنی و جلوگیری از هزینه‌های تعمیر هست. رعایت نکات توصیه شده در این دفترچه چه از نظر سرویس‌های دوره‌ای و یا رعایت یک سری مسائل باعث می‌شود تا عمر بخش‌های مهم و حیاتی خودرو مثل گیربکس و موتور افزایش پیدا کند. داغ‌شدن گیربکس خصوصاً در خودروهای اتوماتیک که امروزه با سرعت زیادی در حال رایج شدن در کشورمان هستند، می‌تواند باعث آسیب‌دیدگی این بخش شده و مشکلات و هزینه‌های سنگینی را به همراه داشته باشد. آشنایی با یک سری اصول کار با گیربکس و رعایت توصیه‌های فنی، باعث خواهد شد تا از سرعت استهلاک آن کاسته شده و عمر این بخش افزایش پیدا کند.
نویسنده: علیرضا داودی
سوالات متداول
1-خنک‌شدن روغن گیربکس اتوماتیک به چه صورت است؟
روغن گیربکس اتوماتیک در رادیاتور آب موتور خودرو خنک می‌شود. همچنین ممکن است برای کمک به این قضیه، از خنک‌کن‌های جانبی نیز به غیر از رادیاتور خودرو هم استفاده شود.
2-چرا روغن در گیربکس‌های اتوماتیک داغ می‌شود؟
زیرا اساس کار در گیربکس‌های اتوماتیک با فشار روغن است. هم در گیربکس‌های خودکار توربینی که روغن باعث انتقال حرکت و قدرت می‌شود و هم در گیربکس‌های CVT که روغن اندازه و ابعاد پولی‌ها را تغییر می‌دهد.
3-خطر گرم‌کردن بیش از حد گیربکس اتوماتیک چیست؟
وقتی گیربکس بیش از حد داغ شود، کیفیت روغن و در نتیجه کارکرد آن را مختل می‌کند که این وضعیت در گیربکس‌های اتوماتیک باعث آسیب‌دیدن صفحات و زنجیر انتقال قدرت می‌شود.
4-آیا گرم‌شدن گیربکس اتوماتیک طبیعی است؟
در گیربکس‌های اتوماتیک چون روغن به عنوان عامل عمل‌کننده و منتقل‌کننده قدرت و گشتاور موتور هست، گرم‌شدن آن طبیعی بوده و به همین خاطر از رادیاتور آب برای کاهش دمای روغن استفاده می‌شود.
5-گرم‌شدن گیربکس اتوماتیک تا چه مقداری طبیعی است؟
معمولاً تا زمانی که چراغ هشداردهنده گرم‌شدن بیش از حد گیربکس روشن نشده باشد و یا اختلالی در عملکرد آن دیده نشود، مشکلی نخواهد بود. ضمن اینکه اگر سیستم خنک‌کننده موتور خودرو به درستی کار کند و دمای آب در وضعیت نرمال و استاندارد آن باشد، می‌توان گفت روغن گیربکس نیز بیش از حد گرم نخواهد شد.
