بکسوات یکی از اصطلاحاتی است که در دنیای خودرو ایران رایج است و به هرز چرخیدن چرخ‌های خودرو می‌گویند. بکسوات یا هرزچرخیدن چرخ های خودرو دلایل مختلفی دارد. بکس و باد تلفظ اشتباهی است که در زبان کوچه و بازار به کار می‌رود.
بکسوات ماشین چیست؟
بکسوات زمانی اتفاق میافتد که راننده پدال گاز را فشار می‌دهد و گشتاوری که به چرخ‌های محرک منتقل می‌شود، باعث از دست رفتن کشش و چرخش سریع‌تر یک یا هر دو چرخ محرک نسبت به چرخ‌های غیرمحرک می‌شود و در این شرایط چرخ‌ها دچار هرزگردی خواهند شد. در حالت عامیانه به هرز چرخیدن چرخ های خودرو، بکس و باد یا بکسواد نیز گفته می‌شود.
در هنگام بکسوات، خودرو یا به مقدار بسیار کمی حرکت می‌کند یا اصلا حرکت نمیکند و این نشانه واضحی است که خودرو در آن شرایط چسبندگی کافی برای حرکت مناسب را ندارد.
بکسوات بیشتر زمانی رخ می‌دهد که خودرو در شرایط لغزنده رانده شود یا شتاب خودرو به‌طور تهاجمی اعمال شود. بیشتر خودروهای مدرن مجهز به یک سیستم کمکی به نام کنترل کشش هستند که برای جلوگیری از بکسوات در هنگام شتابگیری طراحی شده‌اند. اما این مشکل همچنان می‌تواند در شرایطی که جاده بسیار لغزنده است، رخ دهد.
وقتی یک یا دو چرخ محرک روی سطح لغزنده‌ای مانند جاده خیس یا پوشیده از یخ و برف یا گل باشند، میزان چسبندگی به‌طور قابل توجهی کاهش می‌یابد. این موضوع به‌تنهایی باعث می‌شود که اعمال گشتاور بیشتر به چرخ‌ها بسیار آسان‌تر از حد توان آنها باشد.
بکس و باد یا بکسوات خودرو
بکسُوات یک کلمه روسی به معنای هرزگردی چرخ‌هاست که در ایران به غلط به صورت بکس و باد تلفظ می‌شود. بنابراین واژه بکسوات صحیح است و به‌طور کلی به شرایط هرز چرخیدن تایرهای خودرو اشاره دارد.
تاثیر بکسوات روی بیش فرمانی و کم فرمانی
همانطور که اشاره کردیم بکسوات زمانی رخ می‌دهد که راننده بیش از حد پدال گاز را فشار می‌دهد و گشتاور (نیروی چرخشی) چرخ‌ها بیشتر از میزان چسبندگی موجود در سطح جاده می‌شود. این حالت بیشتر در مسابقات درگ دیده می‌شود، جایی که رانندگان از آن برای گرم کردن لاستیک‌های خود استفاده می‌کنند. البته سیستم‌های کنترل کشش مدرن اجازه نمی‌دهند چرخ‌ها به‌راحتی بچرخند، ولی در کل برای جلوگیری از بکسوات، باید پدال گاز را رها کنید. بکسوات در هنگام عبور از یک پیچ باعث کم فرمانی در خودروهای دیفرانسیل جلو و بیش فرمانی در خودروهای دیفرانسیل عقب می‌شود که ناشی از کمبود چسبندگی تایرهاست و باید میزان اعمال فشار روی پدال گاز را کم کرد تا خودرو در مسیر جاده باقی بماند.
روش های جلوگیری از بکسوات ماشین
علاوه بر تجربه بکسوات هنگام حرکت روی جاده یخ‌زده، احتمال وقوع آن در حین رانندگی نیز وجود دارد. چند راهکار که می‌توانید برای جلوگیری از بکسوات در جاده‌ها انجام دهید، عبارت‌اند از:
بررسی آج لاستیک ها
پیش از شروع سفر، بهتر است به دقت آج لاستیک‌ها را بررسی کنید و مطمئن شوید که بیش از حد ساییده نشده‌اند. لاستیک‌ها باید حداقل ۱.۶ میلی‌متر عمق آج در مرکز خود داشته باشند، اما برای جلوگیری از بکسوات در جاده‌های یخ‌زده بهتر است عمق آج تا حد امکان بیشتر باشد. اگر فکر می‌کنید لاستیک‌های شما بیش از حد ساییده شده‌اند، بهتر است از سفر خودداری کنید.
توجه به یخ زدگی مسیر
توجه دقیق به وجود لکه‌های یخ در جاده می‌تواند به جلوگیری از بکسوات کمک کند. یخ سیاه معمولا در مناطقی که نور خورشید کمی دریافت می‌کنند، تجمع می‌یابد؛ بنابراین، بهتر است هنگام عبور از مناطق سایه‌دار با احتیاط رانندگی کنید. اگر یخ را مشاهده کردید، بهتر است سعی کنید از آن اجتناب کنید، اما انجام تغییرات ناگهانی در جهت خودرو یا ترمز شدید، ممکن است باعث لغزش و انحراف خودرو شود.
حفظ سرعت ثابت و آهسته
حفظ سرعت ثابت و آهسته به شما کمک می‌کند تا از ترمزهای شدید یا شتابگیری‌های سریع که باعث کم شدن چسبندگی تایرها می‌شوند، جلوگیری کنید.
دنده های بالا و دور موتور پایین
رانندگی در دنده‌های بالاتر در جاده‌های یخ‌زده کمک می‌کند تا دور موتور پایین بماند و نیروی زیادی به سرعت به لاستیک‌ها وارد نشود.
کنترل کشش
بیشتر خودروها امروزه مجهز به سیستم کنترل کشش مناسبی هستند که به‌طور خاص برای جلوگیری از بکسوات طراحی شده‌اند. کنترل کشش در صورت تشخیص بکسوات وارد عمل می‌شود و از لغزش جلوگیری می‌کند. پیش از رانندگی در جاده‌های یخ‌زده، بهتر است مطمئن شوید که سیستم کنترل کشش روشن است.
کنترل ماشین در حالت بکسوات در زمان رانندگی
به‌طور کلی، بهترین راه برای مقابله با بکسوات و لغزش ناشی از آن، برداشتن پا از روی پدال‌ها و به‌آرامی هدایت کردن خودرو در جهت لغزش است. این کار به طور طبیعی سرعت خودرو را کاهش می‌دهد و به لاستیک‌ها اجازه می‌دهد تا دوباره چسبندگی پیدا کنند. هنگامی که احساس کردید خودرو دوباره چسبندگی دارد، می‌توانید به آرامی پدال گاز را فشار داده و به آهستگی حرکت کنید.
در اینجا چند نکته که باید به خاطر داشته باشید تا از بکسوات در جاده‌های یخ‌زده جلوگیری کنید:
- اعمال نیروی زیاد به‌صورت ناگهانی به لاستیک‌ها می‌تواند باعث بکسوات شود؛ بنابراین، بهتر است از دنده‌های بالا و دور موتور پایین استفاده کنید.
- بکسوات در جاده‌های یخ‌زده معمولاً= به دلیل کمبود چسبندگی رخ می‌دهد. اگر فکر می‌کنید لاستیک‌های شما بیش از حد ساییده شده‌اند و نمی‌توانند چسبندگی مناسبی فراهم کنند، بهتر است از سفر خودداری کنید.
- شروع حرکت در دنده دوم در شرایط یخ‌زده می‌تواند به لاستیک‌های شما کمک کند تا چسبندگی پیدا کنند و از بکسوات جلوگیری شود.
سیستم های جلوگیری از بکسوات ماشین
چند سیستم در خودروهای امروزی وجود دارد که می‌تواند مانع هرزگردی تایرها تا حد امکان شود.
سیستم کنترل کشش
سیستم کنترل کشش (TCS) زمانی که چرخ‌های خودرو دچار کاهش چسبندگی شوند، این مشکل را تشخیص می‌دهد. هنگامی که سیستم متوجه می‌شود یک چرخ در حال از دست دادن چسبندگی با سطح جاده است، به‌صورت خودکار به آن چرخ ترمز وارد می‌کند یا قدرت موتور را برای آن چرخ لغزان کاهش می‌دهد. اگر چرخ‌ها چسبندگی خود را با جاده از دست بدهند، می‌تواند باعث ناپایداری خودرو شده و یک وضعیت خطرناک ایجاد کند. این کاهش چسبندگی معمولا در جاده‌های پوشیده از برف یا یخ و در شرایط بارانی رخ می‌دهد.
در نمونه‌های مدرن سیستم کنترل کشش، با کنترل فعال نیروی کشش چرخ‌ها از طریق TCS، لغزش چرخ‌ها را در خارج از جاده کاهش می‌دهد. به لطف این فناوری‌های جدید، حتی شاسی بلندهای جمع‌وجور نیز می‌توانند تنها با دو چرخ جلو و بدون زنجیر چرخ به رانندگی در برف، گل و ماسه بپردازند.
دیفرانسیل قفل شونده
دیفرانسیل قفل شونده حداکثر کشش را به هر دو چرخ ارائه می‌دهد، حتی زمانی که یکی از چرخ‌ها از زمین بلند شده باشد.
دیفرانسیل‌های قفل‌شونده (که به‌طور عمومی به عنوان «لاکِر» شناخته می‌شوند) می‌توانند محورهای چرخ‌ها را به هم قفل و ۱۰۰ درصد گشتاور موجود را به چرخ دارای کشش منتقل کنند. در هنگام چرخش، دیفرانسیل قفل شونده مانند دیفرانسیل باز عمل می‌کند و اجازه می‌دهد چرخ‌ها با سرعت‌های مختلف بچرخند. اما زمانی که نیاز به کشش باشد، محورهای چرخ‌ها به‌صورت مکانیکی قفل می‌شوند و چرخ‌ها را مجبور به چرخش با سرعت یکسان می‌کنند.
این ویژگی به‌ویژه در شرایط خارج از جاده مفید است، زمانی که یک چرخ از زمین بلند شده یا روی سطحی با چسبندگی بسیار کم قرار دارد. در حالت قفل‌شده، چرخ در هوا هیچ گشتاوری دریافت نمیکند زیرا چسبندگی ندارد و چرخ روی زمین تمام گشتاور را دریافت می‌کند و به خودرو اجازه می‌دهد حرکت کند و از چاله بیرون آید.
عملکرد دیفرانسیل قفل شونده
دیفرانسیل‌های قفل شونده از روش‌های مختلفی برای قفل کردن محورهای چرخ‌ها استفاده می‌کنند و بسته به مدل، می‌توانند به‌صورت خودکار یا به انتخاب راننده عمل کنند.
دیفرانسیل قفل شونده خودکار
همانطور که از نام آن پیداست، دیفرانسیل‌های قفل‌شونده خودکار نیاز به اقدام راننده ندارند و به‌طور خودکار محورهای چرخ‌ها را در زمان اعمال گشتاور قفل می‌کنند.
برخی دیگر هم به‌طور معمول قفل‌شده هستند و در هنگام چرخش به‌طور خودکار باز و زمانی که شرایط اجازه دهد، دوباره قفل می‌شوند.
دیفرانسیل قفل شونده غیر اتوماتیک
دیفرانسیل‌های قفل شونده غیر اتوماتیک نیاز به فعال‌سازی توسط راننده دارند. راننده معمولا از یک سوئیچ واقع در داشبورد برای فعال‌سازی مکانیزم قفل استفاده می‌کند. برخی از لاکرها از یک اهرم و کابل برای قفل کردن محورهای چرخ‌ها استفاده می‌کنند.
برخی دیگر از هوا (که به عنوان لاکرهای بادی شناخته می‌شوند) استفاده می‌کنند و از یک دیافراگم خلا برای فعال‌سازی کلاچ ماشین که محورهای چرخ‌ها را قفل می‌کند، بهره می‌برند. این نوع دیفرانسیل‌ها به دلیل نیاز به کمپرسور هوا و لوله‌کشی خطوط هوا، پیچیدگی و هزینه نصب بیشتری دارند.
معایب دیفرانسیل قفل شونده
برخی از آنها به‌خاطر صدای زیاد و بلند در خیابان شناخته شده‌اند و گاهی اوقات تاثیرات غیرقابل پیش‌بینی بر هندلینگ خودرو دارند، به‌ویژه در پیچ‌ها و شرایط مرطوب یا یخ و برفی. اما برای برخی رانندگان، توانایی داشتن محورهای قفل‌شده به‌طور کامل ارزش این معاوضه‌ها را دارد.
دیفرانسیل لغزش محدود
اگر شما علاقه‌مند به خودروهای اسپرت یا4×4 باشید، احتمالاً نام دیفرانسیل لغزش محدود را شنیده‌اید. این قطعه که به اختصار LSD نامیده می‌شود، بخشی از سیستم انتقال قدرت خودرو است و برای کمک به انتقال بهتر نیروی موتور به جاده طراحی شده است، که بهبود عملکرد و هندلینگ خودرو را به همراه دارد.
به‌طور ساده، دیفرانسیل لغزش محدود همان کاری را انجام می‌دهد که از نامش برمی‌آید؛ این دستگاه میزان چرخش چرخ‌ها را در زمانی که چرخ‌های محرک چسبندگی خود را از دست می‌دهند، محدود می‌کند. سیستم LSD این کار را با توزیع مجدد نیروی موتور به چرخ‌هایی که بیشترین چسبندگی را دارند، انجام می‌دهد، که این امر می‌تواند به‌صورت مکانیکی، الکترونیکی یا ترکیبی از هر دو انجام شود.
نتیجه گیری
بکسوات خودرو یا هرزگردی چرخ‌ها می‌تواند موجب خرابی تایرها یا انحراف خودرو از مسیر شود. بنابراین ضمن استفاده از سیستم های جدید نظیر کنترل کشش و دیفرانسیل لغزش محدود، باید مراقب سلامت تایرها و رعایت نکات دقیق رانندگی در شرایط لغزنده، از این مشکل تا حد امکان جلوگیری کرد.
سوال های متداول
آیا بکسوات برای ماشین ضرر دارد؟
بکسوات ضمن اعمال فشار اضافی روی موتور و کاهش عمر مفید آن، می‌تواند باعث خرابی تایرها، پلوس‌ها و جعبه دنده شود.
در چه شرایطی ماشین بکسوات می‌کند؟
درصورت اعمال فشار ناگهانی رو پدال گاز و گشتاور بالا به چرخ‌ها یا در جاده‌های لغزنده، بکسوات به وجود می‌آید.
چه ماشین‌هایی بیشتر بکسوات می‌کنند؟
خودروهای با قدرت موتور بالا و گشتاور زیاد یا خودروهایی که تایرهای صاف دارند و فاقد سیستم کنترل کشش هستند، بیشتر مستعد بکسوات هستند و تعویض صفحه کلاچ خودرو در این نوع بیشتر رخ می‌دهد.
نویسنده: حسین باباپور
