خودروهای کلاسیک در بازار ایران در دهه گذشته، به لطف برخی تبلیغات و افزایش آگاهی عمومی از اهمیت و ارزش آن‌ها، با افزایش ارزش معنوی و مادی مواجه شده است. البته همانند هر موقعیت مشابه دیگر، افزایش ارزش معنوی و مخصوصا مادی، گاهی اوقات بازار را با نوعی نابسامانی و قانون‌شکنی و البته ماهیگیری از آب گل‌آلود مواجه می‌کند.
در این مقاله به بررسی روش‌های قیمت‌گذاری و وضعیت خرید و فروش خودروهای وینتج و کلاسیک در بازار ایران می‌پردازیم تا کمی بیشتر با شرایط داد و ستد این دست از خودروهای خاص آشنا شویم.
چرا کلاسیک گران شد؟
افزایش قیمت خودرو کلاسیک در بازار جهان به هیچ عنوان عجیب نیست. همان‌طور که آینه و شمعدان یا حتی آفتابه مسی و در چوبی با قدمت بیش از ۵۰ سال با افزایش قیمت و ارز معنوی بسیار زیاد همراه می‌شود، خودروهای وینتج (Vintage/ خودروهای دارای عمر بیشتر از نیم قرن) و کلاسیک (خودروهای دارای عمر بیشتر از ۳۰ سال) نیز رفته رفته با افزایش ارزش معنوی و معمولا مادی همراه می‌شوند.
خودرویی که بیش از سه دهه پیش تولید شده است، ممکن است به ذات خودرویی کم تیراژ، نه چندان محبوب یا غیرقابل دسترس در منطقه‌ای خاص باشد. حالا با گذر این همه سال این خودرو برای نسل‌های امروزی با افزایش جذابیت و ارائه حس منحصر به فرد و خاص‌گرایی همراه شده است و طبیعتا افزایش تقاضا و ارزش مادی را به همراه خواهند داشت.
بازار ایران نیز از این قائده مستثنی نیست اما یک تمایز کوچک با تاثیری بسیار شگرف در بازار کلاسیک‌های ایران وجود دارد و آن هم موضوع دلالی و بازاریابی انحصاری برای پاره‌ای از خودروهای کلکسیونی و نسبتا ارزشمند است.
از حدود یک دهه پیش، برخی از دست اندرکاران قدیمی کمیته کلاسیک فدراسیون اتومبیلرانی کشور اقدام به خرید خودروهای کلاسیک خاص و کمیابی کردند که در وضعیت اسفناکی بودند. خودروهایی که آن دوران به دلیل افزایش نرخ بنزین و دشواری‌های زیست‌محیطی وارد بر این خودروها، معمولا کسی به آن‌ها نزدیک نمی‌شد.
در گذر سال‌ها و تغییر و وضع قوانین جدید، گویی ورق به نفع این افراد برگشت و این خودروها کم‌کم در بازار ایران محبوب شدند و بسیاری تازه دریافتند که خودروهای کلاسیک ارزش معنوی و مادی خاصی به همراه دارند و تملک و نگهداری آن‌ها بسیار با اهمیت است. اما کسانی که بر اساس اطلاعات درون‌سازمانی قوی‌تر و سبک سرمایه‌گذاری خاص‌تر در این مسیر پیشرو بودند، به نوعی سکان کار را در دست گرفته و تعیین‌کننده قیمت‌های نه چندان منطقی خودروهای کلاسیک موجود در بازار کشور شدند.
قیمت‌هایی غیر‌معقول که به گفته آن‌ها از میزان خاص و نایاب بودن یا بازار پر متقاضی این دست خودروها نشات می‌گیرند. البته بیش از ۹۸ درصد این بیانات را نه می‌توان شنیده گرفت و نه می‌توان باور کرد.
کلاسیک ها کجا هستند؟
آیا برای خرید و فروش خودرو کلاسیک در بازار داخلی ایران مکان مشخصی وجود دارد؟ اگر کسی تمایل به خرید خودرو کلاسیک داشته باشد در کجا باید به دنبال آن‌ها بگردد؟ پاسخ خیر است. اگرچه در چند سال اخیر نمایشگاه‌های دلالی برای خرید و فروش خودروهای کلاسیک خاص تاسیس شده است اما این مکان‌ها گودال‌هایی برای خالی کردن جیب پرپول و ذهن ناآگاه خریداران ثروتمند احتمالی است.
به عنوان مثال در این نمایشگاه‌ها، فلان خودرو بسیار ارزان قیمت چه در بازار جهانی و چه ایران، تا نزدیک یک میلیارد تومان قیمت‌گذاری می‌شود تا مثلا بر خاص و منحصر به فرد بودن آن خودرو بخصوص تاکید کند در حالی که آن خودرو نه تنها ارزش مادی چندانی در بازار جهانی ندارد، بلکه بازار آن در ایران نیز چندان داغ نیست. اما با این سبک قیمت‌گذاری، حباب قیمت را در بازار کشور بزرگ و بزرگ‌تر می‌کنند.
در نتیجه به این گالری‌ها و نمایشگاه‌های فروش به هیچ عنوان نمی‌توان اعتماد کرد. این خودروها معمولا دست به دست و بین رفقای این کلکسیون‌داران آن هم با قیمت‌هایی که هرگز بیان نمی‌شوند، دست به دست می‌شوند، چرا که عملا کسی با این قیمت‌گذاری به سراغ این خودروها نمی‌آید. از آن گذشته بیشتر این خودروهای خاص درگیر واردات و سندزنی غیرقانونی هستند که با پرداخت رشوه ممکن شده شده است. حال اگر کسی دسترسی به مرجع قانونی به منظور پیگیری شماره پلاک، شماره شاسی و سابقه اسناد این دست خودروها در کشور داشته باشد، می‌تواند به سادگی مشکلات این خودروهای غیرقانونی را نمایان کند.
در نتیجه باید بیان کرد کسی که به دنبال خودرو بسیار خاص و کمیاب کلاسیک است، در بازار ایران سه راه بیشتر پیش رو ندارد. یا سراغ چنین کلکسیونرهایی رفته و پیه هزینه‌های گزاف و دردسرهای پس از آن را به تن بمالد یا مدت زمان زیادی را در پی یافتن یک خودرو کلاسیک مناسب سواری (یا مناسب بازسازی) صرف کند یا این که به طور کامل قید چنین خودرویی را بزند، چرا که به واقع کلاسیک بازی کار هر کسی نیست.
اما بازار خودروهای کلاسیک معمولی‌تر نظیر انواع بی‌ام‌و، مرسدس بنز، شورولت و پونتیاک در ایران هنوز چندان لطمه خورده و دستکاری شده نیست. بهترین مرجع خرید این خودروهای کلاسیک و معقول، خرید مستقیم از دست و مالک حقیقی خودرو است که آگهی فروش آن‌ها یا دهان به دهان میان رفقای نزدیک مالک، یا در گروه‌های مجازی و یا در نهایت در سایت‌های تبلیغاتی رسمی منتشر می‌شود.
روش های معامله کلاسیک ها
خودروهای کلاسیک مستقل از زمان تولید، مدل و تعداد سیلندر قابل نقل و انتقال هستند و هیچ تفاوتی با سایر خودروهای تولید داخل یا وارداتی ندارند. اما می‌توان خودروهای کلاسیک موجود در بازار ایران را از نظر قانونی و اسنادی به چهار گروه مجزا تقسیم‌بندی کرد.
کلاسیک های رسمی و قانونی
به صورت خلاصه و مختصر و به دور از هر گونه حاشیه، خودروهای کلاسیک دارای اسناد رسمی از دیدگاه داد و ستد و نقل و انتقال رسمی، تفاوت چندانی با خودروهای معمولی داخلی یا خارجی روز بازار ندارند. فقط همانند سایر خودروهای نو مسن‌‌تر از پنج سال، نیازمند معاینه فنی معتبر و پرداخت عوارض شهرداری هستند که مورد دوم معمولا هر بار در فرایند داد و ستد و ثبت سند جدید پرداخت می‌شود. پس تا اینجای کار، خودرو کلاسیک یا وینتجی که از دیدگاه اسناد رسمی و پلاک ملی معتبر و فاقد مشکلات قانونی است، از دیدگاه روش معامله هیچ تفاوتی با یک دستگاه پژو ۲۰۶ مدل ۱۳۸۵ ندارد. این دست خودروها حتی در صورت داشتن ارزش معنوی، اصالت و سلامتی ظاهری و فنی کافی، قابلیت دریافت پلاک تاریخی را نیز دارند که البته خود روایتی کاملا مجزا است.
کلاسیک های پلاک سفید
گروه دیگری از کلاسیک‌ها هستند که ضمن داشتن اسناد و مدارک معتبر، هنوز از پلاک منسوخ شده قدیمی بهره می‌برند. به عبارت دیگر، این گروه از خودروها (یا موتورسیکلت‌های) کلاسیک در زمان طرح جایگزینی پلاک ملی، در این فرایند شرکت نکرده و امروزه از آن‌ها با عنوان خودروهای «پلاک سفید» یا «پلاک قدیم» یاد می‌شود. این دست کلاسیک‌ها تنها به عنوان یک دارایی شخصی و به صورت قولنامه‌ای (بدون ثبت رسمی محضری) قابل انتقال هستند و از دیدگاه قانون فروش همانند یک دارایی معمولی نظیر لپ‌تاپ و دوچرخه معامله می‌شوند و به صورت رسمی قابلیت انتقال ندارند. تردد با این گروه از خودروهای کلاسیک به دلیل نداشتن پلاک رسمی ملی، جرم محسوب می‌شود اما تملک و انتقال آن‌ها به روش قولنامه‌ای مشکلی به همراه ندارد. بسیاری از افراد به صورت غیرقانونی سند و پلاک خودروی (یا موتورسیکلتی) مشابه را بر آن‌ها نصب کرده و تردد می‌کنند. این کار مستقیما جرم تلقی شده و در صورت کشف از سوی اداره آگاهی، می‌تواند با جریمه‌های سنگین، مصادره وسیله نقلیه و حتی محکومیت زندان همراه باشد.
کلاسیک های مهاجر
داستان کلاسیک‌ها از این جا به بعد کمی پیچ می‌خورد. برخی از خودروهای کلاسیک هستند که اسناد احراز هویت و اثبات وجودی آن‌ها در سیستم ملی کشور موجود نیست. این گروه از خودروها معمولا با نام «مهاجر» شناخته می‌شوند. خودروهایی که سابقه حضور رسمی در سیستم ثبت ملی کشور ندارند و هیچ سندی مبنی بر داشتن اصالت و تملک از آن‌ها در دسترس نیست و می‌توان با اطمینان گفت که به روش‌های غیر قانونی به کشور وارد شده و در نتیجه هیچ سند رسمی از مراحل ترخیص آن‌ها از گمرک یا حضور آن‌ها در خیابان‌های کشور وجود ندارد.
حتی تملک این گروه از خودروهای کلاسیک جرم محسوب می‌شود چه برسد به تردد با آن‌ها. کسانی هستند که همانند گروه قبلی خودروهای کلاسیک، اسناد شناسایی و پلاک خودروهای مشابه را بر این دست از خودروها نصب کرده و با آن‌ها تردد می‌کنند. نقل و انتقال این دست خودروها نیز به صورت قولنامه‌ای و دست به دست انجام می‌شود چرا که غیر قانونی بودن آن‌ها در فرایند ثبت رسمی مشخص شده و خودرو مصادره و مالک به صورت کیفری تحت تعقیب قرار می‌گیرد. بسیاری از موتورسیکلت‌های سنگین (حجم موتور فراتر از ۲۵۰ سی سی) نیز در این گروه قرار می‌گیرند.
کلاسیک های ارتقا یافته
یک گروه دیگر از خودروهای کلاسیک هستند که به پیشرانه‌های فابریک و استاندارد ثبت شده مجهز نیستند. به عبات بهتر، پیشرانه این خودروها بنا به هر دلیل با نمونه دیگر (معمولا نمونه مدرن‌تر یا قدرتمندتر) جایگزین شده است که به این فرایند، تغییر پیشرانه یا انجین سوآپ (Engine Swap) می‌گویند. در فرایند جایگزینی پیشرانه برای این دست خودروها دو روش وجود دارد. روش اول روش رسمی و قابل ثبت و کاملا قانونی است. به این ترتیب که پیشرانه قبلی با پیشرانه مشابه یا با تعداد سیلندر کمتر (شش سیلندر به شش سیلندر، هشت سیلندر به هشت سیلندر یا کمتر) قابل جابه‌جایی هستند.
در این روش تعداد سیلندر و نوع سوخت مصرفی (بنزین یا گازوئیل) از نظر قانونی مدنظر است و حجم موتور خودرو برای اداره آگاهی و پلیس راهور ملاک نخواهد بود. در نتیجه این دست خودروها با ثبت فرایند تغییر موتور در سند رسمی، از دیدگاه قانونی می‌توانند مراحل ثبت رسمی را پشت سر بگذارند و با پلاک ملی و به روش قانونی خرید و فروش شوند. اما روش دوم روش غیر قانونی جایگزینی پیشرانه با تعداد سیلندر بیشتر (چهار سیلندر به شش سیلندر، شش سیلندر به هشت سیلندر و…) هستند که از دیدگاه قانونی قابلیت ثبت رسمی ندارند. تردد با این دست خودروها در صورت کشف از سوی اداره آگاهی، جرم محسوب می‌شود و پیگیری کیفری در بر خواهد داشت.
اقدام برای خرید یکی از خودروهای گروه دو، سه و نسخه‌های غیر قانونی گروه چهارم تنها یک اشتباه محض و دربردارنده عواقب قانونی است که البته تعداد محدودی از افراد عواقب این کار را به منظور در اختیار داشتن یک خودرو کلاسیک خاص و دوست داشتنی به جان می‌خرند.
روش قیمت گذاری کلاسیک ها
برخلاف بازار خودروهای روز تولید داخل یا وارداتی، بازار کلاسیک‌ها چندان متکی بر اصل عرضه و تقاضا نیست. به بیان بهتر، خودروهای کلاسیک بر اساس فاکتورهای دیگری نظیر محبوبیت عمومی، شهرت تاریخی، اصالت، سلامت ظاهری و فنی و میزان فراوانی آن‌ها در بازار قیمت می‌خورند.
اما اصل قیمت‌گذاری در بازار ایران بسیار متفاوت با بازار جهانی خودروهای کلاسیک است. به این منظور که در بازار جهانی، رویه کاملا مشخص و حرفه‌ای برای تعیین قیمت خودروها وجود دارد. خودروهای وینتج و کلاسیک ارزشمند مستقل از قیمت، شهرت و اصالت، باید از فیلترهای بسیار دشوار تعیین اصالت، تعیین میزان سلامت و ریشه شناسی گروه‌های حرفه‌ای تعیین‌کننده این قوانین عبور کنند تا در نهایت قیمت رسمی و مناسب آن‌ها به صورت عمومی اعلام شود. اگرچه تعیین قیمت خودروهای کلاسیک رایج‌تر و فراوان‌تر بازار جهانی تا این اندازه پیچیده و سخت‌گیرانه نیست اما رویه کاملا مشابه است.
در ایران اما داستان بسیار فرق می‌کند. از دیدگاه افرادی که امروزه کلکسیون خود (و دیگران) را در قالب نمایشگاه خودرو گرد هم آورده‌اند، انتصاب بدون سند و مدرک یک خودرو به یکی از اعضای سلطنتی خانواده پهلوی، تملک خودرو از سوی رفیق و رفقای فرح دیبا و ده‌ها دلیل خنده‌دار و ریز و درشت دیگر، می‌تواند دلایل مهمی برای افزایش نرخ قیمت‌گذاری خودروهای در تملک آن‌ها باشد.
در نتیجه با فضاسازی و اغراق در داستان‌های تعریف شده، مثلا تملک خودرو از سوی «عمه پسرخاله دایی فرح دیبا» که می‌تواند چند صد میلیون تومان ارزش افزوده برای خودرویی بخصوص به همراه داشته باشد، بازار خودروهای دیگر را نیز تحت تاثیر قرار داده و به صورت حبابی بالا و پایین کند.
بسیاری از این افراد نیز با پررویی تمام قیمت جهانی یک خودرو خاص را ملاک مستقیم ارزش‌گذاری خودرو مشابه در بازار ایران قرار می‌دهند و اعلام می‌کنند که چون قیمت یک دستگاه از خودرو فلان در بازار جهانی برابر با ۱۰۰ هزار دلار عنوان شده است، پس نمونه مشابه آن در ایران با در نظر گرفتن نرخ دلار و سود حاشیه‌ای تیم بازسازی کننده، باید رقمی برابر با سه میلیارد تومان باشد. اما در حقیقت خودرو مذکور باید از فیلتر دشوار و پیچیده گروه‌های تعین اصالت خودرو کلاسیک جهانی عبور کند تا بتواند از دیدگاه رقم فروش نهایی رسمیت داشته باشد. چه بسا خودروهای وینتج و کلاسیک میلیاردی بازار ایران که نه تنها در عبور از این فیلترهای دشوار ناتوان هستند، بلکه از مراحل ارزیابی فرایند بازسازی انجام شده بر آن‌ها در ایران، بیشتر به عنوان عامل کاهنده قیمت و نابود کننده اصالت یاد شود.
نتیجه گیری
متاسفانه در بازار ایران هیچ مرجع و منبع رسمی و قانونی برای تعیین اصالت و قیمت نهایی یک خودرو کلاسیک وجود ندارد و بازار ایران از این نظر تنها بر اصل عرضه و تقاضا و فرایند بدون ناظر قیمت‌گذاری تکیه کرده است.
در نظر داشته باشید که فرایند نقل و انتقال و ثبت رسمی برخی از خودروهای کلاسیک (مخصوصا خودروهای کلاسیک گروه ۴) با پرداخت رشوه و اقدام از درگاه‌های غیر قانونی هچنان ممکن است. در نتیجه نقل و انتقال پیشین خودروهای کلاسیک، الزاما دال بر رسمیت سند و ثبت محضری آن‌ها نیست. پس به هنگام خرید یک خودرو کلاسیک لازم است تا صحت ثبت رسمی خودرو مورد نظر را از مراجع قانونی پیگیری کنید.
نویسنده: شهاب انیسی
با درود. بهتر می بود که سر فصلی هم در مورد ماشین های تاریخ گذشته موجود و پارک شده در خیلی از منازل ملت به جهت اعلان مبلغ و یا فروش و … اعلام می نمودید. تشکر