فهرست مطالب
یکی از مشکلاتی که در خودروهای کارکرده و قدیمیتر دیده میشود، کاهش مداوم سطح آب رادیاتور بدون نشتی مشخص و معلوم است. این مشکل یکی از پیچیدهترین حالتهای کاهش سطح آب رادیاتور است که پیداکردن علت و محل نشتی، زمان و حوصله زیادی میطلبد. این کاهش سطح آب در حالتی که نشتی مشخص و واضحی نداریم، میتواند به علتهای مختلف از قسمتهای گوناگونی رخ دهد که با توجه به حساسبودن موضوع آب در خنککاری موتور، باید سریعا به دنبال آن و رفع عیب باشیم. در صورت بیتوجهی به این مشکل، هنگام فروش خودرو و تعیین قیمت ماشین با اشکالاتی مواجه میشود.
رادیاتور خودرو و نقش آن در خنککاری موتور
در سیستم خنککاری موتور از آب به همراه افزودنیهایی استفاده میشود. علت استفاده از آب، فراوان بودن و دردسترسبودن آن است. ضمن اینکه آب، ظرفیت گرمایی بالایی دارد که میتواند به خوبی در نقش خنککننده موتور خودرو و انتقالدهنده گرمای آن، ظاهر شود.
آب در سرسیلندر و بلوک موتور خودرو میچرخد و گرمای تولیدشده از احتراق را دریافت میکند. آب در کل موتور به وسیله واترپمپ به گردش در میآید تا به رادیاتور خودرو برسد. رادیاتور خودرو بهصورت شبکهای مسطح است تا بیشترین سطح تماس با هوا را داشته باشد. گرمای آب به رادیاتور که از جنس مس و یا آلومینیوم هست، منتقل میشود و رادیاتور نیز با تبادل حرارتی با هوای آزاد اطراف خود، این گرما را به هوا میدهد. در نتیجه دمای آب در رادیاتور کاهش پیدا میکند تا دوباره به سمت موتور رفته و گرمای آن را جذب کند. این چرخه به طور لحظهای و مداوم در انجام است و گرمای موتور دائماً از طریق آب به رادیاتور رسیده و در آنجا با هوا تبادل میشود. در این جا میتوان اهمیت حجم آب و همچنین اندازه رادیاتور را درک کرد. قابل ذکر است که تبادل حرارتی آب و رادیاتور با هوا هم به صورت برخورد هوای آزاد به رادیاتور انجام میشود و هم فن برقی یا پروانه مکانیکی رادیاتور، به تبادل حرارتی این بخش با هوا، سرعت میدهند.

اهمیت حفظ سطح آب در رادیاتور ماشین و سیستم خنک کننده
حجم آب در سیستم خنککاری، اهمیت زیادی دارد. چرا که آب باید گرمای موتور را دریافت کرده و در رادیاتور خودرو با هوای آزاد تبادل حرارت کند و دوباره با دمای پایینتر به موتور خودرو برای جذب گرمای آن وارد شود. این چرخه به طور دائم در حال تکرار است و هر سیسی از آب وظیفه دارد تا گرمای موتور را جذب کرده و آن را در رادیاتور ماشین با هوا تبادل کند. از این رو اگر حجم آب کم باشد، این تبادل حرارتی به خوبی صورت نمیگیرد و از یک جایی به بعد، گرمای دریافت شده از موتور توسط آب به حدی میرسد که خودرو اصطلاحا جوش میآورد. به همین خاطر باید هر کاهش حجمی از سطح آب را مهم بدانیم و سریعا به دنبال رفع آن باشیم.

مشکل کم شدن آب رادیاتور بدون نشتی
یکی از سختترین کارها در پیداکردن علت کاهش حجم آب رادیاتور، زمانی است که سطح آب بدون هیچ نشانهای از نشتی شلنگها و مجاری آب رادیاتور، بهطور مداوم پایین میآید. این وضعیت میتواند به دلایل مختلفی رخ دهد که همگی باید چک و بررسی شوند تا به علت کم شدن آب رادیاتور برسیم.
علائم کم شدن آب رادیاتور خودرو بدون نشتی
کم شدن آب رادیاتور بدون نشتی با نشانههایی همراه هست که خبر از وجود یک عیب در سیستم خنککاری و یا کاهش حجم آب میدهد. با بررسی این نشانهها میتوان به وجود این مشکل پی برد و در مرحله بعد به دنبال علت این اتفاق بود.
افت مکرر سطح آب در مخزن انبساط یا رادیاتور
توصیه میشود تا هر دو یا سه روز یکبار سطح آب رادیاتور ماشین چک شود. این کار خصوصا در خودروهای قدیمی، ضرورت بیشتری دارد. وقتی با هر بار بررسی سطح آب میبینیم که حجم آب رادیاتور کم شده است و این قضیه با هر بار تنظیم مجدد آب، باز هم دیده میشود، باید به دنبال علت کاهش آب رادیاتور برویم.

بالارفتن دمای موتور
اگر به نشانگر دمای آب موتور دقت کنیم، میبینیم که همیشه در یک وضعیت مشخص و ثابت قرار دارد و در شرایط عادی، دمای موتور از حد مشخصی بالاتر نمیرود؛ بنابراین اگر دیدیم دمای آب موتور به طور غیرطبیعی بالاتر از محل همیشگیاش قرار دارد، باید متوجه گرمکردن موتور خودرو شویم و در اولین مرحله و اولین فرصت، حجم آب رادیاتور را کنترل کنیم.
روشن شدن چراغ هشدار دمای بالا
وقتی دمای آب رادیاتور به حد هشدار برسد، چراغ هشداردهنده دمای بالای آب در مجموعه پشت آمپر روشن میشود. این وضعیت البته از طریق نشانگر دمای آب نیز قابلفهم است؛ اما روشن شدن چراغ چک ماشین به معنی حادبودن و بحرانیبودن دمای آب است.

روشن شدن چراغ هشدار سطح بالا
در بعضی از خودروها، سنسور هشدار سطح آب نیز وجود دارد. این سنسور در زمانی که سطح آب رادیاتور تا حد خطرناکی پایین آید، عمل کرده و چراغ هشدار آن در جلوی راننده روشن میشود.
بخارکردن داخل محفظه موتور یا بوی ضدیخ در کابین
نشتی آب خصوصاً از سمت موتور و ریختن آب روی بدنه داغ موتور باعث ایجاد بخار آب میشود. این بخار خصوصا اگر ناشی از سوختن ضدیخ باشد، با بوی خاصی همراه خواهد شد که اصطلاحاً بویی شیرین است.
بخارشدن آب رادیاتور اگر زیاد باشد، میتوان بخار آن را بعد از بالازدن درب موتور دید. اما اگر کم باشد، بیشتر باید از روی بوی شیرین سوختن ضدیخ به وجود نشتی در سمت موتور و بخارشدن آب رادیاتور پی برد.

دلایل کم شدن آب رادیاتور بدون نشتی ظاهری
بعد از آنکه نشانههایی از کاهش سطح آب رادیاتور مشاهده کردیم، باید به دنبال علت و محل این اتفاق باشیم. نشتیهای داخلی مثل نشتی از واشر سرسیلندر، نشتی از منیفولد هوا و یا روغن سردکن، ایراد در درب رادیاتور و یا منبع انبساط از شایعترین علتهای مخفی هستند که باعث کاهش سطح آب رادیاتور میشوند.
خرابی در رادیاتور
یکی از مهمترین قسمتهای سیستم خنککننده، درِ رادیاتور است. هرچند امروزه در سیستم خنککاری برخی از پیشرانهها، سیستم مداربسته با منبع انبساط بدون درِ رادیاتور دیده میشود؛ اما هنوز هم بسیاری از خودروسازان از همان طرح رایج و قدیمی برای سیستم خنککاری استفاده میکنند که درِ رادیاتور یکی از مهمترین قسمتهای آن به شمار میآید. ضمن اینکه اساس کاری سیستمهای خنککاری مدرن نیز تفاوتی با نمونههای قدیمی ندارد. در سیستمهای مداربسته، درِ مخزن انبساط حکم همان درِ رادیاتور را دارد.

درِ رادیاتور از دو بخش اصلی درپوش و بخش سوپاپ شکل ساخته شده است. درپوش فقط عامل نگهدارنده در روی گلوی رادیاتور است و بخش سوپاپ وظیفه کنترل آمدوشد آب به بیرون و درون رادیاتور را عهدهدار است. به این معنی که اگر فشار درون سیستم خنککاری به هر دلیلی مثل هواگرفتن، ورود کمپرس موتور به درون آب، جوشآوردن و انبساط حجم غیرعادی آب و… رخ دهد، به منظور جلوگیری از ایجاد خسارت در بخشهای دیگر مثل ترکیدن شلنگها یا جداشدن اتصالات، اجازه خروج آب پرفشار به بیرون از رادیاتور را میدهد. نهایت فشار قابل تحمل سوپاپ درِ رادیاتور، روی آن نوشته شده و برای هر پیشرانهای باید مورد توجه و دقت قرار گیرد.
اما از دیگر کارکردهای این بخش، امکان افزایش فشار در سیستم رادیاتور تا رسیدن به نقطه بحرانی است. به این معنی که با اجازه افزایش فشار، امکان بالارفتن نقطه جوش به آب داده میشود. در نتیجه آب دیرتر جوش میآید و دیرتر به بخار تبدیل میشود و این اتفاق به معنی دریافت گرمای بیشتری از موتور است که اهمیت زیادی در زمان جوشآوردن موتور دارد. چرا که وقتی آب درون رادیاتور به بخار تبدیل میشود، دریافت گرمای موتور کاهش پیدا میکند و همین اتفاق باعث آسیبدیدن بخشهایی مثل واشر سرسیلندر و یا سرسیلندر میشود.
نشتی بخار از سوپاپ درب رادیاتور
تمام درهای رادیاتورها یک سوپاپ روی خود دارند. این سوپاپ وظیفه دارد تا فشار مشخصی را تحمل کرده و اجازه خروج آب به بیرون رادیاتور یا منبع انبساط را ندهد و با عبور فشار آب از این حد مشخص شده، سوپاپ عمل کرده و آب به بیرون رادیاتور هدایت میشود. خرابی این سوپاپ باعث میشود تا آب زودتر از زمان آن به بیرون نشت پیدا کند. اما گاهی مواقع این نشتی به قدری اندک هست که گرمای اطراف موتور، آن را سریعا تبخیر کرده و نشانه واضحی از خود باقی نمیگذارد. معمولاًمیتوان با مشاهده و بررسی دقیق و انجام یک سری آزمایشها و سعی و خطا به سلامت درب رادیاتور پی برد.
نشت داخلی بر اثر سوختن واشر سرسیلندر
سوختن واشر سرسیلندر موتور از دیگر دلایلی است که باعث کاهش سطح آب رادیاتور میشود. البته این اتفاق با نشانههای دیگری نیز همراه است که خروج دود سفید از اگزوز به خاطر سوختن آب و ضدیخ در داخل سیلندرها و همچنین کاهش توان موتور به خاطر خیس شدن سر شمعها و برفکی شدن روغن موتور به خاطر مخلوطشدن آب و روغن از این نشانههاست.

خرابی منبع انبساط یا لولههای متصل به آن
منبع انبساط ظرفی است که معمولا در کنار رادیاتور یا گوشهای از موتور قرار دارد و با یک شلنگ به رادیاتور متصل است. آب درون موتور میگردد و گرمای آن را دریافت میکند. این دریافت گرما باعث افزایش حجم و انبساط آن میشود و در نتیجه باید این افزایش حجم به یک فضایی منتقل شود تا به اتصالات و شلنگها، فشاری وارد نکند. در نتیجه آب سیستم خنککاری توسط شلنگی که به منبع انبساط وصل است، به این ظرف وارد میشود و در زمانی که به هر دلیلی مثل کاهش دمای آب و یا کاهش حجم آب، به این آب نیاز باشد، دوباره به رادیاتور و سیستم خنککاری برمیگردد.
همچنین جایگاه منبع انبساط نیز باید نسبت به درب رادیاتور تنظیم باشد تا اگر آب اضافه وارد این قطعه میشود، آب مورد نیاز دوباره بتواند از آن مکیده شود. این اتفاق همچنین به سلامت درب منبع انبساط و شلنگها و اتصالات آن نیز وابسته است.
نشت از رادیاتور بخاری
بخاری ماشین از دیگر اجزای سیستم خنککننده موتور خودرو است. آب رادیاتور همان طور که در تمام قسمتهای موتور خودرو میچرخد، به رادیاتور بخاری نیز وارد شده و آن را گرم میکند. رادیاتور بخاری معمولا ساختار ظریفتری نیز دارد و همین باعث میشود تا به پوسیدگی توسط آب، حساستر باشد. نشتی از رادیاتور بخاری معمولا با نشانههایی مثل وجود آب در کف اتاق ماشین در جایی که رادیاتور قرار دارد و یا استشمام بوی شیرین ضدیخ در داخل اتاق، وجود بخار روی شیشهها، نشانههایی از نشتی آب روی رادیاتور و… خود را نشان میدهد.
ترکهای داخلی در موتور و سرسیلندر
از پیچیدهترین حالتهای نشتی آب که نشانههای ظاهری در بیرون موتور ندارد و پیداکردن آن هم دردسرها و مشکلات بیشتری از دیگر حالتها دارد، وجود نشتی از ترکهای داخلی بلوک موتور و سرسیلندر است. در واقع میتوان گفت این احتمال به خاطر اینکه نیاز به بازکردن موتور هست، در آخرین مراحل عیبیابی قرار میگیرد و اگر نشانه و دلیلی برای کاهش سطح آب رادیاتور پیدا نشد، مکانیک احتمال میدهد که نشتی از داخل سرسیلندر به خاطر ترکهای داخلی و یا نشتی از بلوک موتور به داخل روغن و یا سیلندرها وجود دارد. البته این وضعیت نیز با نشانههایی مثل سوختن آب در موتور خودرو و یا وجود آب در روغن موتور همراه است.

نشت داخلی در روغن سردکن
در برخی از خودروها از روغن سردکن برای کاهش دمای روغن موتور و تنظیمشدن هرچه بیشتر این دما با دمای موتور استفاده میشود. روغن سردکن با آب رادیاتور کار میکند و آب درون این قطعه میچرخد. در بسیاری از مواقع دیده شده است که خوردگیها و پوسیدگیهای داخلی روغن سردکن باعث ورود آب به داخل روغن موتور شده است که در این حالت، پیداکردن عیب و محل نشتی به مهارت بالایی نیاز است.
نشت از منیفولد هوا
در برخی از خودروها، آب درون منیفولد هوا و یا دریچه گاز موتور خودرو میچرخد تا هوای ورودی به موتور را گرم کند. این کار برای استارت سرد موتور خصوصاً در هوای سرد زمستان بسیار مفید است و البته در خودروهای کاربراتوری نیز، مانع از مایع شدن بنزین در حین ورود به سیلندرها میشود. اما آب رادیاتور خصوصاً اگر بدون ضدیخ باشد، به مرور، باعث خورده شدن و پوسیدگی این بخشها که عمدتاً از جنس آلومینیوم هستند، خواهند شد و در نتیجه آب میتواند به همراه هوای ورودی به موتور خودرو راه پیدا کند. در نتیجه میبینیم که عملکرد موتور خودرو مختل شده و حالتی شبیه به سوختن واشر سرسیلندر خواهد داشت.
روشهای تشخیص کم شدن آب رادیاتور بدون نشتی
برای پیداکردن علت کاهش آب رادیاتور بدون نشتی، میتوان از روشهای مختلفی استفاده کرد. کاهش آب رادیاتور میتواند به دلایل گوناگونی اتفاق بیفتد؛ اما تمام این علتها با نشانههایی همراه میشود که بررسی آنها و تست و آزمایش دیگر راهها، ما را به نتیجه نهایی خواهد رساند.
چک کردن در رادیاتور با دستگاه تست فشار
از اصلیترین قسمتهایی که آب رادیاتور نشتی میکند، در رادیاتور است. فنر این قطعه به مرور دچار خستگی میشود و در نتیجه آب رادیاتور میتواند از آن به منبع انبساط در صورت وجود یا به بیرون از رادیاتور نشت کند. معمولا به خاطر قیمت نهچندان زیاد درِ رادیاتور، تست درِ رادیاتور با تعویض آن با یک نمونه نو انجام میشود؛ اما دستگاه برای تست این قطعه نیز وجود دارد. ضمن اینکه میتوان با بستن درب رادیاتور روی یک رادیاتور دیگر و باد زدن آن و قراردادن رادیاتور در داخل حوض آب، این قطعه را نیز تست کرد که این کار توسط رادیاتورسازها انجام میشود. همچنین دستگاه تست فشار درب رادیاتور نیز وجود دارد که چندان در کشورمان مورد استفاده قرار نمیگیرد.

بازدید سرسیلندر
وقتی نتوان علت نشتی و کاهش حجم آب را در قسمتهایی از موتور که در دسترس هستند پیدا کنیم، باید به سراغ گزینههای دیگر مثل نشتی از سرسیلندر و یا بلوک موتور برویم. تست فشار سرسیلندر توسط تراشکار به همین منظور انجام میشود تا اگر جایی از سرسیلندر از داخل دچار عیب شده، بتوان آن را پیدا کرد.
بررسی شمع های موتور
نشتی آب در داخل موتور به دلایلی که شایعترین آن، سوختن واشر سرسیلندر است، روی شمع سیلندر نیز اثراتی میگذارد. با باز کردن شمعها نیز میتوان فهمید که موتور دچار واشر سوزی شده است یا نه.

بررسی گازهای خروجی از اگزوز
اگر کم شدن آب رادیاتور به خاطر واردشدن آب به سیلندر موتور باشد که میتواند به دلایل مختلفی رخ دهد، این اتفاق اثر خود را روی گازهای خروجی از اگزوز میگذارد. با بررسی این گازها میتوان به وجود آب و بخار در آنها رسید که در این حالت باید در داخل موتور دنبال عیب باشیم.
بررسی روغن موتور برای وجود ضدیخ
گاهی مواقع به خاطر سوختن واشر سرسیلندر، آب به داخل روغن میرود. با بررسی روغن موتور از روی گیج آن و یا درب قالپاق سوپاپ، میتوان این وضعیت را فهمید.

بررسی کفپوش خودرو برای نشانههای رطوبت
وجود نشانههایی از رطوبت در سمتی که رادیاتور بخاری قرار دارد، از نشتی آب از این قطعه خبر میدهد. وجود ضدیخ در آب باعث رنگی شدن رطوبت موجود در کف اتاق میشود که یکی از بهترین نشانهها برای تشخیص این نشتی است.
استفاده از دستگاه UV برای بررسی نشت پنهان
از بهترین روشهای برای پیداکردن نشتی رادیاتور، استفاده از اشعه فرابنفش و ماده نشتیاب هست. این مایع به آب رادیاتور اضافه میشود و بعد از گردش کامل در تمام اجزای موتور و سیستم خنککاری، در محلهایی که نشتی وجود دارد، به بیرون درز خواهد کرد. این مایع حالت فلورسنتی دارد و با تابیدن اشعه UV به آن، میدرخشد و به این شکل میتوان محل نشتی را پیدا کرد.
اهمیت پیگیری کاهش آب رادیاتور حتی بدون نشتی ظاهری
آب رادیاتور و سیستم خنککننده، تضمینکننده دمای نرمال و مطمئن موتور خودرو هستند. بدون این سیستم، دمای موتور در چند دقیقه به حدی میرسد که همه چیز به شکل آهن گداخته در میآید و سپس موتور از کار میافتد.
هرگونه کسری در حجم آب رادیاتور باعث میشود تا کارکرد سیستم خنککننده به مخاطره بیفتد. چرا که هر گرم و هر سیسی از آب رادیاتور میتواند در کارکرد این سیستم و دریافت گرمای موتور نقش داشته باشد. بنابراین اگر کمبود و کاهش آب رادیاتور را مشاهده کردیم، باید سریعا به دنبال پیداکردن عیب و رفع آن باشیم. ضمن اینکه نشتیهای کوچک اگر پیگیری نشوند، میتواند کمکم به نشتیهای بزرگ و غیرقابل چشمپوشی تبدیل شوند. وجود نشتی باعث هواگرفتن سیستم خنککاری میشود و این قضیه میتواند باعث نشتی از دیگر نقاط خصوصاً اتصالات و حتی ترکیدن شلنگها و مجاری آب شود.

اهمیت استفاده از ضدیخ در سیستم خنککننده
بسیاری از نشتیهایی که از سیستم خنککننده رخ میدهد و حتی جوشآوردنهایی که میتواند اتفاق نیفتد، به خاطر نبود ضدیخ مناسب و کافی در سیستم خنککاری است. ضدیخ نه تنها از یخزدن آب رادیاتور و سیستم خنککاری جلوگیری میکند، بلکه کارکرد ضدجوش و البته ضدخورندگی نیز دارد که باعث سالم ماندن ببخشهایداخلی موتور میشود.
توصیه به چکاپ دورهای سیستم خنککننده
سیستم خنککننده یکی از مهمترین قسمتهای خودرو است که خرابی و اشکال در کارکرد آن، باعث ایجاد مشکلاتی در کارکرد موتور، گرمکردن و جوشآوردن آن و در نهایت آسیبدیدن واشر سرسیلندر و حتی قطعات داخلی موتور خودرو میشود. از این رو توصیه میشود تا با هر بار تعویض روغن، خودمان و یا با کمک از یک مکانیک، سلامت قسمتهای مختلف سیستم خنککاری را بررسی کنیم. یکی از شایعترین ایرادات در سیستم خنککاری که با چشم میتوان آن را دید، پوسیدگی شلنگها و نشتی از محل اتصالات است. همچنین از مکانیک بخواهیم آثار و نشانههای نشتی و ضدیخ را روی رادیاتور خودرو بررسی کند تا در صورت نیاز به تعمیر، قبل از شدتگرفتن این خرابی، آن را رفع کنیم.

نتیجه گیری
کم شدن آب رادیاتور میتواند به علت نشتی از محلهای مختلف سیستم خنککاری باشد یا به خاطر مسائلی مثل سوختن واشر سرسیلندر رخ دهد. این اتفاق باعث کاهش حجم آب شده و در نتیجه منجر به گرمکاری موتور در شرایط حاد میشود. به همین خاطر باید در صورتی که متوجه کاهش آب در رادیاتور شدیم، سریعا به دنبال علت آن و رفع عیب باشیم. چرا که این اتفاق میتواند باعث مشکلات بعدی و بزرگتری شود. پیداکردن علت کمشدن آب رادیاتور با آزمایش و بررسیهای مختلف اجزای گوناگون سیستم خنککاری و همچنین موتور خودرو انجام میشود و همین پیچیدگیها، پیداکردن علت کمشدن آب را سختتر میکند.
نویسنده: علیرضا داودی
سوالات متداول
- چرا کمشدن آب رادیاتور بدون نشتی میتواند خطرناک باشد؟
آب در سیستم خنککاری وظیفه دریافت گرمای موتور و انتقال آن را به رادیاتور برعهده دارد. کاهش حجم آب به معنی کاهش توان انتقال گرما هست که در نهایت باعث گرمکاری موتور، داغکردن و جوشآوردن آن و آسیبدیدن قطعات داخلی موتور میشود. - چگونه نشتی آب رادیاتور را بفهمیم؟
نشتی آب رادیاتور به هر علتی که باشد، با نشانههایی همراه هست. با بررسی این نشانهها میتوان فهمید که کمشدن آب رادیاتور از چه قسمتی و به چه علتی رخ میدهد. - آیا بررسی آب رادیاتور بهطور مداوم، ضروری است؟
برخی از خودروها دارای سنسور سطح آب رادیاتور هستند. در صورت کاهش آب رادیاتور، این سنسور عمل کرده و چراغ هشداردهنده آن روشن میشود. اما در خودروهایی که فاقد این سنسور هستند و خصوصاً خودروهای قدیمیتر، بهتر است تا هر چند روز یکبار، سطح آب رادیاتور ماشین را چک کنیم.





