قیمت بنزین در ایران

قیمت بنزین در ایران به دو نرخ سهمیه‌ای و آزاد تقسیم شده است. تغییرات قیمت بنزین اغلب با تصمیمات دولت و تأثیرات اقتصادی همراه است. می‌توان گفت که در هیچ برهه‌ای از زمان دیده نمی‌شود که بحث افزایش قیمت بنزین و به دنبال آن گازوئیل در کشورمان به فراموشی سپرده شده یا یک راهکار فنی و علمی برای حل این مشکل چند ده‌ساله ارائه شده باشد. حالا در روزهایی هستیم که از سوی بعضی از نهادها صحبت‌هایی مبنی بر افزایش قیمت بنزین شنیده می‌شود و باز هم مثل همیشه از سوی برخی نهادهای دیگر، تکذیب و کتمان می‌شود. این در حالی است که به اصلی‌ترین مشکل یعنی بالابودن مصرف سوخت خودروهای داخلی توجهی نمی‌شود.

قیمت بنزین در سال ۱۴۰۳

در حالی که همیشه در آخرین روزهای سال صحبت‌هایی مبنی بر افزایش قیمت بنزین در بودجه سال آینده می‌شود؛ اما از سال ۱۳۹۸، هنوز قیمت بنزین افزایش نداشته است. برای سال ۱۴۰۳ نیز گفته می‌شد که قرار است کارت‌های سوخت آزاد جایگاه‌ها نیز جمع شود و بعد از تمام‌شدن سهمیه ۱۵۰۰ تومانی و سهمیه آزاد ۳۰۰۰ تومانی هر کارت سوخت خودرو، بنزین با قیمت ۸ هزار تومان به افرادی که بیشتر از سهمیه دولتی و آزاد نیاز دارند، تحویل داده شود. که البته این کار انجام نشده است.

این روش که چندین سال است روی آن بحث می‌شود، احتمال قاچاق سوخت را کمتر نمی‌کند، چرا که اختلاف قیمت بنزین در داخل کشور و در کشورهای اطراف زیاد است که حتی با قیمت ۸ هزار تومانی باز هم توجیه‌پذیر است. با این حال هم می‌تواند مقدار کمی در کاهش مصرف سوخت تاثیر داشته باشد و هم افرادی که مصرف سوخت بالایی دارند، قیمت بیشتری بپردازند.

نحوه محاسبه قیمت بنزین در ایران

دولتمردان همیشه از بالابودن بهای تمام‌شده بنزین برای پتروشیمی‌ها و پالایشگاه‌ها و دولت می‌گویند و گفته می‌شود که دولت باید با دادن یارانه، بنزین را ارزان‌تر از قیمت تمام‌شده در اختیار مردم قرار دهد و این کار باعث فشار زیادی به دولت می‌شود. به نحوی که اعلام شده است دولت سالانه حدود ۸۰ میلیارد دلار یارانه برای بنزین می‌دهد. این در حالی است که از سوی مسعود پزشکیان رییس جمهور و با در نظر گرفتن قیمت صفر تومان برای هر لیتر نفت خام، هزینه تولید هر لیتر بنزین با نرخ سال ۱۴۰۳ برابر با ۸۰۰۰ تومان اعلام شد.

اما نکته‌ای که این وسط باعث می‌شود تا قیمت تمام‌شده بنزین دچار دوگانگی شود، محاسبه قیمت آن با نرخ فروش نفت است که بهای تولیدی بنزین در این حالت به حوالی یک دلار برای هر لیتر می‌رسد و با توجه به افزایش هر روزه قیمت ارز، مدام سیر صعودی دارد. این در حالی است که بنزین تولیدی در کشور از نفت ملی استخراج می‌شود و البته به گفته برخی از کارشناسان، کشور نیز به دلیل تحریم‌ها توان فروش نفت را بیشتر از حد مشخصی ندارد. اگر این نفت به بنزین تبدیل نشود، امکان فروش آن به این راحتی‌ها با قیمت جهانی نیز ممکن نخواهد بود و چه‌بسا که همین روزها نیز به خاطر تحریم‌ها، نفت با تخفیف‌های زیاد یا به صورت تهاتر به چندین کشور فروخته می‌شود.

در واقع تا سال ۱۳۸۵، قیمت بنزین با قیمت نفت ملی محاسبه می‌شد و هزینه‌های تولید نیز روی قیمت تمام‌شده بنزین اعمال می‌شد و بنزین با نرخ ملی به دست مردم می‌رسید.

قیمت بنزین در جهان

می‌توان گفت در اکثر نقاط دنیا، قیمت بنزین در حدود یک تا ۱.۳ دلار است. البته باید در نظر گرفت که این قیمت با توجه به سطح درآمد مردم در بسیاری از کشورهای پیشرفته و حتی مناطق در حال توسعه، چندان هم زیاد نیست.

اگر قیمت بنزین سوپر را که باکیفیت‌ترین بنزین در ایران است، با نرخ دلار آزاد این روزها (پاییز ۱۴۰۳) بسنجیم، در حدود ۰.۰۶ دلار می‌شود که این قیمت برای بنزین آزاد ۳۰۰۰ تومانی در حدود ۰.۰۲۴ دلار برای بنزین یارانه‌ای است.

قیمت بنزین در اکثر کشورهایی که منابع نفتی دارند و تولیدکننده بنزین هستند، قیمت پایینی است. در برخی از این کشورها از بنزین توزیع‌شده مالیاتی گرفته نمی‌شود، ولی در برخی دیگر مثل آمریکا، در حدود ۱۵ درصد مالیات برای بنزین دریافت و روی قیمت تمام‌شده آن محاسبه می‌شود.

اگر نگاهی به قیمت بنزین برای هر لیتر در کشورهای اطراف داشته باشیم می‌بینیم که قیمت بنزین در کویت در حدود ۰.۳۴ دلار، ترکمنستان ۰.۴۳ دلار، قطر و عراق ۰.۵۷ دلار، افغانستان ۰.۹ دلار، ترکیه ۱.۳ دلار، روسیه ۰.۶ دلار، عمان ۰.۵۶ دلار، امارات ۰.۷۸ دلار و عربستان ۰.۶ دلار است.

قیمت بنزین در آلمان در حدود ۱.۸۶ دلار، فرانسه ۱.۹ دلار، دانمارک ۲.۱ دلار، آمریکا ۰.۹ دلار، کانادا و هند ۱.۲۵ دلار و چین ۱.۱۶ دلار است که ارزان‌ترین بنزین در دنیا برای ایران و گران‌ترین بنزین نیز برای هنگ کنگ با ۳.۳ دلار است.

اما نکته‌ای که باید در نظر داشت، بالا رفتن هزینه تامین بنزین برای دولت با توجه به افزایش نرخ ارز و کاهش ارزش پول ملی است که باعث شده تا قیمت سوخت در ایران نسبت به دلار، به طور مداوم کاهشی باشد و امروزه به ارزان‌ترین بنزین در دنیا تبدیل شود. اتفاقی که باعث افزایش هزینه تامین و واردات بنزین شده است. نکته دیگر نیز توان پایین پتروشیمی‌ها و پالایشگاه‌ها در تامین سوخت کشور است که باعث تبدیل شدن ایران از صادرکننده بنزین در چند سال اخیر به واردکننده بنزین شده است.

قیمت بنزین و سطح درآمد جامعه

نکته‌ای که باید در نظر داشت و بسیاری از کارشناسان و افراد در جامعه به آن اشاره می‌کنند، نسبت قیمت بنزین با سطح درآمد جامعه است که اکثرا این مقوله را با آمریکا مقایسه می‌کنند. در این حالت اگر قیمت بنزین ۱۵۰۰ تومانی یارانه‌ای و ۳۰۰۰ تومانی آزاد را در نظر بگیریم، هر فرد با دستمزد یک روز کارگر (حداقل دستمزد به‌علاوه مزایا) که در حدود ۳۰۰ هزار تومان می‌شود، می‌تواند در کنار ۶۰ لیتر بنزین یارانه‌ای، ۷۰ لیتر نیز بنزین آزاد نیز بزند. اما اگر بنزین ۰.۹ دلاری در آمریکا را در نظر بگیریم و متوسط درآمد روزانه کارگری در این کشور را ۱۰۰ دلار بدانیم، هر فرد می‌تواند ۱۱۱ لیتر بنزین در ایالات متحده تهیه کند.

اما نکته‌ای که این وسط باید در نظر گرفت، نرخ بقیه لوازم و خدمات لازم برای یک زندگی است که تحقیقات نشان می‌دهد که هرچند بنزین در کشور ما به ظاهر نرخ بسیار پایینی در حد پایین‌ترین قیمت جهانی بنزین را دارد؛ اما وقتی آن را با سطح درآمد جامعه مقایسه می‌کنیم، می‌بینیم که چندان هم ارزان نبوده و حتی از بسیاری از کشورها نیز گران‌تر تمام می‌شود. ضمن اینکه فقط بنزین در کشور ما نسبتا ارزان است و بقیه لوازم و مایحتاج زندگی در کشور ما بسیار گران‌تر از دیگر کشورها به نسبت سطح درآمد خواهد بود.

قیمت بنزین و کیفیت بنزین

کیفیت بنزین در کشور ما از استانداردهای جهانی پایین‌تر است و این حقیقتی است که هم آزمایشگاه‌های مختلف به آن اذعان دارند و هم گاهی مواقع از سوی مسئولان عنوان می‌شود. کیفیت پایین بنزین هم باعث افزایش آلودگی می‌شود و هم به پیشرانه خودروها خصوصا موتورهای امروزی آسیب‌های جدی وارد می‌کند. ضمن اینکه چون سوخت‌وساز کاملی نیز ندارد، توان تولیدشده در خودرو نیز کاهش پیدا می‌کند که باز هم در استهلاک و افزایش مصرف سوخت و در نهایت افزایش آلایندگی موثر است.

بسیاری بر این باورند که بنزین توزیعی در کشور که کیفیت چندانی نیز ندارد، چرا با بنزین‌های باکیفیت خارجی و با قیمت آنها مقایسه می‌شود. حتی وضعیت عرضه بنزین سوپر در کشور که به گفته بسیاری بازهم از استانداردهای جهانی پایین‌تر است و اکتان کمتری دارد، به نحوی است که این عرضه هر چند ماه متوقف می‌شود و برای مالکان خودروهای جدیدی که دارای پیشرانه‌های توربو هستند نیز دردسر و هزینه‌های زیادی به همراه می‌آورد.

قیمت بنزین و میزان مصرف خودرو ایرانی

مورد دیگری که بسیاری از کارشناسان به آن اذعان دارند، بحث ممنوعیت واردات خودرو به صورت آزاد است که به بهانه حمایت از تولیدات داخلی، سال‌هاست که یا ممنوع بوده یا با تعرفه‌های سنگین و انتخاب‌های گزینشی، عملا خودروهای وارداتی به دست قشر متوسط و ضعیف جامعه نمی‌رسد و این دو قشر حتی اگر بتوانند خودرویی تهیه کنند، باید از نمونه‌های پرمصرف و با تکنولوژی قدیمی داخل استفاده کنند.

در صورتی که خودروهای جدید وارداتی که مصرف کمتری دارند یا هیبریدی و برقی هستند، با قیمت تمام‌شده گزافی که دارند، فقط به دست قشر مرفه و ثروتمند جامعه می‌رسند. بنابراین گفته می‌شود که اگر قرار است تا بنزین به قیمت جهانی عرضه شود، باید خودرو نیز مثل کشورهای همسایه به قیمت جهانی آن به دست مصرف‌کنندگان برسد.

بحث هدفمندسازی یارانه ها در بنزین

از جمله دلایلی که گفته شده تا قیمت سوخت به نرخ جهانی آن و نرخ تمام‌شده برای دولت نزدیک شود، عدالت در یارانه داده‌شده به سوخت برای تمام افراد کشور است. به این معنی که افرادی که چندین خودرو یا مصرف سوخت بیشتری دارند، باید هزینه بالاتری برای بنزین پرداخت کنند. همچنین به این ترتیب، یارانه دولتی از جیب افرادی که خودرو ندارند یا خودرویشان کم‌مصرف‌تر است، برای افرادی که مصرف سوخت بالاتری دارند، هزینه نمی‌شود. در نتیجه یارانه سوخت به‌طور عادلانه در جامعه تقسیم می‌شود.

اما از جمله مشکلاتی که بسیاری از افراد از آن صحبت می‌کنند، بالارفتن قیمت تمام خدمات و وسایل و تولیدات در کشور با افزایش قیمت بنزین است. در نتیجه تورم ناشی از افزایش قیمت بنزین یا تغییر در روش‌های ارائه سوخت در کشور، می‌تواند هزینه‌های آتی بیشتری برای خانوارها و خصوصا خانواده‌های کم‌بضاعت به همراه داشته باشد. اتفاقی که با دادن یارانه‌ها تا امروز برای افراد طبقه پایین و متوسط جامعه افتاده است.

از جمله راهکارهایی که در چند سال اخیر به عنوان اصلی‌ترین و بهترین راه حل برای افزایش قیمت بنزین گفته می‌شود، دادن یارانه سوخت به هر کد ملی است. به این ترتیب افرادی که مصرف سوخت بیشتری دارند و یارانه خود را زودتر تمام می‌کنند، باید از بنزین آزاد استفاده کرده یا یارانه دیگران را خریداری کنند. در این حالت افرادی که خودرو ندارند یا خودرو کم‌مصرف‌تری دارند می‌توانند یارانه مازاد خود را به فروش برسانند. اما این طرح نیز مشکلاتی دارد که باعث شده است تا امروز اجرایی نشود. البته می‌توان گفت در صورتی که بتوان افزایش قیمت‌های ناشی از اجرای چنین طرح‌هایی را کنترل کرد، این روش می‌تواند یکی از بهترین روش‌ها برای عادلانه کردن تقسیم یارانه سوخت باشد.

قیمت بنزین در ایران از سال ۱۳۵۷ تا کنون

افزایش قیمت بنزین در طول دهه‌های از قبل انقلاب تا امروز در برهه‌های مختلفی صورت ‌گرفته است.

نتیجه گیری

نمی‌توان کتمان کرد که قیمت بنزین و گازوئیل باید مطابق با تورم و افزایش دیگر هزینه‌ها بالا برود؛ اما در شرایطی که امکان تهیه بنزین باکیفیت وجود ندارد و خودروهای تولید داخل نیز مصرف بالا و کیفیت پایینی دارند و خودروهای خارجی نیز با قیمت بالا و به تعداد اندک، فقط به دست قشر خاصی می‌رسند، نمی‌توان از قیمت بنزینی که نسبت به بسیاری از کشورها و با توجه به سطح درآمد مردم ایران، بالاتر است، سخنی به میان آورد. ضمن اینکه در حال حاضر یکی از مشکلاتی که قیمت بنزین برای دولت به همراه دارد، بحث بالابودن مصرف سوخت در کشور است.

در مجموع می‌توان گفت راهکارهای اصلی و اساسی کنترل مصرف بنزین شامل عرضه خودروهای باکیفیت، واردات آزاد خودرو، عرضه بنزین باکیفیت و مواردی ازاین‌دست می‌شود.

سوال های متداول

قیمت بنزین در ایران چقدر است؟

قیمت بنزین یارانه‌ای به‌ازای هر لیتر ۱۵۰۰ تومان و قیمت بنزین آزاد به‌ازای هر لیتر ۳۰۰۰ تومان است.

آیا مصرف سوخت خودروهای داخلی بیشتر از استاندارد است؟

می‌توان گفت که بحث بالابودن مصرف سوخت خودروها در کشور در مقایسه با استانداردهای جهانی کاملا درست است. حتی با وجود حضور خودروهای نسبتا به‌روز در بازار، حجم اصلی خودروهای تولیدی از استانداردهای جهانی دور هستند.

نقش خودروهای فرسوده در بالابودن مصرف بنزین چیست؟

خودروهای قدیمی به واسطه تکنولوژی پایین‌تر و هم فرسوده‌شدن قطعات پیشرانه، مصرف سوخت بالاتری دارند.

کیفیت سوخت چه تاثیری در افزایش مصرف بنزین دارد؟

هرچه سوخت باکیفیت‌تر باشد، بهسوزی آن بیشتر و قدرت تولیدی پیشرانه نیز بالاتر می‌شود. ضمن اینکه آلایندگی ناشی از آن نیز پایین‌تر خواهد بود.

نویسنده: علیرضا داودی