فهرست مطالب
با فشار دادن پدال ترمز باید خودرو را به‌راحتی متوقف کند. اما وقتی پدال در برابر فشار مقاومت می‌کند، این فقط یک مشکل کوچک نیست، بلکه می‌تواند نشانه‌ای از یک خطر بالقوه باشد. صرف‌نظر از دلیل آن، باید این مشکل را هرچه سریع‌تر برطرف کنید تا بتوانید دوباره با اطمینان رانندگی کنید. زیرا ترمزها مهمترین و اساسی ترین سامانه ایمنی خودرو هستند که هرگونه مشکل و ایراد آنها می‌تواند حوادث ناگواری را رقم بزند.
بنابراین در اینجا با یکی از وحشتناک‌ترین موقعیت‌هایی روبه‌رو می‌شوید که هر راننده‌ای از آن واهمه دارد. به عنوان مثال تصور کنید در حال حرکت در بزرگراه هستید، باد به موهایتان می‌خورد و آهنگ مورد علاقه تان از سیستم پخش شنیده می‌شود. ناگهان در مقابلتان، ترافیک شروع به کاهش سرعت می‌کند و شما به‌آرامی پدال ترمز را فشار می‌دهید؛ اما با وحشت می‌بینید که هیچ اتفاقی نمی‌افتد! پدال ترمز سفت و بی‌حرکت است، انگار تخته چوبی زیر پایتان گذاشته‌اند.
برای کاهش سرعت باید تقریبا تمام وزن خود را روی ترمز بیندازید، خوشبختانه در نهایت خودرو متوقف می‌شود و نفس راحتی می‌کشید، اما شاید همیشه این‌قدر خوش شانس نباشید. پیش از تعمیر، لازم است علت اصلی را پیدا کنید. در مجله خودرو۴۵، سریع‌ترین راهکار فروش ماشین دست دوم در ایران، خواهید آموخت چه عواملی باعث سفت شدن پدال ترمز می‌شوند، چگونه می‌توان آن را عیب‌یابی کرد و چه اقداماتی برای رفع این مشکل مهم ضرورت دارد.
دلایل سفت شدن پدال ترمز
سفت شدن پدال ترمز خودرو چندین علت مختلف می‌تواند داشته باشد که در ادامه به مهمترین و شاخص‌ترین آنها اشاره می‌کنیم و به توضیح آنها می‌پردازیم.
مشکل خلا بوستر ترمز
خلا (یا در واقع کمبود فشار خلأ) شایع‌ترین علت سفت شدن پدال ترمز است و بنابراین نخستین چیزی است که باید بررسی شود. هر بوستر ترمز برای عملکرد صحیح به منبع خلأ نیاز دارد. در خودروهای بنزینی، موتور به طور طبیعی خلأ نسبی لازم برای بوستر ترمز را تأمین می‌کند. بوستر ترمز برای عملکرد کامل و صحیح به حداقل ۱۸ اینچ خلأ نیاز دارد.
در صورت نبود میزان کافی خلأ، پدال به‌تدریج سفت‌تر می‌شود تا جایی که احساس می‌کنید انگار روی دیوار فشار می‌دهید و اصلاحا ترمز چوب شده است. درون بوستر ترمز، مجموعه‌ای از دیافراگم‌ها وجود دارد که با فشار هوا در دو طرف خود عمل می‌کنند. وقتی میزان خلأ کافی نباشد، این دیافراگم‌ها نمی‌توانند پیستون را در سیلندر اصلی حرکت دهند و در نتیجه پدال سفت می‌شود.
اگر خلأ کافی در بوستر تأمین نشود، ممکن است لازم باشد بوستر تعویض شود یا شاید بتوان از پمپ خلأ برقی یا مخزن خلأ استفاده کرد. پمپ خلأ برقی در واقع موتوری است که خلأ مورد نیاز بوستر را تأمین می‌کند و با شیلنگی از بوستر به پمپ متصل می‌شود و موتور خودرو را از این فرآیند حذف می‌کند.
پیش از نصب پمپ خلا، چند مورد ساده باید بررسی شود. نخست شلنگی است که خلأ را از موتور به بوستر منتقل می‌کند. یکی از اشتباهات رایج استفاده از شیلنگ بنزین است. شیلنگ بنزین در برابر انبساط مقاوم است اما در برابر مکش بسته شدن مقاوم نیست. اگر از شیلنگ بنزین استفاده کنید، ممکن است هنگام کار موتور، شیلنگ جمع و مسیر خلأ بسته شود. همچنین هرگونه انسداد در شیلنگ نیز می‌تواند خلأ را محدود کرده و باعث سفتی پدال شود.
همچنین بررسی کنید محل اتصال خلأ روی موتور و اندازه‌ی ورودی آن مناسب باشد. گاهی افراد از دریچه‌ای بسیار کوچک استفاده می‌کنند که خلأ کافی از آن عبور نمی‌کند.
اگر تمام این موارد درست بودند، باید اندازه خودِ بوستر را بررسی کرد. اگر در خودرویی به قطعه استاندارد بوستر آن دسترسی نداشته باشید و مجبور شوید که بوستر متفاوت انتخاب کنید، ممکن است این بوستر به درستی عمل نکند. اگر بوستر بیش از حد کوچک باشد، نیروی کمکی کافی تولید نمی‌کند و پدال سفت می‌شود. بنابراین بوستر ترمز باید متناسب با نوع خودرو انتخاب شود. اگر اندازه آن مناسب نباشد، سیستم به حداکثر توان خود می‌رسد اما هنوز نیروی بیشتری نیاز است و پدال سفت باقی می‌ماند.
مشکل در سوپاپ‌های پمپ ترمز
یکی دیگر از دلایل احتمالی سفت شدن پدال ترمز، خرابی سوپاپ ترکیبی سیستم ترمز یا سوپاپ پمپ ترمز است، به‌ویژه سوپاپ تفاضلی فشار (Pressure Differential Valve). این سوپاپ برای ایمنی طراحی شده اما در صورت خرابی می‌تواند دردسرساز شود.
سوپاپ تفاضلی فشار زمانی فعال می‌شود که فشار در یکی از بخش‌های سیستم (جلویی یا عقبی) کاهش یابد. در این حالت، مایع ترمز خروجی از سیلندر اصلی در برابر مانعی قرار می‌گیرد. از آنجا که مایع ترمز فشرده نمی‌شود، پدال کاملاً سفت می‌شود. در این وضعیت ممکن است هنوز بتوانید فشار متوسطی در بخش سالم سیستم ایجاد کنید تا خودرو را به‌صورت اضطراری تا محل امن برسانید.
این وضعیت به اصطلاح «تریپ شدن سوپاپ» نام دارد. وقتی این سوپاپ تریپ کند، باید با برابر کردن فشار در دو سمت آن مجدداً در مرکز خود قرار گیرد. البته باید منشأ اصلی تریپ شدن نیز در همین زمان برطرف شود.
اگر خودروی شما به‌صورت فابریک دارای ترمز دیسکی باشد، احتمالاً از نوعی سوپاپ در سیستم ترمز استفاده می‌کند. در این حالت، همان سوپاپی که چراغ هشدار ترمز در کیلومترشمار را کنترل می‌کند (سوئیچ فشار تفاضلی) ممکن است عامل سفت شدن پدال باشد. در چنین مواردی، احتیاط کنید و اگر مطمئن نیستید، از مکانیک متخصص کمک بگیرید، چراکه عملکرد درست ترمزها برای ایمنی حیاتی است.
مشکل در نسبت پدال
عامل دیگری که می‌پردازیم: نسبت پدال (Pedal Ratio) یعنی نسبت بین طول پدال ترمز و نقطه چرخش آن است. نسبت پدال معمولاً عاملی است که نادیده گرفته می‌شود، اما در برخی خودروها، به‌ویژه خودروهای کلاسیک یا مواردی که بوستر زیر خودرو نصب شده، می‌تواند دلیل اصلی سفتی پدال باشد.
البته اگر سیستم پدال و براکت‌ها فابریک کارخانه باشند، این مشکل نادر است. اما در خودروهایی که سیستم ترمز یا پدال تغییر یافته، بررسی این مورد ضروری است. پس از نصب قطعات جدید ترمز، باید نسبت پدال را مجدداً تنظیم کنید تا عملکرد ترمز در بهترین حالت باشد
نسبت پدال تعیین می‌کند که پدال به‌عنوان اهرم چگونه نیرو را به بوستر (یا مستقیماً به سیلندر اصلی در خودروهای بدون بوستر) منتقل کند. اگر این نسبت حتی به‌اندازه یک‌چهارم اینچ نادرست باشد، پیستون بوستر به اندازه کافی حرکت نمی‌کند و در نتیجه سیلندر اصلی به‌درستی فعال نمی‌شود. پدال سفتی که احساس می‌کنید در واقع انتهای مسیر حرکت پدال است، در حالی که هنوز کورس کامل سیلندر اصلی طی نشده و فشار کافی در چرخ‌ها ایجاد نمی‌شود.
اصلاح نسبت پدال گاهی به معنی تغییر نقطه چرخش پدال است، اما در برخی موارد تنها با تغییر محل اتصال میله فشار میان پدال و بوستر قابل تنظیم است. برای اطلاع، نسبت مناسب در سیستم‌های ترمز تقویت‌شده (بوستر‌دار) ۴ به ۱ و در سیستم‌های ترمز دستی ۶ به ۱ است.
در صورت تردید، از راهنمایی مکانیک متخصص بهره بگیرید تا سیستم ترمز خودرویتان با حداکثر کارایی عمل کند.
سایر دلایل سفت شدن پدال ترمز ماشین
اگر مشکل پدال ترمز سفت شما به سه دلیل اصلی آن مربوط نباشد، چند نکته دیگر نیز وجود دارد که باید بررسی و عیب‌یابی شوند. یک بازبینی دقیق از کل سیستم می‌تواند به شناسایی علت پنهان مشکل کمک کند.
در خودروهایی که از ترمزهای کاسه‌ای عقب استفاده می‌کنند، یکی از بخش‌های قابل‌توجه برای بررسی، سیلندرهای چرخ هستند، زیرا سیلندرهای چرخ نیز می‌توانند باعث ایجاد اختلاف فشار در سیستم شوند. اگر یکی از سیلندرهای چرخ حرکت نکند یا در جای خود گیر کرده باشد، مایع هیدرولیک ترمز تا همان نقطه جریان می‌یابد و متوقف می‌شود. در این حالت، پدال دیگر حرکت نمی‌کند زیرا امکان فشرده شدن مایع وجود ندارد. اگر مشکل از این بخش باشد، معمولاً تعمیر آن ساده است.
نکتهٔ مهم دیگر بررسی میزان مایع ترمز در سیستم است تا از پر بودن بیش از حد آن اطمینان حاصل شود. اگر مایع نتواند به‌طور کامل به سیلندر اصلی بازگردد، ممکن است سیستم در حالت قفل هیدرولیکی قرار گیرد.
مانند هر سیستم پیچیدهٔ دیگری، در سامانهٔ ترمز مجهز به بوستر خلأ نیز احتمال بروز ایرادات گوناگون وجود دارد. بهتر است بررسی را از محتمل‌ترین سناریوها و نقاط مشکل‌زا آغاز کنید. در بیشتر موارد، سفت شدن پدال ترمز به بوستر ترمز، سیلندر اصلی یا نسبت اهرم پدال مربوط می‌شود. با استفاده از روش حذف احتمالات مهم می‌توانید منشأ مشکل را پیدا کرده و اقدام لازم برای رفع آن را انجام دهید. قطعا اگر در مورد نحوهٔ رفع مشکل اطمینان ندارید، باید از یک مکانیک حرفه‌ای کمک بگیرید.
اما به طور خلاصه اگر بخواهیم به دلایل رایج سفت شدن پدال ترمز پدال بپردازیم باید به موارد زیر را اشاره کنیم:
- مشکلات هیدرولیکی: سیستم ترمز خودرو یک سامانه هیدرولیکی است که نیروی پای راننده را چند برابر کرده و باعث توقف خودرو با کمترین فشار می‌شود. سفت شدن پدال می‌تواند ناشی از محدودیت در فشار این سیستم باشد؛ مثلاً در اثر پیچ‌خوردگی لوله‌ها، خرابی شیر توزیع فشار یا معیوب بودن سیلندر اصلی ترمز این اتفاق رخ می‌دهد.
- خرابی بوستر ترمز: بوستر ترمز نیروی واردشده بر پدال را تقویت می‌کند تا ترمزگیری آسان‌تر شود. اگر در این قطعه نشتی ایجاد شود، عملکرد آن مختل شده و پدال ترمز سفت می‌شود.
- نشتی خلأ: در بسیاری از ماشین‌های امروزی، موتور خودرو وظیفه تولید خلأ لازم برای عملکرد بوستر ترمز را برعهده دارد. اگر در شیلنگ خلأ یا دیافراگم بوستر نشتی وجود داشته باشد، فشار خلأ کاهش یافته و پدال ترمز سفت می‌شود.
- آلودگی یا کمبود روغن ترمز: روغن ترمز وظیفه انتقال فشار در بخش هیدرولیکی سیستم را برعهده دارد. با گذر زمان، رطوبت می‌تواند وارد مایع ترمز شود و نقطه جوش آن را پایین بیاورد. این وضعیت ممکن است موجب قفل بخار در سیستم و در نتیجه سفت شدن پدال شود. کمبود روغن ترمز هم گاهی می‌تواند دلیل سفت شدن پدال باشد.
روش های عیب یابی سفتی پدال ترمز خودرو
قاعدتا پیش از اقدام به تعمیر، باید منشأ دقیق مشکل را مشخص کرد.
- بررسی سطح مایع ترمز : پایین بودن سطح مایع ترمز یکی از دلایل ساده و رایج سفت شدن پدال است. کافی است از پر بودن مخزن اطمینان حاصل کنید. همیشه از مایع ترمز مناسب خودرو استفاده کنید.
- احساس وضعیت پدال هنگام رانندگی: آیا پدال همیشه سفت است یا در شرایط مختلف تغییر می‌کند؟ اگر سفتی آن دائمی است، احتمالاً مشکل از سیستم هیدرولیکی یا مایع ترمز است؛ اما اگر تغییر می‌کند، ممکن است ایراد از بوستر یا خلأ باشد.
- گوش دادن به صدای «هیس»: با خاموش بودن موتور، چند بار پدال ترمز را فشار دهید تا خلأ بوستر تخلیه شود. اگر صدای هیس شنیدید، احتمال وجود نشتی خلأ وجود دارد.
- بازدید چشمی: لوله‌ها و شیلنگ‌های ترمز را از نظر آسیب‌دیدگی بررسی کنید و همچنین شیلنگ خلأ متصل به بوستر را نیز بازبینی کنید. ترک، شکستگی یا ساییدگی در این بخش‌ها می‌تواند شما را به منبع مشکل هدایت کند.
روش های رفع سفتی پدال ترمز
برخی از روش‌های کاربردی تعمیراتی برای برطرف کردن مشکل سفتی پدال ترمز ماشین عبارت‌اند از:
- هواگیری سیستم ترمز: وجود حباب‌های هوا در خطوط ترمز باعث کاهش فشردگی و سفتی پدال می‌شود. با هواگیری، این حباب‌ها خارج شده و عملکرد سیستم هیدرولیکی به حالت طبیعی بازمی‌گردد.
- تعویض بوستر ترمز: اگر مشخص شد سفتی پدال به دلیل نشتی خلأ در بوستر است، باید آن را تعویض کنید. این کار شامل جدا کردن سیلندر اصلی و شیلنگ‌های خلأ، نصب بوستر جدید و اطمینان از آب‌بندی کامل اتصالات است.
- برطرف کردن نشتی خلأ: پیدا کردن محل دقیق نشتی ممکن است دشوار باشد، زیرا بسیاری از شیلنگ‌ها و اتصالات در نقاط دور از دید قرار دارند. شیلنگ‌های پوسیده، اتصالات شل یا واشرهای خراب از عوامل رایج نشتی هستند. پس از یافتن محل نشتی، معمولاً با تعویض یا آب‌بندی مجدد می‌توان مشکل را رفع کرد.
- تعویض کامل مایع ترمز: تغییر رنگ مایع ترمز به قهوه‌ای تیره یا کدر، نشانه آلودگی است و باید تعویض شود. در این فرآیند، مایع قدیمی به‌طور کامل تخلیه و مایع جدید جایگزین می‌شود تا سیستم تمیز و محافظت‌شده باقی بماند.
نتیجه گیری
شاید سفت شدن پدال ترمز را اتفاقی جزئی بدانید، اما اگر این حالت تکرار شود، نشان‌دهنده وجود ایراد در سیستم ترمز خودرو است. این وضعیت نشانه‌ای از مشکل در یکی از مهمترین اجزای ایمنی خودرو یعنی سیستم ترمز است. برای رفع آن، شناخت علائم و دلایل احتمالی اهمیت زیادی دارد.
سیستم ترمز خودرو برای تبدیل انرژی جنبشی چرخ‌های در حال حرکت به انرژی گرمایی طراحی شده تا با اصطکاک کنترل‌شده، خودرو را به‌صورت ایمن متوقف کند. پدال ترمز نقطه ارتباط مستقیم شما با این فرآیند است که نیروی فشاری پا را از طریق مجموعه‌ای از سازوکارهای مکانیکی و هیدرولیکی منتقل می‌کند. حرکت پدال باید نرم و یکنواخت باشد و هرگونه تغییر در آن نشانه وجود ایراد در سیستم است که باید حتماً برطرف شود وگرنه می‌تواند یک حادثه را رقم بزند.
اگر با وجود بررسی‌ها و تعمیرات سطحی هنوز مشکل باقی است یا می‌خواهید از نظر یک کارشناس مطمئن شوید، باید خودرو را به تعمیرگاه معتبر ببرید. علائمی مانند صدای غیرعادی، عملکرد ناپایدار ترمز یا تغییر متناوب در سفتی پدال باید فوراً توسط مکانیک بررسی شود. بازرسی منظم سیستم ترمز، هم برای ایمنی و هم برای اطمینان خاطر شما کاملا ضروری است و باید فورا انجام شود. ضمناً پیش از مراجعه به تعمیرکار حتماً بررسی کنید که چیزی زیر پدال ترمز ماشینتان گیر نکرده و موجب سفتی آن نشده باشد.
نویسنده: حسین باباپور
سوالات متداول
- چرا پدال ترمز سفت شده است؟
این وضعیت ممکن است ناشی از مشکلات سیستم هیدرولیکی، خرابی بوستر ترمز، نشتی خلأ یا آلودگی یا کمبود مایع روغن ترمز باشد.
- آیا کم بودن روغن ترمز باعث سفت شدن پدال ترمز می‌شود؟
بله. پایین بودن سطح روغن ترمز به معنی کمبود فشار در سیستم است و می‌تواند باعث سفتی پدال شود. بنابراین سطح و کیفیت مایع ترمز را بررسی کنید.
- آیا سفت شدن پدال ترمز همیشه خطرناک است؟
این مشکل می‌تواند از ایراد ساده‌ای مانند کمبود مایع ترمز تا خرابی جدی سیستم ترمز متفاوت باشد و بررسی فوری آن ضروری است.
- هر چند وقت یک‌بار باید سیستم ترمز را هواگیری کرد؟
به‌طور معمول توصیه می‌شود هر دو سال یک‌بار مایع ترمز تعویض و سیستم هواگیری شود تا عملکرد مناسب ترمز حفظ گردد.
