هر خودرو از قطعات متعددی درست می‌شود که بسیاری از آنها در خودروهای مختلف، دارای کاربرد مشابه و یکسان هستند و فقط از نظر ظاهری با هم فرق دارند. مجموعه چرخ که شامل رینگ و قالپاق می‌شود، یکی از این مجموعه‌هاست که در تمام خودروها دیده می‌شود. با این که تفاوت قالپاق و رینگ و چرخ کاملا واضح و مشهود است؛ اما این تفاوت و اختلاف آنها برای بسیاری از علاقه‌مندان به دنیای خودرو، کمی گنگ و مبهم است.
قالپاق
قالپاق در هر جایی از خودرو که وجود داشته باشد، به معنی درپوش است. از قالپاق چرخ گرفته تا قالپاق روغن موتور. اما قالپاق چرخ را می‌توان در خودروهایی که به منظور ارزان‌سازی از رینگ‌های ساده فولادی استفاده می‌کنند، دید.
قالپاق در قدیم که رینگ‌های آلومینیومی و اسپرت چندان مرسوم نبود و حتی خودروهای لوکس از رینگ‌های فولادی بهره می‌بردند، بسیار بیشتر دیده می‌شد و تفاوت نوع قالپاق‌ها در خودروهای لوکس و اقتصادی بر اساس نوع طراحی این قطعه بود. در دوران قدیم که پلاستیک چندانی در ظاهر خودروهای استفاده نمی‌شد، قالپاق‌ها نیز جنس فلزی داشتند که البته همگی براق و کرومی بودند.
اما همان‌طور که گفته شد، تفاوت‌هایی بین طراحی قالپاق در خودروهای مختلف بر اساس کلاس و رده آنها وجود داشت. برای مثال، خودروهای لوکس از قالپاق‌های سیمی و با طراحی پیچیده‌تر استفاده می‌کردند، در حالی که قالپاق خودروهای ارزان و اقتصادی فقط یک قطعه فلزی بود که زیر پرس و تحت عملیات ورق‌کاری، به یک شکل خاص تبدیل شده بود.
با ورود به دهه هشتاد میلادی که استفاده از پلاستیک در ظاهر خودروها مثل سپر زیاد شد، قالپاق نیز به منظور استفاده کمتر از فلز و سبک‌تر و ارزان تمام‌شدن این قطعه، پلاستیکی شد.
قالپاق یک راه حل ساده برای کارخانه‌های خودروسازی برای کاهش هزینه‌هاست. چرا که دیگر کمپانی مجبور به استفاده از رینگ آلومینیومی که گران‌تر است، نیست و از طرفی رینگ فولادی را نیز با آن ظاهر ساده و نازیبا در زیر خودرو، راهی خیابان نمی‌کند. به همین منظور روی رینگ‌های فولادی ساده از قالپاق استفاده می‌شود. قالپاق همان قطعه پلاستیکی یا فلزی قرارگرفته روی رینگ است که مهره‌های بسته‌شدن چرخ در زیر آن پنهان می‌شوند.
روی رینگ‌های فولادی یک لبه کوتاه برآمده وجود دارد که مخصوص نگه‌داشتن قالپاق است. قالپاق‌های فلزی به‌خاطر خاصیت ارتجاعی و فنری، روی این لبه قرار می‌گیرند و قالپاق‌های پلاستیکی، یک حلقه نازک فلزی و فنری دارند که روی لبه رینگ می‌نشیند.
انواع قالپاق
همان‌طور که گفته شد، قالپاق از جنس فلز و غیرفلزی هست. اما قالپاق‌ها از نظر ابعاد و اندازه و همچنین نوع نصب روی رینگ نیز متفاوت هستند. برای برخی از رینگ‌های اسپرت هم قالپاق وجود دارد. این قطعه فقط در وسط رینگ و روی پیچ‌ها قرار می‌گیرد و معمولا با یک پیچ کوچک در مرکز رینگ و در جای خود محکم می‌شود.
برخی قالپاق‌ها با یک حلقه فلزی روی رینگ محکم می‌شوند و برخی از قالپاق‌های فلزی نیز به خاطر داشتن حالت فنری، بدون هیچ قطعه دیگری روی رینگ می‌نشینند. همچنین برخی از قالپاق‌ها، زیر پیچ و مهره چرخ قرار می‌گیرند و برای نصب و در آوردن آنها باید پیچ‌های چرخ را باز کرد. این کار باعث می‌شود تا احتمال سرقت آنها و افتادن در اثر شل‌شدن اتصالات، کمتر شود.
همچنین برخی از رینگ‌های اسپرت یک قطعه به شکل درپوش در وسط خود دارند که در واقع مهره و سر توپی چرخ را می‌پوشاند. در اصطلاح عموم به این قطعه نیز قالپاق می‌گویند.
قالپاق نیز مثل رینگ و تایر دارای سایزبندی است. به این معنی که قالپاق‌ها نیز مثل رینگ بر اساس اینچ اندازه‌گیری می‌شوند و برای هر رینگ، باید قالپاق مناسب با همان سایز انتخاب شود.
دور رینگی
دور رینگی که شال رینگ هم نام دارد، قطعه‌ای فلزی و حتی غیرفلزی است که زیر رینگ چرخ و بین رینگ و لاستیک قرار می‌گیرد. این قطعه فقط حالتی نمایشی دارد و برای زیبایی به رینگ چرخ اضافه می‌شود و کارکرد فنی ندارد. از شال رینگ خصوصا در مدل‌های سفید رنگ، بیشتر در خودروهای کلاسیک و قدیمی استفاده می‌شود تا جای تایرهای دورسفید قدیمی را پر کند. امروزه برای خودروهای اسپرت نیز نوارهای رنگی برای دور رینگ تولید می‌شود که البته با شال رینگ یا همان دور رینگی تفاوت دارد.
رینگ
رینگ چرخ که در واقع باید به آن ریم Rim گفته شود، همان قطعه فلزی و سنگین‌وزن است که لاستیک روی آن قرار می‌گیرد. رینگ‌ها نیز بر اساس جنس و آلیاژ، چندتکه بودن، سایز و اندازه و… دسته‌بندی می‌شوند.
جنس رینگ در سواری و نرمی خودرو نیز موثر است. ضمن اینکه ابعاد و اندازه رینگ، در هندلینگ و کیفیت فرمان‌پذیری خودرو نیز اثر دارد. وزن رینگ، یک عامل اساسی در شتاب‌گیری خودرو است. چرا که رینگ‌های سنگین، به خاطر مقاومت بیشتری که در برابر دوران دارند، شتاب خودرو را کاهش می‌دهند.
نحوه طراحی رینگ‌های اسپرت نیز مهم است. چرا که نوع طراحی اثر بسیار بالایی در مقاومت رینگ در برابر ضربه دارد. همچنین نحوه جابه‌جایی هوا در بین پره‌های رینگ، می‌تواند خنک‌شدن ادوات داخل رینگ مثل قطعات ترمز را سریع‌تر و یا کندتر کند. به همین خاطر در طراحی رینگ خودروهای اسپرت و سوپراسپرت، این عامل نیز در نظر گرفته می‌شود تا هوارسانی به قطعات مربوط به ترمز به‌خوبی انجام شود.
رینگ فولادی
رینگ‌های معمولی یا فولادی، ساده‌ترین نوع رینگ‌ها هستند. این رینگ‌ها معمولا در خودروهای ارزان‌قیمت و به‌منظور کاهش قیمت تمام‌شده خودرو، استفاده می‌شوند و در اکثر مواقع نیز به رنگ مشکی تولید می‌شوند تا قالپاق روی آنها قرار گیرد. رینگ‌های اسپرت که معمولا جنسی از آلیاژ آلومینیوم دارند، در بازار به اسم رینگ اسپرت نیز شناخته می‌شوند.
رینگ اسپرت
رینگ‌های اسپرت معمولا جنس خشک‌تری دارند و این در حالی است که رینگ‌های فولادی به دلیل داشتن خاصیت فنری کمی، سواری نرم‌تری نیز به خودرو می‌دهند. رینگ‌های اسپرت گران‌تر هستند و در صورت آسیب‌دیدن، هزینه تعمیرات بالاتری دارند. ضمن اینکه اگر از نمونه‌های فراوان در بازار که توسط خودروسازها عرضه می‌شوند نباشد، به‌سختی می‌توان نمونه یدکی آن را پیدا کرد. البته رینگ‌های اسپرت گران‌قیمت که در زیر خودروهای اسپرت و سوپراسپرت نصب می‌شود، ممکن است جنسی از مواد سبک‌تر مثل آلیاژهای منیزیوم یا فیبرکربن نیز داشته باشند که همان‌طور که گفته شد، قیمت این رینگ‌ها بسیار بالاست.
رینگ چند تکه
رینگ‌ها همچنین از نظر اینکه چندتکه هستند، با هم تفاوت دارند. رینگ چرخ خودروهای سواری، یک‌تکه است. اما برای خودروهای سوای باری و وانت‌بار، رینگ چرخ دوتکه نیز وجود دارد. یک حلقه فلزی در جلو رینگ قرار می‌گیرد که در اصطلاح عموم به آن بچه رینگی می‌گویند. دوتکه شدن این رینگ‌ها برای جازدن و خارج‌کردن آسان‌تر لاستیک از رینگ است.
همچنین رینگ چرخ خودروهای تجاری سنگین‌وزن، معمولا چندتکه است که برای نصب و خارج‌کردن راحت‌تر تایر این خودروها که ابعاد و اندازه بزرگی دارند، به این شکل طراحی شده است.
البته امروزه با آمدن رینگ‌های یک‌تکه تیوبلس، رینگ‌های چندتکه توسط خودروسازان به ندرت استفاده می‌شود. یک عیب بزرگ رینگ‌های چندتکه، وزن بسیار زیاد آنهاست.
سایزبندی رینگ
رینگ‌ها نیز بر اساس ارتفاع آنها با واحد اینچ، اندازه‌گیری می‌شوند. رینگ خودروهای سواری کوچک معمولا ۱۳ یا ۱۴ اینچی هستند و خودروهای خیابانی سواری، رینگ‌های ۱۵ تا ۱۸ اینچی بوده و برای خودروهای گران‌قیمت و شاسی‌بلندها و کراس‌اوورهای بزرگ، از رینگ‌های ۱۷ اینچی و بیشتر استفاده می‌شود. رینگ خودروهای تجاری تا ۲۴ اینچ است که البته امروزه نهایتا از رینگ‌های ۲۲.۵ اینچی استفاده می‌شود.
همچنین عرض رینگ نیز با واحد اینچ بیان می‌شود.
در تعریف استانداردهای رینگ، عامل مهم دیگری به نام آفست نیز دیده می‌شود که در پشت رینگ‌های اسپرت با علامت ET مشخص است و به مقدار فرورفتگی جاپیچ‌ها از مرکز رینگ به سمت داخل یا بیرون اشاره دارد. رعایت آفست رینگ اهمیت زیادی دارد. چرا که خارج‌شدن از محدوده استاندارد آن، باعث می‌شود تا مجموعه چرخ و تایر به لبه گلگیر برخورد کند یا چرخ به قدری به سمت داخل شاسی نصب شود که در حین فرمان گرفتن‌ها، رینگ با شاسی و دیگر قطعات داخل گلگیر تماس داشته باشد.
همچنین نمی‌توان هر رینگی را برای هر خودرویی استفاده کرد. جدا از اینکه رینگ باید از نظر ابعاد و اندازه در محدوده مجاز برای خودرو باشد، تعداد پیچ‌های اتصال‌دهنده رینگ به زیربندی خودرو نیز مهم است. خودروهای سواری امروزی برای ایمنی بیشتر معمولا دارای رینگ‌های پنج پیچ هستند که البته مدل‌های چهار پیچ نیز به تعداد زیادی دیده می‌شود. از رینگ‌های شش پیچ و به ندرت هشت پیچ نیز در خودروهای باری و شاسی‌بلندها استفاده می‌شود.
چرخ
اما چرخ به مجموعه‌ای از قطعات گفته می‌شود که خودرو از طریق آنها با زمین ارتباط پیدا می‌کند. در واقع چرخ مجموعه‌ای شامل رینگ، قالپاق (در صورت وجود)، تیوب (در صورت وجود) و تایر است که با چندین پیچ در محل خود قرار می‌گیرند.
چرخ با اتصالاتی که در عموم به آن زیربندی، جلوبندی یا فنربندی می‌گویند به محور و سپس شاسی ارتباط پیدا می‌کند که اتفاقا نوع و شکل طراحی همین قطعات باعث می‌شود تا هندلینگ و فرمان‌پذیری یک خودرو بالا یا پایین باشد.
قابل‌ذکر اینکه مجموعه ترمز و دیگر قطعات قرار گرفته در پشت چرخ، شامل چرخ نمی‌شوند و برای شناخت بهتر چرخ و درک تفاوت آن از دیگر قسمت‌ها باید گفت که چرخ را می‌توان با پیچ‌های اتصال‌دهنده‌اش به محور، از آن جدا کرد. از آنجایی که چرخ شامل مجموعه‌ای از رینگ و لاستیک است، دیگر دسته‌بندی ندارد و برای آن نیز سایزبندی اعلام نمی‌شود. چرا که در مجموعه چرخ، رینگ و تایر هستند که اهمیت دارند و تغییر در آنهاست که روی رانندگی و فنی خودرو اثر دارد.
نتیجه گیری
مجموعه چرخ که شامل رینگ، قالپاق، تایر و تیوب می‌شود، ارتباط‌دهنده خودرو با زمین است. به همین خاطر هم کیفیت تایر و رینگ، ابعاد و اندازه‌های آنها می‌تواند در کیفیت سواری و خوش دستی خودرو اثر به سزایی داشته باشد. رینگ‌ها دارای ابعاد و اندازه‌های مختلفی برای یک خودرو مشخص خواهند بود و تغییر غیراصولی در این استانداردها، می‌تواند به کلی کیفیت سواری یک خودرو را تحت تاثیر قرار دهد.
سوالات متداول
آیا نابالانسی قالپاق نیز می‌تواند در نابالانسی مجموعه چرخ اثر داشته باشد؟
هر وزنه‌ای که به مجموعه چرخ متصل شود، در نابالانسی آن اثر خواهد داشت. حتی قطعات گل چسبیده به چرخ نیز می‌توانند ایجاد نابالانسی و لرزش کنند. به همین خاطر قالپاق نیز می‌تواند این اثر منفی را داشته باشد. اما باید توجه کرد که به خاطر وزن کم این قطعه و متمرکز نبودن آن در یک نقطه، اثر منفی نابالانسی قالپاق بسیار ناچیز و حتی غیرملموس خواهد بود.
آیا نوع آلیاژ رینگ در کیفیت سواری اثر دارد؟
اثر رینگ در کیفیت سواری دارای فاکتورهای مختلفی است. برای مثال، اندازه ارتفاع، پهنا، آلیاژ ساخته‌شده، وزن و کیفیت ساخت همگی به نحوی در کیفیت سواری اثر خواهند داشت.
آیا قالپاق نیز جای مشخصی روی رینگ دارد؟
قالپاق‌های فلزی قدیمی یا فقط وسط رینگ قرار می‌گرفتند یا دارای جای مشخصی برای عبور ولو باد بودند. قالپاق‌های پلاستیکی نیز به همین شکل هستند و محول قرارگیری ولو باد (که در عموم مردم به آن والف گفته می‌شود) با یک علامت نشان داده شده است و از طرفی، قالپاق در این قسمت دارای طرح متفاوتی است.
نویسنده: علیرضا داودی
