فهرست مطالب
در خودروهای انژکتوری از حسگرها و سنسورهای مختلفی استفاده می‌شود تا کارکرد موتور به بهینه‌ترین حالت خودش برسد و شاهد کمترین میزان مصرف سوخت و کمترین مقدار آلایندگی خودرو باشیم. یکی از مهم‌ترین این سنسورها، سنسور اکسیژن ماشین است. خرابی این سنسور در کارکرد پیشرانه کاملاً اثر خود را نشان می‌دهد و باعث به هم ریختن ریتم صحیح کارکرد موتور شده و منجر به روشن‌شدن چراغ چک موتور نیز خواهد شد. اطلاع از علائم خرابی سنسور اکسیژن می‌تواند به شما کمک کند تا سریع‌تر و راحت‌تر به رفع مشکل خودرو بپردازید.
آشنایی با سنسور اکسیژن
با افزایش اهمیت مبحث آلایندگی خودروها و سعی و تلاش شرکت‌های خودروسازی به کاهش آلودگی منتشره از پیشرانه و افزایش بهسوزی سوخت، کم‌کم اهمیت حسگرها و سنسورهای خودرویی بالا رفت. در این میان از سنسورهای مختلفی استفاده شد که یکی از ابتدایی‌ترین آنها، سنسور اکسیژن است. سنسور اکسیژن برای اولین‌بار در دهه هفتاد میلادی معرفی شد. اما در آن زمان و با توجه به ضعیف‌بودن قوانین آلایندگی و اینکه هنوز اکثر خودروهای تولیدی در دنیا از سیستم سوخت‌رسانی کاربراتوری استفاده می‌کردند، این سنسور به منظور کارکرد بهتر پیشرانه طراحی شده بود و کاهش آلایندگی، هدف غیرمستقیم از ساخت آن بود.
سنسور اکسیژن که با نام سنسور لامبدا نیز شناخته می‌شود، وظیفه دارد تا میزان اکسیژن موجود در گازهای خروجی از اگزوز را بسنجد. با این کار نحوه سوخت‌وساز پیشرانه و کیفیت کاری آن به دست می‌آید. این سنسور در خودرو هایی که دارای مبدل کاتالیتیکی یا همان کاتالیزور هستند، قبل و بعد این قطعه کار گذاشته می‌شوند تا بتواند مقدار اختلاف اکسیژن را در عملکرد کاتالیزور نیز محاسبه کند. هر چند که در بسیاری از خودروها فقط قبل از اگزوز و به تعداد یک عدد نصب است. سنسور اکسیژن روی منیفولد خروجی دود نصب می‌شود و به چک‌کردن میزان اکسیژن موجود در آن می‌پردازد. سپس اطلاعات خود را به کامپیوتر ماشین (ECU) داده تا این قطعه مقدار نسبت سوخت و هوا را تنظیم کند. به همین علت خرابی آن یا اطلاعات نادرستش می‌تواند اثر بالایی در مصرف و کارکرد موتور داشته باشد.
طول عمر سنسور اکسیژن
سنسور اکسیژن یک قطعه مصرفی است و برای آن عمر مفیدی بین ۸۰ هزار تا ۱۶۰ هزار کیلومتر تعیین می‌شود. تعویض این قطعه فقط در صورت خراب شدن آن است. اما سلامت کاری موتور در طول عمر آن می‌تواند دخیل باشد. ضمن اینکه در مدل‌هایی که در زیر اتاق و در مسیر اگزوز هستند، امکان برخورد و آسیب دیدن فیزیکی نیز وجود دارد که این اتفاق می‌تواند باعث خرابی سنسور اکسیژن شود.
علائم خرابی سنسور اکسیژن
گاهی مواقع برای موتور خودرو، عیب‌هایی پیش می‌آید که نشان از خرابی سنسور اکسیژن دارند. در این زمان باید به سراغ عیب‌یابی این قطعه برویم. برای این کار می‌توان از راه‌های مختلفی استفاده کرد که معمولا راحت‌ترین و در دسترس‌ترین آنها، استفاده از دستگاه دیاگ است. خرابی این سنسور اثر مستقیم و کاملا محسوسی در مصرف سوخت دارد و می‌تواند تا ۴۰ درصد باعث افزایش آن شود.
روشن شدن چراغ چک
مهم‌ترین مورد در فهرست علائم خرابی سنسور اکسیژن و اولین نشانه‌ای که بعد از خرابی و کارکرد نادرست سنسور اکسیژن دیده می‌شود، روشن شدن چراغ چک ماشین است. خرابی سنسور اکسیژن باعث روشن‌شدن این چراغ می‌شود که البته باز هم باید با استفاده از روش‌های دیگر مثل دیاگ زدن، ببینیم که این چراغ به چه خاطر روشن شده است که یکی از علت‌های آن می‌تواند به خاطر سنسور اکسیژن باشد.
دیاگ زدن
دیاگ زدن کامپیوتر موتور را می‌توان یکی از بهترین، سریع‌ترین و مطمئن‌ترین راه‌ها برای پی‌بردن به وضعیت کاری موتور و سلامت قسمت‌های مختلف آن دانست. خطاهایی که به خاطر وجود عیب در سنسور اکسیژن مثل خرابی آن پیش می‌آید، در کامپیوتر خودرو ثبت می‌شود و با استفاده از دیاگ می‌توان به این خطاهای ثبت شده دسترسی داشت.
این خطاها می‌تواند یکی از سه مورد خرابی سنسور اکسیژن اولیه، خرابی سنسور اکسیژن ثانویه و یا خرابی کاتالیزور خودرو باشد که این عیب نیز معمولاً نشان از خرابی سنسور اکسیژن است.
تست ولتاژ سنسور
با استفاده از دستگاه مولتی‌متر، ولـتاژ سنسور اکسیژن را اندازه‌گیری می‌کنیم که باید در محدوده مشخصی که متناسب با نوع سنسور است، باشد. برای این کار لازم است بعد از گرم شدن موتور خودرو که در حدود یک ربع تا ۲۰ دقیقه زمان می‌برد، مولتی متر را در وضعیت اندازه گیری ولتاژ مستقیم یعنی DC قرار دهیم. سپس سیم قرمز مولتی متر را به سیم سیگنال سنسور اکسیژن و سیم مشکی مولتی متر را به بدنه بزنیم. ولـتاژ خروجی نمایش داده شده باید در محدوده ۰.۱ تا ۰.۹ ولت برای سنسورهای نروبند و بین صفر تا 5 ولت برای سنسورهای وایدبند باشد. برای انجام این کار، داشتن مهارت فنی و رعایت اصول ایمنی و احتیاط به خاطر کار با موتور روشن و گرمای زیاد نزدیک سنسور، بسیار الزامی است.
افت شتاب ناگهانی خودرو
خرابی سنسور اکسیژن می‌تواند در کارکرد موتور خودرو نیز اثر بگذارد. برای مثال گاهی مواقع با شتاب‌گیری‌های ناگهانی شاهد مکث و افت شتاب خودرو هستیم که این قضیه می‌تواند ناشی از خرابی سنسور اکسیژن باشد.
افزایش مصرف سوخت خودرو
یکی از نشانه‌های خرابی سنسور اکسیژن، افزایش مصرف سوخت خودرو به صورت غیرعادی است. خرابی سنسور اکسیژن می‌تواند حتی تا ۴۰ درصد به افزایش مصرف سوخت منجر شود.
آلایندگی بیشتر و خروج دود از اگزوز
افزایش مصرف سوخت بر اثر خرابی سنسور اکسیژن، باعث افزایش غیرعادی آلاینده‌ها و حتی خروج دود از اگزوز نیز می‌شود. افزایش قابل محسوس بوی دود ماشین و آزاردهنده شدن این وضعیت، از نشانه‌های بروز عیب در کارکرد موتور خودرو است. افزایش آلودگی تولیدی موتور را می‌توان با یک تست معاینه فنی متوجه شد.
دلایل خرابی سنسور اکسیژن
سنسور اکسیژن یک قطعه مصرفی است و طول عمری که برای آن تعیین می‌شود در حدود ۸۰ تا ۱۶۰ هزار کیلومتر بسته به نوع خودرو است. همچنین سلامت پیشرانه و چگونگی کارکرد موتور نیز می تواد در کاهش طول عمر آن تاثیر داشته باشد.
روغن سوزی موتور
روغن‌سوزی موتور باعث چرب شدن مسیر خروجی دود و لوله اگزوز می‌شود. این وضعیت باعث کم‌شدن عمر قطعاتی مثل کاتالیزور خودرو و همچنین سنسور اکسیژن نیز خواهد شد. نشستن دود چرب حاصل از روغن‌سوزی ماشین روی سنسور اکسیژن باعث خرابی این قطعه خواهد شد.
سررسیدن طول عمر
همان طور که گفتیم، سنسور اکسیژن دارای یک عمر مشخص است که برای خودروهای مختلف و بسته به تکنولوژی و کیفیت ساخت قطعات آنها، طول عمری بین ۸۰هزار تا ۱۶۰هزار کیلومتر برای این سنسور تعیین می‌شود. البته ممکن است که سنسور به دلایل مختلفی، زودتر و یا دیرتر نیز به پایان عمر خود برسد.
ایرادات برقی
گاهی مواقع قطع‌شدن ارتباط برقی سنسور اکسیژن به خاطر شکستن سوکت آن و یا قطع‌شدن یکی از سیم‌های ارتباطی باعث ازکارافتادن این سنسور و روشن‌شدن چراغ چک می‌شود.
ضربه فیزیکی
سنسور اکسیژن معمولا در نقطه‌ای نصب می‌شود که امکان آسیب فیزیکی برای آن بسیار کم باشد. اما ضربه فیزیکی ناممکن نیست. خصوصاً این وضعیت در خودروهای شاسی‌بلند که در بیراهه‌ها تردد دارند، بیشتر دیده می‌شود.
سوختن واشر سرسیلندر
سوختن واشر سرسیلندر خودرو باعث افزایش بخار آب تولیدی در سیلندرها در جریان احتراق می‌شود. این بخار آب نیز باعث خراب‌شدن سنسور اکسیژن و کاتالیزور خودرو خواهد شد.
خام سوزی موتور
تنظیم نبودن موتور و وجود اشکال در فرایند سوخت‌وساز، باعث خام‌سوزی موتور می‌شود. این خام‌سوزی باعث نشستن رسوبات هیدروکربنی روی قسمت‌های مختلف اگزوز از جمله سنسور اکسیژن خواهد شد. وجود آلودگی روی سنسور اکسیژن نیز می‌تواند در کارکرد آن به مرور اختلال ایجاد کرده و از عمر آن بکاهد.
نحوه تعویض سنسور اکسیژن
برای تعویض سنسور اکسیژن باید در ابتدا محل قرارگیری آن را بدانیم. همان طور که گفته شد، در اکثر خودروها این قطعه قبل از کاتالیزور خودرو قرار دارد. بااین‌حال در خودروهایی که منیفولد دود آنها از پشت موتور خارج شده است، دسترسی به سنسور اکسیژن نیاز به چال سرویس خواهد داشت. اما در بعضی از خودروها که منیفولد دود در جلوی موتور قرار دارد، امکان تعویض سنسور اکسیژن از بالا و بدون نیاز به چال سرویس نیز ممکن است.
سنسور اکسیژن یک قطعه بلند و شبیه به شمع خودرو است و به همین علت، باز کردن آن معمولاً نیاز به آچار مخصوص به خود را دارد. بااین‌حال بسته به محل قرارگیری سنسور و چگونگی باز بودن فضای اطراف آن، شاید بتوان با آچار و ابزارهای رایج نیز، آن را باز کرده و تعویض کرد. اما به طور کلی برای باز کردن سنسور اکسیژن، آچار بکس مخصوص به آن وجود دارد.
کافی است تا بعد از خاموشی موتور خودرو و خنک‌شدن آن و سردشدن منیفولد دود، سنسور اکسیژن را از روی مسیر اگزوز باز کرده و آن را با نمونه جدید، جایگزین کنیم. برای ین کار ابتدا سیم برق متصل شده به آن را از محل اتصال و سوکت آن جدا می‌کنیم. در زمان بستن سنسور اکسیژن جدید باید مراقب باشیم که آسیبی به آن وارد نشود و همچنین به طور کامل در محل خود قرار بگیرد. نشتی دود از محل بسته‌شدن سنسور اکسیژن می‌تواند در کارکرد آن اثر منفی داشته باشد. بعد از بستن سنسور اکسیژن در جای خود، اتصالات برقی آن را نیز وصل می‌کنیم. در نهایت نیز قبل از روشن‌کردن موتور خودرو، ابتدا باید خطای نوشته شده در ECU خودرو را پاک کنیم و سپس موتور را روشن می‌کنیم.
استفاده از سنسور اکسیژن خودروهای دیگر
سنسور اکسیژن برای پیشرانه‌های مختلف، قطعه‌ای منحصربه‌فرد است و هرچند که شاید برخی از پیشرانه‌ها دارای حسگرهای مشابه هم باشند اما نمی‌توان از یک سنسور برای موتور دیگری استفاده کرد. معمولا بر روی بسته‌بندی این قطعه نیز نام پیشرانه‌هایی را که با آن سازگار است، می‌توان دید. معمولا شرکت‌های خودروساز که دارای پیشرانه‌های مختلفی برای محصولات خود هستند، سعی می‌کنند تا در موتورهایشان تا حد ممکن از این‌چنین قطعه‌هایی به صورت اشتراکی استفاده نمایند تا هزینه‌های طراحی قطعه کاهش یابد. اما معمولا امکان استفاده از سنسور اکسیژن یک موتور برای موتوری که هیچ شباهتی در طراحی و ساختار آن ندارد، ممکن نیست.
کلام آخر
سنسور اکسیژن، اهمیت و تاثیر زیادی در کارکرد موتور خودرو دارد و در صورت خرابی، کارکرد پیشرانه به‌هم‌ریخته و موتور به مصرف زیاد سوخت و آلایندگی بالا دچار خواهد شد. ازاین‌رو وقتی ایراد پیدا می‌کند و اولین علائم خرابی سنسور اکسیژن معمولا روشن‌شدن چراغ چک خواهد بود، باید سریعا این قطعه را بررسی کرده و در صورت نیاز، آن را تعویض کنیم. سنسور اکسیژن یک قطعه تعویضی و مصرفی است و با به‌پایان‌رسیدن عمر آن باید تعویض شود. همچنین این قطعه تعمیرشدنی نبوده و در صورت خرابی باید آن را جایگزین کرد. اما در برخی از مواقع کثیف‌شدن این قطعه خصوصاً در موتورهایی که دارای روغن‌سوزی هستند باعث می‌شود تا کارکرد این حسگر دچار اختلال شود. با باز کردن و تمیزکردن این سنسور می‌توان در این‌گونه موارد، مشکل آن را برطرف کرد. امروزه با توجه به افزایش قیمت این قطعه، راهکارهایی برای حذف این سنسور و پاک‌کردن اثر آن در ECU پیشرانه پیدا شده است که البته بر سوخت‌وساز موتور و میزان آلایندگی اثر خواهد گذاشت. همچنین در زمان خرید این سنسور مراقب باشیم که جنس خوب و باکیفیت را تهیه کنیم و همچنین قطعه دارای گارانتی باشد.
نویسنده: علیرضا داودی
سوالات متداول
- وظیفه سنسور اکسیژن چیست؟
سنسور اکسیژن وظیفه دارد تا مقدار اکسیژنی که در دود موتور خودرو وجود دارد تا بسنجد تا مشخص شود که کارکرد موتور به شکل صحیح انجام می‌شود و یا مقداری از سوخت و اکسیژن نسوخته باقی می‌ماند.
- منظور از وایدبند به جای سنسور اکسیژن چیست؟
سنسورهای اکسیژن به دو دسته نروبند Narrowband و وایدبند wideband تقسیم می‌شوند. سنسورهای نروبند که به صورت فابریک روی موتور خودروها قرار دارند، قادر هستن تا نسبت سوخت و هوا را در یک بازه بسیار کوچک اندازه‌گیری کنند. اما سنسورهای اکسیژن از نوع وایدبند می‌توانند در یک بازه بزرگ این کار را انجام دهند که همین ویژگی باعث استفاده از آنها در موتورهای تقویت شده می‌شود.
- آیا سنسور اکسیژن قابل‌تعمیر است؟
معمولا کسی سنسور اکسیژن را تعمیر نمی‌کند. چرا که هم قیمت چندانی ندارد و هم ممکن است در صورت تعمیر و دست‌کاری شدن، اطلاعات اشتباه و خطا به کامپیوتر خودرو ارسال کند.
- طول عمر سنسور اکسیژن چقدر است؟
سنسور اکسیژن معمولا بین ۸۰ تا ۱۶۰ هزار کیلومتر عمر دارد که البته به دلایل مختلفی می‌تواند عمر کوتاه‌تر و یا حتی بلندتری داشته باشد.
