اگر فقط یک بار بازار خودرو در ایران را با دیگر کشورها مقایسه کنیم، از این همه تفاوت تعجب خواهیم کرد. اما شاید مهم‌ترین نکتهای که در مورد این بازار به چشم می‌خورد، نداشتن ثبات است. خودرو در ایران به واسطه هر اتفاقی با تغییر قیمت روبرو می‌شود و یکباره مسیر خود را عوض می‌کند. شاید پیش از این تصور می‌شد که با قیمت‌گذاری دستوری و ورود شورای رقابت این مساله تا حدی حل شود اما آنچه که شاهد آن هستیم، چیز دیگری را نشان می‌دهد.
پرسشی که مطرح می‌شود این است که چرا بازار خودرو ثبات ندارد و با هر اتفاقی– چه سیاسی و چه تصمیم‌های مدیریتی– با تغییرات بسیار روبرو می‌شود؟
شاید ابتدایی‌ترین پاسخی که می‌توان به این پرسش داد، ساختار اقتصاد ایران است. تفاوتی ندارد که بازار خودرو را بررسی کنیم یا دیگر بازارهای اقتصادی؛ وضع به یک شکل است. ساختار اقتصاد در کشورمان به گونه‌ای است که از اتفاق‌های مختلف تاثیر می‌گیرد و ثبات حداقلی ندارد. حتی اگر نگاهی به بازار ارز کنیم، این مساله کاملا مشخص است. همین چند ماه قبل بود که بازار ارز به کلی تحت تاثیر انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا قرار گرفته بود. بازار خودرو هم بخشی از اقتصاد ایران است و به همین خاطر آنطور که باید ثبات ندارد.
وابستگی بازار خودرو به نوسانات نرخ ارز
اما دلیل مهمی که می‌تواند بی‌ثباتی در بازار خودرو را توجیه کند، مساله وابستگی بازار خودرو به نوسانات نرخ ارز است. با وجود اینکه برخی تصور می‌کنند تنها بخش خودروهای خارجی به نوسانات نرخ ارز وابسته است، اما در بخش خودروهای داخلی هم شاهد تاثیرپذیری از نرخ ارز هستیم. شاهد آن هم تصمیم تازه شورای رقابت است که با وجود ارائه مجوز افزایش قیمت برای سال جدید، هنوز هم نتوانسته بازار را در کنترل خود بگیرد و قیمت‌ها همچنان مسیر نزولی خود را ادامه می‌دهد.
برخی از کارشناسان معتقدند که در صورت آزاد بودن واردات، این تاثیرپذیری ابتدا قدری بیشتر شده اما در نهایت خود را به توازن می‌رساند. بخشی از این استدلال به دلیل بیشتر شدن فضای رقابت سالم میان شرکت‌های خودروسازی داخلی و خارجی است. هرچقدر که مدل‌های تازه‌تری وارد کشور شود، امکان ایجاد این فضای رقابت سالم هم بیشتر می‌شود.
نابسامانی در قیمت گذاری خودرو
یکی دیگر از دلایلی که برخی کارشناسان آن را به عنوان عامل بی‌ثباتی در بازار بیان می‌کنند، مساله قیمت‌گذاری خودروست. وضعیت قیمت‌گذاری خودرو به دلیل دستوری بودن به یک معضل بزرگ تبدیل شده که بیشتر از اینکه بازار را به سمت و سوی مناسب ببرد، آن را از اهدافش دور کرده است.
هر بار که شورای رقابت دستور تازه‌ای برای بازار خودرو و قیمت‌گذاری بیان می‌کند، دست دلال‌ها برای سوءاستفاده از این بازار هم بیشتر می‌شود. البته ناگفته نماند که حتی با وجود قیمت‌گذاری افزایشی که شورای رقابت آن را بیان می‌کند، هنوز آنطور که باید از زیان خودروسازان داخلی کاسته نشده است. آنطور که سال قبل عنوان شده بود، خودروسازان بزرگ کشور چیزی حدود 43 هزار میلیارد تومان زیان کرده‌اند. حتی با وجود اینکه ایران خودرو و سایپا میزان تولیدشان را هم بیشتر کرده‌اند، این زیان باز هم افزایش داشته است.
بسیاری از کارشناسان معتقدند که آزادسازی قیمت راهکار اصلی نجات بازار خودروست. اما مساله مهم، ساختار اقتصاد ایران است که در ابتدای این مطلب به آن اشاره شد. اگر قرار باشد آزادسازی صورت بگیرد، باید ابتدا ساختار بازار خودرو که با حجم زیادی از دلالی خودرو و سوءاستفاده همراه شده، به کلی اصلاح شود.
فروش خودروهای کارکرده
بخش دیگری که می‌توان در بررسی نبود ثبات در بازار خودرو به آن توجه کرد، مساله فروش خودروهای کارکرده است. افزایش شمار دلالی در بازار خودروهای کارکرده عاملی است که باعث می‌شود این بازار از یک روال قیمتی مشخص خارج شود. وقتی یک سیستم شفاف و مشخص برای خرید و فروش در بازار خودروهای کارکرده وجود ندارد، آشفتگی ایجاد شده هم طبیعی خواهد بود.
در هر حال بخشی از بازار خودرو مربوط به معامله خودروهای کارکرده است و نابسامانی این بخش به بخش‌های دیگر هم منتقل می‌شود. به همین خاطر شاید بتوان اصولی نبودن معاملات صورت گرفته در کف بازار را، عامل دیگری برای دور شدن ثبات از بازار خودرو دانست. در بسیاری مواقع، قیمت روز خودرو نرخ مشخصی اعلام می‌شود اما قیمت واقعی و در کف بازار چیز دیگری است. درست همینجاست که نقش دلال در این بازار بیشتر از قبل روشن می‌شود.
نتیجه گیری؛ آشفتگی اقتصاد
همانطور که در این گزارش هم درباره آن صحبت شد، دلایلی که می‌توان به عنوان عوامل اصلی نبود ثبات در بازار خودرو مطرح کرد، همگی به ساختار اقتصاد ایران و نبود یک سیستم قیمت‌گذاری شفاف، مشخص و ایجاد یک فضای رقابتی مرتبط است و اگر قرار باشد هر اصلاحی در بازار خودرو صورت گیرد، باید این مساله هم بیشتر موردتوجه باشد.
نویسنده: سپیده اشرفی
