فهرست مطالب
یکی از فاکتورهای موثر در کیفیت رانندگی و داشتن یک سواری نرم و آرام، بالانس لاستیک خودرو است. بالانس چرخ خودرو باعث می‌شود تا لاستیک در حین حرکت دچار لرزش در اثر تقسیم نادرست وزن نشود و به‌صورت یکنواخت به دور خود بچرخد. بالانس لاستیک از ابتدای تولید تایرهای خودرویی با صنعت خودرو همراه است و هنوز هم یکی از مباحث مهم و موثر در کیفیت سواری و جلوگیری از لرزش خودرو در سرعت‌های بالا محسوب می‌شود.
بالانس لاستیک چیست؟
بالانس لاستیک به معنی تقسیم وزن درست و همگن بودن وزن تایر در تمام بخش‌های آن گفته می‌شود. تایر روی رینگ خودرو بسته قرار می‌گیرد و سپس باید آن را با روش‌های بالانس کردن تایر خودرو، به یک تعادل وزنی رساند. این کار با اضافه‌کردن وزنه‌های آهنی و سربی به قسمتی از رینگ خودرو که نیاز به وزن بیشتر دارد، انجام می‌شود تا تقسیم وزن لاستیک و رینگ خودرو در تمام نقاط آن کاملا همگن و برابر شود.
اگر مجموعه چرخ و تایر خودرو بالانس نباشد، در سرعت‌های دورانی زیاد باعث لنگ زدن شده و این لنگی می‌تواند فرمان را بلرزاند و حتی باعث لرزش اتاق خودرو نیز شود که به‌طور مستقیم در کیفیت سواری خودرو اثر خواهد داشت.
اهمیت بالانس بودن چرخ خودرو
همان‌طور که می‌دانیم، بالانس چرخ خودرو، اثر خود را روی لرزش فرمان و لرزش اتاق نشان می‌دهد. اما کیفیت سواری فقط یکی از مقوله‌های مربوط به بالانس لاستیک است و بالانس بودن یا نابالانسی تایر، عوارض دیگری نیز خواهد داشت. حتی پیشنهاد می‌شود که لاستیک زاپاس خودرو را نیز بالانس کنیم تا در صورت نیاز به استفاده از آن، مشکلی نداشته باشیم.
- سواری نرم‌تر از نتایج بالانس بودن تایرهاست. چرا که وقتی تایرها بالانس باشند، کمترین لرزشی در فرمان و کابین خودرو ایجاد نمی‌کنند که نتیجه آن، سواری نرم و راحت خواهد بود.
- مصرف سوخت بیشتر از نتایج نابالانسی تایرهاست. به‌طور کلی می‌توان گفت برای تولید هر ارتعاشی در خودرو باید مقداری انرژی صرف شود. وقتی تایرها بالانس نباشند، باعث تولید لرزش و ارتعاش می‌شوند و این ارتعاش نیز منجر به افزایش مصرف سوخت و افزایش آلاینده‌ها خواهد شد.
- افزایش عمر لاستیک‌ها از دیگر نتایج بالانس بودن لاستیک خودرو است. وقتی مجموعه چرخ و تایر کاملا از نظر وزنی بالانس و همگن باشد، به‌صورت یکنواخت می‌چرخد و حالت پله‌ای شکل یا ضربه‌زدن در اثر نابالانسی را نخواهد داشت. در نتیجه عمر تایر نیز افزایش پیدا می‌کند.
- محافظت از سیستم تعلیق خودرو می‌تواند از دیگر محاسن بالانس بودن تایرها باشد. وقتی تایر از تعادل وزنی خارج شده و نابالانس می‌شود، ارتعاش و لرزش پیدا می‌کند که مقدار زیادی از این ارتعاش توسط سیستم تعلیق دفع و میرا می‌شود. در نتیجه کارکرد سیستم تعلیق را افزایش می‌دهد که باعث خرابی اتصالات و قطعات این بخش خواهد شد.
- سواری ایمن در خودرو به عوامل مختلفی بستگی دارد. اما وقتی که خودرو در اثر نابالانسی چرخ‌ها دچار لرزش و ارتعاش شده و فرمان خودرو به‌صورت مداوم در زیر دستان راننده می‌لرزد، منجر به خستگی جسمی و روحی راننده و حتی دیگر سرنشینان خواهد شد. در نتیجه حواس‌پرتی ایجاد می‌کند که در مجموع منجر به کاهش ایمنی سواری خودرو می‌شود.
- دشواری هدایت خودرو در زمان نابالانسی چرخ‌ها به دلیل لرزشی که در فرمان و اتاق ایجاد می‌کند از دیگر مشکلاتی است که از بالانس نبودن تایرها ناشی می‌شود. نابالانسی شدید حتی می‌تواند در سرعت‌های بالا، کنترل فرمان را از دست راننده بگیرد.
- وقتی تایرها بالانس نیستند، حرکت یکنواخت و همگنی روی سطح جاده نیز ندارند. لرزش تایر یا اصطلاحا رقص لاستیک در روی زمین باعث لاستیک سایی یا بیش از حد آج‌ها می‌شود.
- ایجاد صدا در قسمت چرخ و عملکرد نامناسب کمک‌فنرها به دلیل لرزش دائم چرخ‌ها از دیگر نتایج نابالانسی تایرهاست که در درازمدت خود را نشان می‌دهد. وقتی چرخ دارای لرزش و حرکت غیریکنواخت باشد، هم به سیستم تعلیق، خصوصا کمک‌فنرها فشار می‌آورد و هم با لرزشی که دارد، دیگر قسمت‌های سیستم تعلیق و اتصالات چرخ‌ها را اذیت و فرسوده می‌کند.
علائم بالانس نبودن چرخ ها
بالانس نبودن چرخ خودرو را می‌توان با روش‌های مختلفی به‌صورت حسی و تجربی و همچنین با دستگاه، متوجه شد.
- لرزش خودرو یکی از نشانه‌های بالانس نبودن چرخ‌هاست. به‌طور کلی می‌توان گفت که اگر چرخ جلو بالانس نباشد، شاهد لرزش فرمان در سرعت‌های بالای ۹۰ کیلومتر در ساعت هستیم. البته اگر این نابالانسی بیش از حد باشد، در سرعت‌های کمتر نیز خود را نشان می‌دهد. اما نابالانسی چرخ‌های عقب، خود را در سرعت‌های بالاتر و با لرزش کابین نشان داده می‌شود.
- نابالانسی تایر باعث سایش غیرمعمول و لاستیک‌سایی می‌شود. وقتی لاستیک روی زمین حرکت یکنواخت ندارد، باعث سایش غیرمعمول تایر خواهد شد.
- مهم‌ترین نشانه نابالانسی تایر، لرزش فرمان است که این وضعیت باعث می‌شود تا هدایت خودرو در سرعت‌های بالای ۹۰ کیلومتر، با مشکل همراه شود.
- بالانس نبودن تایرها می‌تواند باعث افزایش مصرف سوخت نیز شود.
- لرزش لاستیک به مرور باعث آسیب‌دیدن قطعات تایر و اتصالات چرخ می‌شود. در نتیجه بعد از مدتی از قسمت چرخ و اتصالات، صداهای غیرمعمول شنیده خواهد شد.
پیامدهای بالانس نبودن چرخ ها
بالانس بودن چرخ‌ها اهمیت فوق‌العاده‌ای در کیفیت سواری خودرو و حتی به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم در ایمنی خودرو و کاهش استهلاک قطعات خودرو دارد. یک مجموعه نابالانس از قطعات مختلف در خودرو مثل تایر یا پیشرانه‌ای که در حین کار می‌لرزد، گیربکسی که کارکرد صحیحی ندارد، مجموعه جلوبندی خراب و… باعث می‌شود تا عمر مفید خودرو نیز کاهش پیدا کند.
۱-کاهش عمر تایرها
در بحث مراقبت از لاستیک خودرو و افزایش عمر لاستیک‌ها، می‌توان نقش بالانس بودن چرخ‌ها را دید. این وضعیت خصوصا در مورد تایرهایی که کارکرد بالا دارند، بسیار مهم است و حتی نابالانسی شدید برای یک تایر آسیب‌دیده و فرسوده، می‌تواند منجر به ترکیدن لاستیک ماشین در مسافت‌های زیاد شود.
۲-خرابی زودرس قطعات جلوبندی
لرزش در سیستم فرمان، جلوبندی و زیربندی خودرو که یکی از عمده دلایل آن، بالانس نبودن تایر است، باعث خرابی زودرس اتصالات و قطعات جلوبندی می‌شود.
۳-لرزش فرمان
یکی از علت های لرزش فرمان ماشین، بالانس نبودن تایرهاست. لاستیک نابالانس خصوصا در محور جلو، باعث ضربه مداوم به سیستم فرمان می‌شود که در نهایت این لرزش به دستان راننده وارد خواهد شد.
۴-افزایش مصرف سوخت
هر ارتعاشی در بخش‌های فنی خودرو منجر به افزایش مصرف سوخت خواهد شد. چرا که برای تولید هر ارتعاشی باید مقداری انرژی صرف کرد. بالانس نبودن تایر نیز باعث ارتعاش و لرزش لاستیک روی مسیر و در نهایت افزایش مصرف سوخت خواهد شد.
۵-فرسایش لاستیک
حرکت غیریکنواخت چرخ خودرو روی زمین باعث فرسایش نامتقارن لاستیک شده و عمر آن را کاهش می‌دهد.
۶-کاهش شتاب و ترمزگیری ضعیف
بالانس نبودن چرخ حتی در شتاب‌گیری خودرو نیز تأثیر دارد و باعث کاهش شتاب خودرو می‌شود. چرا که هم مقداری از توان موتور خودرو صرف تولید ارتعاش در تایر می‌شود و هم چون که خودرو یک حرکت غیریکنواخت ندارد، مصرف سوخت افزایش پیدا کرده و شتاب نیز کاهش پیدا می‌کند. بحث حرکت صحیح لاستیک روی زمین آنقدر اهمیت دارد که شرکت‌های تایرسازی در سطح دنیا به دنبال ساخت تایرهایی هستند که هرچه راحت‌تر روی زمین گردش کنند.
۷-هندلینگ ضعیف
بالانس نبودن تایرها، کنترل خودرو را سخت‌تر می‌کند و هندلینگ ماشین را پایین می‌آورد. این وضعیت خصوصا در سرعت‌های بالا بیشتر خود را نشان می‌دهد.
۸-کاهش کیفیت سواری
بالانس نبودن تایر خود را به‌صورت لرزش فرمان و اتاق نشان می‌دهد. این وضعیت به‌صورت مستقیم باعث کاهش کیفیت سواری و کاهش رفاه سرنشینان می‌شود.
انواع روش برای بالانس چرخ خودرو
بالانس چرخ خودرو هم روی ماشین انجام می‌شود که به آن بالانس درجا می‌گویند و هم در بیرون از خودرو. در روشی که چرخ از ماشین جدا می‌شود، به دو روش چرخ را بالانس می‌کنند که یک روش به‌صورت استاتیک است تا وزن تایر و تعادل وزنی آن را تنظیم کنند و روش دیگر هم روی دستگاه است که به آن کامپیوتری می‌گویند.
بالانس چرخ استاتیکی
در این روش، چرخ را از روی ماشین باز کرده و آن را روی یک وسیله که به چرخ اجازه آزادی حرکت به هر طرف را می‌دهد، می‌گذارند. این وسیله در مرکز خود دارای یک نشانگر به‌صورت حباب هوا در یک مایع مثل تراز بنایی است که نشان می‌دهد، تایر به کدام طرف سنگینی می‌کند. در نتیجه چرخ اگر در نقطه‌ای وزن بیشتری داشته و سنگین‌تر باشد، به همان سمت سنگینی می‌کند. در نهایت با اضافه‌کردن وزنه به سمت مقابل، تایر را از نظر وزنی متعادل و بالانس می‌کنند.
قابل ذکر است که روش استاتیکی این روزها به دلیل سختی کار، دقیق‌تر بودن روش دینامیکی، سرعت عمل روش دینامیکی و همچنین تولید تایر باکیفیت بالاتر که نیاز به بالانس را کمتر می‌کند، استفاده چندانی ندارد. دستگاه‌های بالانس چرخ دینامیکی نیز به دو صورت افقی و عمودی عمل می‌کنند.
در روش افقی، چرخ به‌صورت خوابیده روی وسیله‌ای که آزادی حرکت به هر طرف دارد، نصب می‌شود. در این وضعیت، هر طرف تایر که سنگین‌تر باشد به همان طرف پایین می‌آید و سنگینی می‌کند. در نتیجه به سمت مقابل وزنه اضافه می‌کنند تا زمانی که تایر به تعادل وزنی برسد. روی این دستگاه برای دقیق‌تر بودن کار، یک تراز قرار دارد. معمولا روی دستگاه‌های لاستیک‌درآر در آپاراتی‌ها، دستگاه بالانس استاتیکی نیز وجود دارد.
دستگاه بالانس چرخ عمودی، تایر را از وسط و محل بسته‌شدن در خود می‌گیرد. این وسیله بسیار روان بوده و آزادی حرکت به تایر را می‌دهد. در این حالت، سنگینی تایر در هر نقطه باعث می‌شود تا چرخ به دور محور مرکزی گردش کرده و قسمت سنگین آن در پایین قرار بگیرد. در نتیجه به نقطه مقابل بخش سنگین چرخ که در بالای قرار دارد، وزنه اضافه می‌کنند تا توزیع وزنی تایر یکنواخت و همگن شود.
بالانس چرخ دینامیکی
در روش دینامیکی بالانس لاستیک، چرخ با سرعت زیادی می‌چرخد تا تعادل وزنی و بالانس بودن آن در حین حرکت سنجیده شود. این کار به دو صورت انجام می‌شود که در روش اول، تایر روی خودرو بسته است و به آن بالانس درجا می‌گوییم و در روش دوم، تایر را روی دستگاه می‌بندیم که به آن، بالانس کامپیوتری گفته می‌شود.
دستگاه بالانس درجا به چرخ می‌چسبد و با صفحه چدنی سنگینی که دارد، تایر را به حرکت در می‌آورد و سرعت آن را به حدود ۹۰ کیلومتر در ساعت می‌رساند. سپس با پرتاب نور، محل نابالانسی و همچنین مقدار وزنه مورد نیاز برای بالانس شدن چرخ را به اپراتور نشان می‌دهد. با توقف تایر، مرحله نصب وزنه انجام می‌شود.
در این روش چون اصطکاک و تماس فیزیکی بین صفحه چدنی و تایر برقرار است، نابالانسی چرخ می‌تواند دقیق نباشد. همچنین چون به دید اپراتور بستگی دارد و ممکن است محل نصب وزنه به‌صورت دقیق در یاد اپراتور نماند، بازهم امکان خطا وجود خواهد داشت. ضمن اینکه در بالانس درجا، چون وضعیت سلامت اتصالات چرخ و جلوبندی نیز موثر است، ممکن است ایرادات این بخش پنهان بماند.
در بالانس کامپیوتری، چرخ روی دستگاه بسته می‌شود و به سرعت مشخصی می‌رسد. سپس دستگاه محل و مقدار وزنه‌ای را که باید روی تایر قرار بگیرد، نشان می‌دهد. بالانس کامپیوتری امروزه به شکل بسیار گسترده‌ای استفاده می‌شود و سرعت انجام کار با این دستگاه و همچنین دقت آن نیز بسیار بیشتر است.
بالانس درجا یا روکار چیست؟
بالانس روکار یا بالانس درجا، نوع دیگری از بالانس چرخ خودرو است. در این روش تایر خودرو به همراه دیگر قسمت‌های جلوبندی، بررسی شده و بالانس می‌شود. بنابراین شاید نتیجه بهتری از بالانس روی دستگاه بتوان دریافت کرد، اما باید بدانیم که در این روش، تا حدود زیادی معایب سیستم جلوبندی مخفی و پنهان می‌شود. باید دقت کرد که تایری را که بالانس درجا شده است، در صورت باز کردن از روی خودرو باید دقیقا به همان شکل قبلی روی خودرو دوباره بست.
در بالانس درجا چون نیازی به بازکردن چرخ نیست، برای فردی که آن را انجام می‌دهد راحت‌تر است. همچنین چون چرخ و مجموعه جلوبندی با هم بالانس می‌شود، نتیجه خوبی می‌توان از این روش گرفت. اما به دلیل اینکه این روش تا حد زیادی به چشم و دید شخص بستگی دارد، شاید نتوان آن را چندان دقیق دانست. ضمن اینکه در بالانس درجا، معایب سیستم فنربندی نیز مخفی می‌ماند که می‌تواند بعدا مشکلات و هزینه‌های بیشتری در پی داشته باشد.
بهتر است تا بعد از هر بار بالانس لاستیک ماشین، یک بار دیگر بالانس بودن چرخ را بررسی کنیم تا مطمئن شویم که دستگاه با نشان‌دادن عدد صفر برای وزنه‌ها، بالانس بودن چرخ را تایید می‌کند.
اجزای دستگاه بالانس چرخ
دستگاه بالانس چرخ از قطعات مختلفی تشکیل شده است که این قطعات معمولا در تمامی دستگاه‌ها مشترک و موجود هستند.
- سوئیچ اصلی
- کابل برق
- محفظه نگهداری وزنه‌های سربی
- صفحه کنترل
- نمایشگر
- حفاظ چرخ
- گیج اتوماتیک
- آداپتور
- پدال ترمز
- لوازم جانبی
- منبع پنوماتیک
- کابل صفحه کلید
- چکش سرب
- خط کش عرضی رینگ
- کونیک‌های فلنچ برای محکم‌کردن چرخ روی محور دستگاه
- گیج مخصوص رینگ آلومینیومی
نحوه عملکرد دستگاه بالانس چرخ
دستگاه بالانس کامپیوتری، یکی از دقیق‌ترین دستگاه‌ها برای بالانس تایر است. چرخ را از خودرو باز کرده و روی این دستگاه قرار داده و به کمک اتصالات مربوط به آن، تایر را روی محور دستگاه محکم می‌کنیم. سپس تایر را کمی چرخانده و دکمه شروع را می‌زنیم. تایر به سرعت مشخصی رسیده و سپس با نشان‌دادن مقدار وزنه لازم برای بالانس کردن، توقف می‌کند. سپس محل و مقدار لازم برای چسباندن وزنه روی رینگ چرخ، روی نمایشگر دستگاه نشان داده می‌شود.
دستگاه بالانس درجا نیز به کمک صفحه چدنی سنگینی که دارد، به تایر می‌چسبد و آن را به سرعت بالایی می‌رساند. قسمتی از مجموعه چرخ که سنگین‌تر است، با هر بار عبور از صفحه چدنی، مقداری نیروی بیشتر به آن وارد می‌کند. این محل با توجه به سرعت چرخ و صفحه چدنی دستگاه، با زدن فلاش دستگاه در بالای لاستیک نشان داده می‌شود. همچنین مقدار وزنه لازم نیز روی نمایشگر دستگاه نشان داده می‌شود.
زمان بالانس چرخ ماشین
لازم است با هر بار جابجایی تایرها که سالی یک‌بار باید صورت بگیرد، چرخ‌ها نیز بالانس شوند. همچنین در بعضی از مواقع که نیاز به بالانس کردن تایرها را حس کردیم، باید سریعا آنها را بالانس کنیم. معمولا اگر یکی از وضعیت‌های زیر را تجربه کردیم، باید تایرها را بالانس کنیم:
- بهتر است حداقل سالی یک‌بار، چرخ‌های خودرو را بالانس کنیم. معمولا طی مسافت ۸ تا ۱۰هزار کیلومتر برای این کار توصیه می‌شود.
- اگر در زمان رانندگی حس کردیم که فرمان ماشین دارای لرزش است، این عیب می‌تواند ناشی از بالانس نبودن چرخ‌ها باشد.
- اگر داخل چاله بزرگی افتادیم و ضربه شدیدی به تایر وارد شد، می‌تواند با آسیب‌زدن به رینگ، لاستیک خودرو را نیز از بالانس خارج کند.
- اگر در زمان رانندگی، متوجه لرزش اتاق و شاسی خودرو شدیم که این عیب معمولا ناشی از نابالانسی تایرهای عقب می‌شود.
- اگر ساییدگی غیرمعمول در تایرها دیدیم، باید حتما چرخ‌ها را از نظر بالانس بودن و همچنین زاویه آنها، بررسی کنیم.
- بالانس لاستیک نو و جدید، یکی از ضروریات بعد از خرید لاستیک است.
- ضمن اینکه در صورت خرید رینگ جدید برای خودرو باید حتما مجموعه تایر و رینگ را بالانس کنیم.
- اگر دیدیم که قسمتی از وزنه‌های قبلی نصب‌شده برای بالانس کردن تایر، از جای خود کنده شده است، باید دوباره لاستیک را از نظر بالانس بودن کنترل کرد.
دقیق ترین و بهترین بالانس برای لاستیک ماشین
در حال حاضر در کشورمان، بالانس تایرها که در آپاراتی‌ها انجام می‌شود با دستگاه‌های کامپیوتری یا بالانس درجا است. به همین دلیل می‌توان گفت که بهترین و دقیق‌ترین روش برای بالانس چرخ‌ها، بالانس کامپیوتری تایرهاست. چرا که بالانس درجا دارای خطاهایی‌ست که می‌تواند کار بالانس را با اشکال مواجه کند.
به همین سبب بهتر است تا ابتدا تایر را به‌صورت استاتیک، بالانس کرده، سپس آن را روی دستگاه بالانس کامپیوتری بسته و در حالت دینامیک و در زمان چرخش نیز بالانس و متعادل کنیم. در نهایت بعد از بستن تایرها و تست و آزمایش، اگر باز هم حالت نابالانسی و نشانه‌هایی از لرزش فرمان یا اتاق را در خودرو دیدیم، تایر را دوباره بالانس کنیم. در نهایت اگر نشانه‌های بالانس نبودن بازهم رفع نشد، جلوبندی را به دست تعمیرکار و متخصص بسپاریم و تایرهای خودرو را بالانس درجا کنیم. در واقع می‌توان گفت که این روش، دقیق‌ترین و بهترین برای بالانس لاستیک ماشین است.
نتیجه گیری
تنظیم بودن تمام قسمت‌های فنی یک خودرو و قرارداشتن در حالت ایدئال، اثر بسیار مهمی در کارکرد صحیح خودرو، هدایت آسان آن، سواری نرم و راحت، مصرف سوخت پایین و افزایش لذت رانندگی و حتی فروش و خرید ماشین دست دوم دارد. خودرو به وسیله لاستیک‌ها با زمین در ارتباط است و همین قضیه، اهمیت بسیار زیاد سلامت تایرها را نشان می‌دهد. نابالانسی تایرها و مجموعه چرخ هم در کاهش لذت سواری اثر دارد و هم باعث خستگی راننده و کاهش ایمنی خودرو می‌شود. ضمن اینکه با لرزش‌هایی که در مجموعه فرمان و حتی کل اتاق ایجاد می‌کند، می‌تواند باعث افزایش مصرف سوخت، افزایش آلاینده‌های تولیدی موتور، خرابی زودرس قطعات زیربندی و اتاق، کاهش سطح رفاه سرنشینان، کاهش هدایت‌پذیری خودرو و فرسودگی سریع‌تر تایرها شود.
نویسنده: علیرضا داودی
سوال های متداول
- بالانس چرخ کامپیوتری چیست؟
بالانس چرخ کامپیوتری یک دستگاه است که تایر خودرو از روی ماشین باز شده و روی آن بسته می‌شود. سپس چرخ به گردش درآمده و محل قرارگرفتن وزنه برای بالانس شدن چرخ را نشان می‌دهد.
- علائم زرد و قرمز روی تایر چه ارتباطی با بالانس آن دارد؟
نقطه زرد رنگ، سبک‌ترین قسمت و نقطه قرمز رنگ، سنگین‌ترین قسمت تایر است. معمولا باید سبک‌ترین نقطه را نزدیک به محل والو چرخ قرار داد و سپس لاستیک را بالانس کرد.
- آیا بالانس درجا برای تایر یک روش تایید شده است؟
بالانس درجا را باید به عنوان آخرین راه برای داشتن یک تایر بالانس‌شده در نظر گرفت. به این معنی که بعد از بالانس کامپیوتری چرخ و اطمینان از سلامت جلوبندی و زیربندی، چرخ را برای داشتن بهترین وضعیت بالانس بودن، بالانس درجا کرد.
- منظور از بالانس چرخ چیست؟
منظور از بالانس چرخ، رسیدن تایر به بهترین وضعیت از نظر همگن بودن وزن است. برای این کار به محلی که سبک‌تر است، مقداری وزنه اضافه می‌شود تا توزیع وزن چرخ در تمام نقاط به صورت همگن و یکنواخت باشد.
