در پیشرانه خودروهای امروزی حداقل یک تسمه وجود دارد که آن تسمه دینام است. در واقع تسمه دینام یا تسمه پروانه برای به کار انداختن ادوات و قطعات دیگری در اطراف موتور نیز کاربرد دارد که با این وجود، اکثرا آن را به نام تسمه دینام میشناسند. تسمه دینام وظیفه راهاندازی دینام و در بعضی موارد، قسمتهای دیگری مثل واتر پمپ، کمپرسور کولر ماشین، پمپ هیدرولیک، پروانه خنککننده موتور و… را دارد و به نوعی یک تسمه چندکاره است.
تسمه دینام چیست؟
سادهترین توصیف تسمه دینام این است که بگوییم تسمهای که وظیفه راهاندازی دینام موتور خودرو را دارد. برق خودرو توسط دینام (آلترناتور) تامین و در باتری خودرو ذخیره میشود. بنابراین دینام باید انرژی و نیروی لازم برای کارکرد و حرکت خود را از موتور خودرو دریافت کند که این کار توسط تسمه دینام انجام میشود. اما تسمه دینام فقط برای راهاندازی دینام نیست و یک سری ادوات دیگر نیز در این بین از همان تسمه دینام، نیروی لازم برای حرکت خود را دریافت میکنند. از این لوازم و قسمتها میتوان به کمپرسور کولر ماشین، پمپ هیدرولیک، واترپمپ و پروانه خنککننده رادیاتور خودرو نیز نام برد که بسته به نوع طراحی خودرو، تمام این قسمتها یا فقط بعضی از آنها، از تسمه دینام نیرو میگیرند.
تسمه دینام در بین مکانیکها و افراد فنی قدیمی به نام تسمه پروانه نیز شناخته میشود. چرا که در خودروهای قدیمیتر، وظیفه چرخش پروانه خنککننده رادیاتور با تسمه دینام است تا در صورت پاره شدن این تسمه و در نتیجه کارنکردن پروانه و واترپمپ که باعث جوش آوردن ماشین میشود، چراغ دینام روشن و راننده متوجه این قضیه شود.
انواع تسمه دینام
در بین انواع تسمه خودرو، تسمه دینام نیز دیده میشود که شامل چندین مدل مختلف است که این تنوع را میتوان در موتورهای قدیمی و جدید دید.
در موتورهای قدیمی از تسمه دینام ذوزنقهای یا همان V شکل در مدلهای ساده و دندهای میتوان استفاده کرد. تسمههای دندهای، چسبندگی بهتری روی پولیها دارند و همچنین به خاطر انعطاف بیشتر، عمر بالاتری خواهند داشت.
در موتورهایی که از دهه ۹۰ میلادی روی کار آمدند و در بین عموم مردم به نام تک تسمه شناخته میشوند، یک تسمه برای تمام بخشهای اطراف موتور استفاده میشود. این تسمه که طول بیشتری از تسمه دینامهای معمولی دارد، دارای شیارهایی در طول خود است که این شیارها بسته به نوع تسمه، بین ۴ تا ۷ عدد هستند. پولیهای مورد استفاده در این پیشرانهها نیز دارای چندین شیار هستند تا شیار تسمه به خوبی روی آنها قرار بگیرد و از لیزخوردن و لغزش تسمه به اطراف جلوگیری شود. این تسمهها یک ویژگی مهم دارند که به دلیل پهنای زیادتر آنها، گاهی مواقع با پشت تسمه نیز باعث چرخش هرزگردها و تسمهسفتکنها نیز میشوند. تسمههای شیاردار، مقاومت بیشتر و عمر بالاتری نیز دارند.
ساختار تسمه دینام
تسمهها معمولا ساختاری شبیه به لاستیک خودرو دارند که از ترکیبات هیدروکربنی مختلفی ساخته شده و برای تقویت این ترکیب و ساختار از افزودنیهای دیگری مثل نوارهای نخی و یا حتی سیمهای نازک فولادی نیز استفاده میشود.
عمر مفید تسمه دینام
عمر مفید هر قطعه به نوع استفاده از آن و شرایط محل مورد استفاده و همچنین کیفیت قطعه موردنظر نیز بستگی دارد. اما در شرایط عادی، تسمه دینام در حدود ۵۰ تا ۶۰ هزار کیلومتر میتواند کارایی داشته باشد که این مقدار در حدود ۴ سال خواهد بود. بهتر است بعد از سرآمدن مقدار کارکرد به کیلومتر یا مدت زمان آن، تسمه دینام را حتما تعویض کنیم.
همچنین گاهی مواقع لازم است تا هرزگردهای مربوط به این بخش نیز تعویض شوند. خرابی تسمه دینام در بعضی از خودروها باعث ازکارافتادن بخشهای دیگر نیز خواهد شد که میتواند خسارات مختلفی به همراه داشته باشد.
تنظیم تسمه دینام
در موتورهایی که از نوع تک تسمه هستند، معمولا یک قطعه به نام تسمه سفتکن وجود دارد که به صورت اتوماتیک و با کمک فنری که درون آن قرار دارد یا به صورت دستی، مسئول تنظیم شل بودن و سفتی تسمه است.
در اینگونه موتورها، تسمه تا حد نیاز و به صورت خودکار تنظیم میشود. اما در موتورهایی که تسمه دینام باید با کمک رگلاژ دینام و یا به وسیله هرزگردها تنظیم شود، باید بدانیم که تا چه میزان، تسمه را سفت کنیم. در حالتی که طول تسمه بین دو تکیهگاه آن، کمتر از ۲۵ سانتیمتر است، تسمه باید در حدی سفت شود که اگر وسط آن را فشار دادیم، کمتر از یک سانتیمتر پایین برود. این مقدار برای طول ۳۰ تا ۴۰ سانتیمتر از تسمه نیز کمتر از ۱.۵ سانتیمتر است.
سفتبودن بیش از حد تسمه باعث کاهش طول عمر آن میشود و همچنین منجر به خرابی بلبرینگ سر و ته دینام خواهد شد. شلبودن تسمه نیز باعث بکسوات و هرزگردی آن میشود که در کارکرد دینام، خلل ایجاد میکند و باتری ماشین به خوبی شارژ نخواهد شد. همچنین در این وضعیت، احتمال تابیدگی تسمه و بیرون پریدن آن نیز وجود دارد.
اهمیت هرزگردها و تسمه سفت کن
سلامت هرزگردها و تسمه سفتکن در طول عمر تسمه دینام اهمیت بالایی دارد. خرابی تسمه سفتکن میتواند باعث تنظیمنشدن تسمه و در نتیجه شلبودن یا سفتشدن بیش از حد آن شود.
شل بودن تسمه دینام باعث لغزش تسمه میشود و دینام به خوبی وظیفه خود را انجام نخواهد داد و در نتیجه باتری خودرو نیز کاملا شارژ نمیشود. سفتبودن بیش از حد تسمه، هم باعث خرابی بلبرینگ دینام میشود و هم از عمر تسمه دینام کم میکند.
خرابی هرزگردها نیز باعث بیرون افتادن تسمه از محل چرخش آن خواهد شد. ضمن اینکه در صورت قفلشدن بالبرینگ این قطعات، تسمه روی آن بکسوات میکند و میلغزد که منجر به داغشدن آن میشود و کاهش شدید طول عمر تسمه را به همراه دارد.
علائم خرابی و پارگی تسمه دینام
در صورت پاره شدن تسمه دینام و حتی مشکلاتی مثل شلشدن تسمه دینام، چراغ دینام روشن میشود که به معنی شارژ نکردن دینام خودرو است.
در برخی از خودروها که تسمه دینام و تسمه هیدرولیک باهم یکی است، پارهشدن تسمه دینام یا شلشدن آن باعث میشود کارکرد پمپ هیدرولیک دچار اشکال شود که در کنار روشنشدن چراغ دینام، با سفتشدن فرمان نیز میتوان متوجه این اتفاق شد.
در بعضی از موتورها، تسمه دینام وظیفه چرخش واترپمپ نیز را دارد. بنابراین پارهشدن تسمه دینام یا شلشدن آن یعنی ازکارافتادن واترپمپ که به معنی عدم گردش آب در موتور و رادیاتور خودرو است. این اتفاق منجر به گرمشدن موتور و در نهایت جوشآوردن ماشین میشود. پس با روشنشدن چراغ دینام باید فورا خودرو را متوقف و پیشرانه را خاموش کنیم.
همچنین در بعضی از موتورها که پروانه مکانیکی خنککننده رادیاتور دارند، تسمه دینام به پروانه خنککننده نیرو میرساند که به همین دلیل به تسمه دینام، تسمه پروانه گفته میشود. پارهشدن یا شلشدن تسمه دینام، باعث میشود تا کارکرد پروانه مختل شود که باز هم باعث بالارفتن دمای آب رادیاتور و جوشآوردن موتور ماشین میشود.
دیدن ترکها و شکافهای ایجادشده روی تسمه دینام یا شلشدن ناگهانی و حتی سفتشدن ناگهانی آن که در نتیجه کوتاهشدن تسمه است، تولید صدای جیرجیر از سمت تسمه، بیرون افتادن تسمه که میتواند ناشی از تاب گرفتن آن باشد، روشنشدن چراغ دینام به صورت کاملا روشن یا به حالت کمنور، ایراد در کارکرد صحیح ادوات برقی مثل کمشدن نور چراغها، بلندشدن بوی سوختگی و لاستیک سوخته از سمت تسمه دینام و… از نشانههای خرابی تسمه دینام است. گاهی مواقع این اتفاق در اثر شلشدن تسمه رخ میدهد که میتوان با سفتکردن آن توسط تسمه سفتکن و هرزگردها، این ایراد را در برخی از مواقع رفع کرد.
عوامل خرابی و پارگی تسمه دینام
یکی از اصلیترین عوامل در خرابی تسمه دینام، تنظیم نبودن شلی و سفتی آن است. خرابی تسمه سفتکن یا ایراد در هرزگردها باعث میشود تا تسمه بیش از حد شل یا سفت شود و در نتیجه زودتر از موعد، نیاز به تعویض پیدا کند. همچنین کیفیت پایین تسمه از دیگر مواردی است که در عمر آن تاثیر به سزایی دارد. در خودروهایی که تسمه دینام وی شکل دارند، خرابی لبه پولی دینام یا هرزگردها نیز باعث ساییدهشدن لبههای تسمه دینام و کاهش عمر مفید آن میشود. در اینگونه موتورها که میتوان از تسمه با سایزهای مختلفی استفاده کرد، باید تسمه با اندازه مناسب و استانداردی تهیه کرد که همیشه در بهترین وضعیت از نظر شل بودن و سفتی، در محل خود قرار بگیرد.
دلیل صدای تسمه دینام
یکی از علل افزایش و تولید صدا در محفظه موتور خودرو، صدایی است که از تسمهها و هرزگردها به گوش میرسد. رفع عیب از عوامل تولیدکننده صدا، باعث کاهش صدای موتور ماشین نیز میشود. خصوصا که صدای تسمه شبیه به جیغ و جیرجیر، صدایی آزاردهنده است.
صدایی که از تسمه دینام به گوش میرسد، یا از خود تسمه است یا از قطعات دیگری که با تسمه دینام در ارتباط هستند. خشکشدن تسمه در اثر کارکرد زیاد، کیفیت پایین آن، شلشدن یا سفتی بیش از حد تسمه، باعث ایجاد صدا در حین کارکرد آن خواهد شد.
برخی از قطعاتی که در ارتباط با تسمه دینام هستند، گاه به صدا میافتند. هرزگردها در اثر خرابی بلبرینگ، صدای ناخوشایندی تولید میکنند که شبیه به صدای ساییدهشدن دو قطعه فلزی روی هم است. تعویض هرزگردها هم باعث افزایش عمر تسمه دینام میشود و هم کاهش صدای موتور ماشین را در پی خواهد داشت.
از دیگر قطعاتی که صدا ایجاد میکند، خرابی بلبرینگ سر و ته دینام است. اما در موتورهایی که یک تسمه برای راهاندازی سیستم تهویه مطبوع، کولر، واتر پمپ و… دارند، بروز خرابی در بلبرینگ پولی هر کدام از این قسمتها نیز میتواند باعث ایجاد سروصدا شود. پس باید در اولین فرصت و با کارشناسی خودرو، عامل تولید صدا را پیدا و آن را رفع کنیم. چرا که گاهی مواقع، عامل تولید صدا باعث ایجاد هزینههای سنگین بعدی خواهد شد.
فراموش نکنیم که چکاپ خودرو قبل از سفر، سرویس دوره ای خودرو، عیبیابی بهموقع و تعویض قطعات خودرو، باعث افزایش عمر مفید خودرو خواهد شد.
بیرون زدن تسمه دینام
بیرونزدن تسمه دینام هم میتواند ناشی از خرابی و کیفیت پایین تسمه باشد و هم نشانهای از وجود ایراد در هرزگردها و تسمه سفتکن.
در پیشرانههایی که تسمه دینام از نوع قدیمی و وی شکل هست، امکان تاب گرفتن تسمه دینام در اثر کارکرد زیاد، کیفیت پایین آن و همچنین علل دیگر وجود دارد. در نتیجه تسمه در حین کارکرد و خصوصا در دور موتورهای بالا، از جای خود و روی پولی دینام بیرون میپرد. همچنین شل بودن تسمه نیز میتواند باعث بیرونزدن آن نیز شود.
در موتورهایی که دارای تسمه تخت شیاردار برای تمام قسمتهای موتور است، سلامت تسمه سفتکن و هرزگردها اهمیت زیادی دارند. چرا که ایراد در این بخشها که معمولا در بلبرینگ آنها ایجاد میشود، باعث ایجاد اختلال در کارکرد تسمه دینام خواهد شد. بلبرینگ تسمه سفتکن و هرزگردها در صورت گیرپاژ، باعث ایجاد صدا میشوند و حتی میتوانند با گیرکردن هرزگرد، باعث سایش شدید تسمه نیز شوند. اما اگر در بلبرینگها لقی ایجاد شود، هرزگرد به یک سمت کج و تسمه در حین کارکرد، به بیرون پرتاب میشود و از روی هرزگرد میلغزد.
زمان تعویض تسمه دینام
زمان تعویض تسمه دینام در حدود ۵۰ تا ۶۰ هزار کیلومتر کارکرد یا گذشت بیش از ۴ سال از تولید تسمه دینام است. البته ممکن است به دلیل نوع رانندگی و کیفیت تسمه دینام و همچنین شرایط و محل استفاده، این مقدار کارکرد و زمان تغییراتی داشته باشد.
همچنین در صورتی که روی تسمه دینام، علائمی از فرسودگی و پارگی مشاهده کردیم، باید سریعا آن را تعویض کنیم. علائمی مثل تاب گرفتن تسمه دینام، ریششدن تسمه دینام، ایجاد ترکهایی در عرض تسمه، کندهشدن قسمتهایی از تسمه، کشآمدن یا کوتاهشدن طول تسمه و…. نشانههایی از به سر آمدن عمر این قطعه هست.
نحوه تعویض تسمه دینام
در ابتدا و قبل از انداختن تسمه باید محل و شکل قرارگیری تسمه را کاملا بدانیم.
در بعضی از موتورها که فقط یک تسمه برای راهاندازی تمام قسمتهای اطراف موتور وجود دارد، باید نحوه قرارگیری تسمه و مسیر قرارگرفتن آن را روی قطعات اطراف موتور دقیقا بدانیم تا بتوان تسمه را به همان شکل استاندارد، روی تمام قسمتها و پولیهای هرزگرد، قرار داد. برای این منظور میتوان از دفترچه تعمیر و نگهداری و آموزشهای انجام سرویس دورهای خودرو استفاده کرد.
نکته بعد اینکه در تمام انواع موتورهای از نظر تسمهبندی که شامل تک تسمه و چند تسمه میشوند، باید برای تعویض تسمه دینام، اقدام به شلکردن تسمه کنیم. بهاینترتیب در بعضی از موتورها، با بازکردن و شلکردن رگلاژ خود دینام، میتوان تسمه جدید را جایگزین کرد و سپس با کمک رگلاژ خود دینام، تسمه را به مقدار کافی سفت کرد. در بعضی از موتورها، از یک قرقره و پولی هرزگرد برای تنظیم شلبودن و سفتی تسمه استفاده میشود.
بنابراین، هرزگرد را شل و بعد از انداختن تسمه دینام جدید، هرزگرد را بهاندازه کافی سفت میکنیم. در بعضی از موتورها نیز از یک مکانیزم ساده به عنوان تنظیمکننده سفتی تسمه به صورت خودکار استفاده میشود که در اصطلاح عموم به آن، تسمهکش یا تسمه سفتکن گفته میشود. این قطعه یک حالت فنری دارد و روی آن یک هرزگرد سوار شده است. این قسمت را با کمک آچار مخصوص به سمت شل کردن تسمه حرکت میدهیم و بعد از انداختن تسمه جدید، این قطعه تسمه را بهاندازه کافی سفت خواهد کرد.
نکات مهم برای خرید تسمه دینام
در هنگام خرید تسمه دینام نیز مثل دیگر لوازم یدکی خودرو باید به دنبال کیفیت برتر و خرید بهترین تسمه دینام باشیم. برای اطمینان از خرید یک تسمه دینام باکیفیت، بهتر است به فروشگاههای معتبر و نمایندگیهای خودروسازان مراجعه کنیم.
ازآنجاییکه تسمه دینام خودروهای جدید فقط به یک اندازه و با یک سایز در بازار وجود دارد، شکلی از بابت خرید آنها نیست. اما در هنگام خرید تسمه دینام برای خودروهای قدیمی که دارای چندین تسمه هستند، باید بهاندازه آنها دقت کنیم تا تسمهای خریداری شود که از نظر ابعاد اندازه، با طول تسمه مورد نیاز و همچنین پولی دینام و هرزگردها کاملاً مطابقت داشته باشد.
در زمان خرید تسمه، به تاب نداشتن آن، نداشتن بریدگی و کندهشدن روی تسمه، نبود شکاف و ترک در روی آن، نداشتن علائمی از فرسودگی و خرابی و… باید دقت کنیم.
تفاوت تسمه دینام و تسمه تایم
تسمه دینام و تسمه تایم از جنبههای زیادی با هم متفاوت هستند. از نظر ساختار و جنس مواد سازنده، محل قرارگیری، وظیفه و عملکرد، زمان تعویض، خرابیهای احتمالی در صورت پاره شدن و مواردی ازایندست.
تسمه تایم به خاطر حساسیت بالاتری که دارد، از نوارهای تقویتکننده بیشتر و محکمتری برخوردار است که ضریب اطمینان را در ساخت آن بالاتر میبرد و همین عامل، عمر آن را بیشتر از تسمه دینام میکند. بااینحال، به منظور جلوگیری از آسیبدیدن موتور، توصیه میشود تا زودتر از موعد پاره شدن تسمه تایم، آن را تعویض کنیم.
شکل تسمه تایم و تسمه دینام نیز با هم متفاوت است. تسمه تایم از نوع تسمه تخت با دندانههای عرضی است تا در شیارهای عرضی پولی تایم به خوبی قرار گرفته و قفل شود. اما تسمه دینام در خودروهای قدیمی از نوع تسمه وی شکل است که میتواند ساده یا دندهای باشد. در خودروهای سه دهه اخیر نیز، تسمه دینام از نوع تسمه تخت با شیارهای طولی در امتداد تسمه است.
تسمه تایم و تسمه دینام از نظر عملکرد نیز با هم کاملا اختلاف دارند. تسمه تایم وظیفه زمانبندی دقیق بین گردش میللنگ و باز و بستهشدن سوپاپها را برعهده دارد. در صورتی که تسمه دینام، برای راهاندازی قطعاتی مثل کمپرسور کولر در سیستم تهویه مطبوع، پمپ هیدرولیک، واترپمپ، پروانه خنککن رادیاتور و… به کار میرود.
محل قرارگیری تسمه دینام، به نحوی است که بتوان راحت آن را تعویض کرد. اما تسمه تایم به خاطر حساسیت بیشتری که دارد، معمولا زیر قاب قرار دارد تا آسیبی به آن وارد نشود.
نتیجه گیری
تسمه دینام از جمله قطعات مصرفی خودرو است که در زمان سرویس دورهای خودرو باید سلامت آن را بررسی کنیم تا به خرابیهای ناگهانی و دردسرهای بعدی آن برخورد نکنیم. این قطعه در اکثر خودروها فقط برای راهاندازی دینام خودرو نیست و قطعات و وسایل دیگری مثل کمپرسور کولر سیستم تهویه مطبوع، پمپ هیدرولیک، واترپمپ، پروانه موتور و… را نیز به حرکت در میآورد. از این رو خرابی آن باعث بروز ایراد در قسمتهای زیادی خواهد بود که اهمیت رسیدگی و بازدید آن را نشان میدهد. بهتر است در چکاپ ماشین قبل از سفر و سرویسهای دورهای خودرو، این تسمه را بازدید کنیم تا از مشکلاتی که در اثر پاره شدن آن پیش خواهد آمد و از عمر مفید خودرو خواهد کاست، جلوگیری کنیم.
سوال های متداول
بدون تسمه دینام میتوان خودرو را روشن و حرکت کرد؟
در بعضی از خودروها خصوصا مدلهای قدیمی، تسمه دینام با تسمهای که واترپمپ و پروانه خنککننده موتور را میچرخاند، یکی است. در این مواقع، روشنکردن موتور بدون تسمه دینام، باعث گرمشدن تدریجی موتور و در نهایت، جوش آوردن ماشین میشود. چرا که بدون تسمه دینام، پروانه و واترپمپ نیز چرخشی ندارند و در نتیجه خودرو گرم خواهد کرد. این وضعیت حتی در برخی از موتورهای جدیدتر که در اصطلاح عموم به آنها تک تسمه میگویند، نیز دیده میشود.
اما در برخی از پیشرانههای تک تسمه، پاره شدن تسمه فقط باعث سفتشدن فرمان به خاطر کارنکردن پمپ هیدرولیک خواهد شد که مشکل چندانی نخواهد داشت. اما باید در نظر گرفت که توان باتری خودرو بهمرور کم میشود و ممکن است بعد از طی مسیری، خودرو خاموش شود که خطرات زیادی خواهد داشت. پس برای طی مسافتهای کوتاه به شرط دانستن وضعیت کارکرد موتور خودرو و قطعات اطراف موتور، میتوان خودرو را حرکت داد.
پارگی تسمه دینام چه مشکلاتی برای خودرو ایجاد میکند؟
در سادهترین حالت باتری ماشین شارژ نخواهد شد و اگر از قطعات برقی زیادی در خودرو مثل چراغهای جلو، فن برقی، بخاری و… استفاده کنیم، سریعا باتری خودرو ضعیف میشود و در نتیجه جرقهزنی به مشکل میخورد و موتور خودرو بهتدریج رو به خاموششدن میرود.
در بعضی از موتورها، تسمهپروانه وظیفه چرخش واترپمپ و پروانه خنککننده را نیز دارد. در صورت پاره شدن تسمه دینام، واترپمپ و پروانه از کار میافتند و در نتیجه خودرو به سرعت گرم خواهد کرد.
در بعضی از موتورها، پاره شدن تسمهپروانه در کنار شارژ نکردن باتری ماشین، فقط باعث ازکارافتادن هیدرولیک خواهد شد.
چگونه صدای تسمه دینام را قطع کنیم؟
برای حل این مشکل راههای مختلفی وجود دارد. اگر صدای تسمه دینام فقط از خود تسمه باشد، میتوان با زدن فقط چند قطره روغن به آن، صدای تسمه را از بین برد. همچنین اگر کمی صابون، گچ ساختمانی و پودر بچه به بغل تسمه نیز بزنیم، ممکن است که صدای آن را از بین ببرد. هرچند که این کار را میتوان با موتور خاموش نیز انجام داد؛ اما برای گرفتن نتیجه بهتر، باید موتور روشن و تسمه در حال چرخش باشد که همین قضیه، انجام آن را به یک کار غیر ایمن و تخصصی تبدیل میکند و میتواند آسیبهایی به دست شخص وارد کند. بنابراین برای انجام این کار حتما از یک فرد ماهر کمک بگیرید.
نویسنده: علیرضا داودی