تاریخچه شرکت ایران خودرو

تاریخچه ایران خودرو به حدود ۵۸ سال پیش یعنی مرداد سال ۱۳۴۱ شمسی بازمی‌گردد. در آن دوران برادران خیامی با سرمایه نزدیک به ۱۰ میلیون تومان شرکت ایران ناسیونال (ایران خودرو فعلی) را در اداره ثبت شرکت‌های تهران به ثبت رساندند.

این مجموعه تولیدی در ابتدای کار به ساخت و مونتاژ اتوبوس‌های «ال پی» یا ۳۲۱ که قطعات آن از کشور آلمان تامین می‌شد، روی آورد. تولید اتوبوس‌های آلمانی همچنان ادامه یافت تا آنکه مسئولان ایران‌خودرو (ایران ناسیونال) به فکر تولید محصولات سواری برای استفاده اکثر اقشار جامعه افتادند؛ بنابراین برادران خیامی با بسیاری از شرکت‌ها آلمانی، فرانسوی، ایتالیایی و انگلیسی وارد مذاکره شدند تا سرانجام شرکت تالبوت انگلستان قبول کرد مجوز تولید مدل هیلمن هانتر خود را به شرکت ایران خودرو بدهد.

قرارداد هیلمن هانتر یا همان پیکان در سال ۱۳۴۵ میان شرکت ایران ناسیونال و کمپانی روتس انگلستان به عنوان مالک تالبوت به امضا رسید و از ۲۴ اردیبهشت ۱۳۴۶ خط تولید پیکان در تهران گشایش یافت. این محصول در تیپ‌های مختلفی از جمله پیکان کار، لوکس جوانان، استیشن و وانت به تولید رسید. همچنین در کنار تولید پیکان، عملیات ساخت و مونتاژ محصولات سنگین شرکت ایران ناسیونال نیز همچنان ادامه داشت.

فعالیت‌های ایران خودرو در دهه ۵۰

در سال ۱۳۵۲ بود که مسئولان ایران خودرو یا ایران ناسیونال سابق تصمیم گرفتند تا در زمینه تولید محصولات‌شان به خودکفایی برسند و مدل‌هایی تماما ایرانی را به دست مشتریان خود برسانند؛ در نتیجه برادران خیامی اقدام به تاسیس چندین کارخانه و شرکت تامین کننده در نقاط مختلف کشور کردند اما به دلیل حوادث منجر به انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۷ و پس از آن شروع جنگ تحمیلی، این پروژه‌ها متوقف شدند.

همچنین در سال ۱۳۵۷ با توجه به قدیمی شدن پیکان ایران ناسیونال قرارداد تولید پژو ۳۰۵ را با کمپانی فرانسوی پژو به امضا رساند اما پس از انقلاب و با توجه به ملی اعلام شدن اکثر صنایع بزرگ، این قرارداد نیز فسخ شد. طی دوران جنگ تحمیلی ایران خودرو با مشکلات عدیده‌ای روبرو شد اما با پایان یافتن جنگ، ایران‌خودرو مجددا به سراغ مسئولان شرکت پژو رفت و در پی آن مجوز تولید پژو ۴۰۵ را در ایران کسب کرد که تولید آن تا به امروز نیز تداوم یافته است.

فعالیت‌های ایران خودرو در دهه ۶۰

در سال ۱۳۶۸ ایران خودرو تصمیم به احیای خطوط تولید اتوبوس خود گرفت و سالانه در حدود ۶ هزار دستگاه اتوبوس را به مرحله تولید رساند. همچنین ساخت پیکان که برای مدت‌ها متوقف شده بود نیز از سال ۱۳۷۰ مجددا در دستور کار این شرکت قرار گرفت و در پی آن شرکت ساپکو نیز تاسیس شد. در سال ۱۳۷۳ برنامه هفت ساله به منظور افزایش تیراژ و کیفیت محصولات در ایران خودرو به تصویب رسید که متعاقب آن بسیاری از واحدهای شرکت موفق به کسب گواهینامه ایزو ۹۰۰۲ تا پایان سال ۱۳۷۷ شدند.

علاوه بر این مرکز تحقیقات و توسعه ایران خودرو در دهه ۷۰ شمسی فعالیت‌های خود را آغاز کرد. این شرکت تلاش‌هایش را به منظور تولید محصولات ملی کلید زد و پس از معرفی محصولات ناکامی همچون پیکان جدید، سرانجام سمند را به عنوان نخستین خودرو ملی ایران در سال ۱۳۸۱ به تولید انبوه رساند.

تحول ایران خودرو با تولید سمند

سمند به عنوان اولین خودرو با مالکیت معنوی تمام ایرانی بر پلتفرم پژو ۴۰۵ استوار شده و در فرایند طراحی آن از یک شرکت انگلیسی کمک گرفته شده است. همچنین این محصول در ابتدا با موتور ۱۸۰۰ سی سی xu7 که به پژو ۴۰۵ تعلق دارد تحویل مشتریان ایرانی داده شد اما پس از چند سال و با تولید موتور ملی که به کمک یک شرکت آلمانی طراحی و ساخته شده بود، خودروی سمند در سال ۸۷ برای اولین مرتبه نیرو محرکه خود را از پیشرانه ef7 دریافت کرد.

ایران خودرو همزمان با اواخر دهه ۷۰ و اوایل دهه ۸۰ شمسی اقدام به تولید نمونه فیس لیفت و نسبتا لوکس پژو ۴۰۵ با نام پژو پرشیا یا پارس گرفت. همچنین تولید محصولات دیگری نظیر پژو ۲۰۶ نیز در این ‌بازه کلید خورد. در سال ۱۳۸۲ پروژه‌های دیگری همچون پارس سال، سمند سال و پژو ۲۰۶ صندوقدار در دستور کار شرکت قرار گرفت و در سال ۸۳ نیز با اعمال تغییرات جزئی، برخی از مدل‌های جدید به سبد تولیدات ایران خودرو اضافه شد که تاکنون تعداد و انواع محصولات ایران خودرو قابل توجه شده است.

تولید موتور ملی و خداحافظی با پیکان

سال ۱۳۸۴ سالی بسیار مهم و تاریخی برای بزرگترین خودروساز ایرانی بود؛ چرا که در این سال پس از مدت‌ها بالاخره تولید کهنسال‌ترین خودرو ایرانی یعنی پیکان متوقف شد. همچنین ایران خودرو در این سال از پروژه موتور ملی خود یعنی همان پیشرانه ۱.۷ لیتری پایه گازسوزef7 رونمایی کرد. سال ۸۵ بود که با حضور ریاست جمهوری خط تولید موتور ملی راه‌اندازی شد و پروژه‌های صدور سمند به کشورهای آذربایجان، سوریه، ونزوئلا و بلاروس مورد بهره‌برداری قرار گرفت. ضمنا در این سال‌ها همکاری ایران خودرو با شرکت رنو در زمینه تولید ال ۹۰ (تندر ۹۰ یا رنو لوگان) هم در خط شروع قرار گرفت.

ایران خودرو در سال ۸۶ به منظور ارتقاء فروش محصولات در ایران و سایر کشورها خطوط تولید جدیدی در تبریز، مصر و سنگال راه‌اندازی کرد. در این بین محصول جدیدی به نام سمند سورن که در واقع نسخه فیس لیفت سمند ال ایکس به عنوان یکی از انواع خودروهای ملی شمار می‌آید را نیز روانه بازار کرد. در سال ۱۳۸۷ ایران خودرو از دومین محصول ملی خود با نام «رانا» رونمایی کرد که در واقع نسخه فیس لیفت پژو ۲۰۶ صندوقدار به شمار می‌رفت و بخش‌هایی از طراحی خارجی و داخلی آن نسبت به ۲۰۶ اس دی دگرگون شده بود. همچنین در این سال شرکت ایران خودرو موفق به اخذ جایزه ملی صادرکننده نمونه ایران شد.

طی سال ۸۹ ایران خودرو رکورد تولید اتومبیل در خاورمیانه را با ثبت رقم ۷۵۵.۵۵۵ دستگاه شکست و بزرگترین تولیدکننده اتومبیل منطقه لقب گرفت. در این سال شرکت ایران خودرو نزدیک به نیمی از تولید خودرو کشور را در اختیار داشت. طی دهه ۹۰ شمسی کارشناسان ایران خودرو بار دیگر به سراغ پلت‌فرم سمند رفته و محصول جدیدی با نام دنا که مبتنی بر خودرو سمند بود را با ظاهری خشن‌تر و کابینی به مراتب مدرن‌تر روانه بازار کشور ساختند.

آغاز مجدد همکاری ایران خودرو و پژو فرانسه

اواخر سال ۹۰ شرکت فرانسوی پژو به دلیل اعمال تحریم‌ها بر صنعت خودروسازی ایران، همکاری خود را با ایران خودرو پس از ۲۰ سال به حالت تعلیق درآورد اما پس از توافق برجام، این شرکت مجددا راه را برای حضور خود در کشورمان همواره دید و علاوه بر کمک در فرایند تامین قطعات محصولات قدیمی‌تر، قراردادهای جدیدی را برای ارائه مدل‌های روز نظیر پژو ۳۰۱ ، پژو ۲۰۸ و پژو ۲۰۰۸ با ایران خودرو به امضا رساند که البته از این جمع تنها پژو ۲۰۰۸ و آن هم به صورت محدود موفق به حضور در خطوط تولید ایران خودرو شد؛ زیرا با شروع دور جدید تحریم‌ها، شرکت پژو مجددا بازار ایران را ترک کرد و قراردادهای همکاری مشترک میان او و شرکای ایرانی‌اش نیز به سرانجامی که باید نرسید.

همچنین در دهه ۹۰ شمسی و هم‌زمان با گسترش حضور خودروسازان چینی در بازار کشورمان، شرکت ایران خودرو نیز به سراغ برخی کارخانه‌های چینی نظیر دانگ فنگ و هایما رفت و محصولاتی همچون دانگ فنگ اچ ۳۰ کراس، هایماS7، هایما S5  و … را در سبد تولیدات خود جای داد.

ناگفته نماند که سوزوکی گرند ویتارا نیز به عنوان یک کراس اوور شهری از سال ۱۳۸۵ در خطوط تولید شرکت ایران خودرو جای گرفت و تا سال ۹۸ به صورت غیر پیوسته در لیست تولیدات این شرکت حضور داشت. همچنین ساخت مدل‌های جدیدتر دنا به نام دنا پلاس و دنا پلاس توربو نیز در اواسط دهه ۹۰ در ایران خودرو آغاز شد که با استقبال گسترده مشتریان مواجه شد.

در سال ۱۳۹۸ شرکت ایران خودرو با وجود به حالت تعلیق درآمدن همکاری‌های رسمی آن با شرکت‌های خارجی، اقدام به معرفی برخی محصولات جدیدتر نظیر پژو ۳۰۱ داخلی سازی شده، رانا، دنا پلاس توربو اتوماتیک، رانا پلاس، سورن پلاس و … کرد که تا زمان نگارش این مقاله هنوز به مشتریان ایرانی تحویل داده نشده‌اند. در پایان شایان ذکر است که به اطلاع برسانیم مدیریت عاملی شرکت ایران خودرو را پس از انقلاب به ترتیب آقایان محمد موسوی، علی صفری، میرخانی‌ رشتی، تهرانی‌نژاد، منوچهر غروی، منوچهر منطقی، جواد نجم‌الدین، هاشم یکه زارع و در نهایت فرشاد مقیمی بر عهده داشته‌اند.

نویسنده:حسین باباپور