شاسی خودرو و انواع آن

خودرو از قطعات ریز و درشت مختلفی ساخته می‌شود که شاسی یکی از آنهاست. اگر پلتفرم خودرو را در نظر بگیریم، شاسی بزرگ‌ترین قطعه در یک پلتفرم محسوب می‌شود که دیگر بخش‌های خودرو روی آن سوار می‌شوند. به همین خاطر، هم عملکرد شاسی اهمیت زیادی دارد و هم سلامت آن. شاسی دارای انواع مختلفی است که هر کدام از آنها برای دوره‌ای از خودروسازی بوده و دارای مزایا و معایب خاصی هستند.

شاسی خودرو چیست؟

شاسی خودرو، عضوی از پلتفرم است که در واقع چارچوب و سازه اصلی یک خودرو به حساب می‌آید. تمام قطعات خودرو به طور مستقیم یا غیرمستقیم، به شاسی نصب می‌شود و این قطعه، اهمیت و کارکرد زیادی در ایمنی خودرو دارد. شاسی در چهار نوع کلی ساخته می‌شود که تا حدود زیادی به نوع خودرو، سال طراحی و کارکرد آن ارتباط دارد. این قطعه معمولاً فولادهای آلیاژی مثل ST52 و ST37 یا MO40 ساخته می‌شود. شاسی اهمیت زیادی در هندلینگ و فرمان‌پذیری خودرو، ایمنی، کیفیت رانندگی و فاکتورهای دیگر رانندگی دارد. فنربندی، موتور و گیربکس، محورها، سیستم فرمان و اتاق روی این قسمت قرار می‌گیرند. به همین علت است که در خرید یک خودروی کارکرده، سلامت شاسی از دیگر بخش‌ها اهمیت بیشتری دارد و وجود ضربه و ایراد در شاسی، خرید و فروش یک خودروی کارکرده را با مشکلاتی روبه‌رو خواهد کرد. قابل‌ ذکر است که شاسی در حالت عادی دیده نمی‌شود و حتی در مدل‌هایی مثل شاسی نردبانی یا شاسی لوله‌ای، شاسی زیر بدنه مخفی شده است.

 انواع شاسی از نظر استقلال

شاسی‌ها را می‌توان از جهات مختلفی دسته‌بندی کرد. یکی از این دسته‌بندی‌ها از نظر استقلال شاسی است. به این معنی که بتوان شاسی را از دیگر بخش‌های خودرو جدا کرد. از این نظر شاسی به دو نوع مستقل و غیرمستقل تقسیم می‌شود.

شاسی فضایی، نردبانی و لوله‌ای را می‌توان از به طور کامل از اتاق خودرو و دیگر بخش‌ها جدا کرد. به این شاسی‌ها، مستقل می‌گویند. اما شاسی‌های یکپارچه یا مونوکوک، جزیی از اتاق خودرو هستند و نمی‌توان آنها را جدا کرد و به همین خاطر به آنها شاسی‌های غیرمستقل می‌گوییم. همچنین باید بدانیم که در خودروهایی که شاسی فضایی و مونوکوک دارند، قسمتی در جلوی کابین خودرو و حتی در عقب به عنوان یک نیم‌شاسی ساخته می‌شود که استحکام بالایی دارد و قطعات چرخ‌ها به آن متصل می‌شود. این نوع طراحی باعث می‌شود تا در صورت خرابی این بخش بتوان آن را از اتاق خودرو جدا کرده و سپس آن را تعمیر و یا تعویض کرد. ضمن اینکه چون این سازه آهنی از استحکام بالایی برخوردار است، توانایی بیشتری برای نگهداری اتصالات چرخ‌ها و زیربندی دارد.

انواع شاسی از نظر ساختاری

دسته‌بندی دیگری که برای شاسی‌ها داریم، از نظر ساختار آنهاست. به این ترتیب چهار نوع شاسی شامل شاسی نردبانی، شاسی لوله‌ای، شاسی مونوکوک یا یکپارچه و شاسی فضایی داریم که هرکدام برای دوره‌ای از خودروسازی بوده و یا امروز کمتر استفاده می‌شوند و مزایا و معایب خاص خود را دارند.

شاسی نردبانی

شاسی نردبانی یا ladder chasis ساده‌ترین و ابتدایی‌ترین نوع شاسی است که امروزه هنوز هم برای خودروهای باری مثل کامیون‌ها و کشنده‌ها، پیکاپ‌ها و حتی خودروهایی که توانایی‌های آفرودی آنها مهم است، استفاده می‌شود. شاسی نردبانی از دو تیر آهنی شکل طولی که از طریق پل‌های افقی در چندین نقطه به هم متصل شده ساخته می‌شود. سپس دیگر بخش‌های خودرو اعم از بدنه، موتور و گیربکس، محورها، سیستم زیربندی و فنربندی، چرخ‌ها، سیستم فرمان و… روی آن سوار خواهد شد.

مزایا:

• شاسی نردبانی قدرت باربری بالایی دارد و به همین خاطر در خودروهای باری استفاده می‌شود.
• قیمت تمام‌شده و هزینه طراحی آن برای تولیدکننده اندک است.
• تعمیر این نوع شاسی راحت‌تر بوده و حتی می‌توان آن را به راحتی تعویض کرد.
• انعطاف خودرو با این نوع شاسی بیشتر است که برای خودروهای باری می‌تواند یک امتیاز باشد.

معایب:

پایداری این نوع شاسی در سرعت‌های بالا، کم است.

باعث افزایش وزن و در نهایت افزایش مصرف سوخت می‌شود.

ایمنی سرنشینان در تصادف با این نوع شاسی، کمتر از شاسی‌های یکپارچه است. چرا که این شاسی‌ها معمولاً دارای نقطه شکست برای جذب انرژی حاصل از تصادف نیستند.

شاسی یکپارچه

این نوع شاسی را می‌توان امروزه در تمام خودروهای سواری تولیدی در دنیا دید. درحالی‌که شرکت‌های آمریکایی سازنده شاسی نردبانی بودند، برای اولین‌بار اروپایی‌ها توسط یک شرکت آمریکایی به نام BUDD از شاسی‌های یکپارچه (unibody) و مونوکوک (monocoque) در محصولات خودشان استفاده کردند. هرچند که هزینه طراحی خودرو و ساخت آن با شاسی یکپارچه بیشتر است و البته مشکلات طراحی و مهندسی بالاتری نیز دارد؛ اما به‌خاطر داشتن امتیازات این شاسی، کم‌کم شاسی‌های یکپارچه جای خود را در صنایع خودروسازی باز کردند. در طراحی این شاسی‌ها، سعی می‌شود تا انرژی حاصل از تصادف در نقاطی که به آنها نقطه شکست گفته می‌شود، خنثی شده و در عین اینکه اطراف کابین خودرو، ضربات را تحمل کرده و تغییر شکل می‌دهند، اما چارچوب کلی اتاق، یعنی محدوده بین ستون‌ها با کمترین تغییر باقی بمانند تا به این ترتیب، ایمنی سرنشینان حفظ شود.

مزایا:

• هزینه پایین در صورت تولید انبوه
• فضای زیاد در اتاق خودروایمنی خوب برای سرنشینان
• سواری نرم‌تر و انتقال کمتر ضربات به داخل کابین
• وزن کمتر که باعث صرفه جویی در مصرف سوخت می‌شود
• پایداری خوب خودرو در سرعت‌های بالا

معایب:

• هزینه زیاد برای خودروهای کم تیراژ
• هزینه بالای تعمیر در تصافات شدید
• امکان حمل بار اندک که برای خودروهای باربری نامناسب است

شاسی ستون فقراتی

شاسی ستون فقراتی که به Backbone Chassis شناخته می‌شود، امروزه کاربرد بسیار کمی در صنایع خودروسازی دارد و می‌توان گفت که به غیر از کامیون‌سازی تاترا که از این شاسی برای محصولات معدنی خود استفاده می‌کند، خودروساز دیگری از این نوع شاسی برای محصولاتش استفاده نمی‌کند. این نوع شاسی از یک لوله با قطر زیاد یا یک تیر قدرتمند در وسط و در امتداد طولی خودرو ساخته می‌شود که دیگر بخش‌ها مثل محور و دیگر قسمت‌های خودرو، روی آن سوار می‌شوند. آزادی عمل چرخ‌ها در این شاسی، زیاد است و این نوع خودروها را مناسب برای مناطق بیراهه می‌کند که دلیل استفاده کمپانی تاترا از این نوع شاسی نیز همین قضیه است. ضمن اینکه هندلینگ خودروهای سواری با این نوع شاسی نیز بسیار بالاست. قابل ذکر است که قطعاتی از خودرو مثل گاردان و لوله‌های ترمز و سیم‌های برق نیز از داخل همین ستون فقرات کشیده می‌شوند تا هم از آسیب در امان باشند و هم از این فضای موجود بتوان استفاده کرد.

مزایا:

• وزن کم شاسی که منجر به وزن کم خودرو و کاهش مصرف سوخت می‌شود.
• هندلینگ بالای خودرو به خاطر آزادی عمل بالای تایرها و نقطه ثقل پایین خودرو
• باز بودن دست طراحان به خاطر ساختار کم حجم شاسی

معایب:

• هزینه بالای ساخت که قیمت خودرو را افزایش می‌دهد.
• تعمیر سخت شاسی و دیگر بخش‌های خودرو به خاطر نوع خاص اتصالات به کار رفته در خودرو
• به خاطر نوع خاص شاسی در خودروهایی که دارای شاسی لوله‌ای هستند، فضای داخلی کم است.
• قدرت باربری خودروها با این نوع شاسی، کمتر از خودرو با شاسی‌های نردبانی است.

شاسی فضایی

شاسی فضایی از اتصال چندین میله و تیر به شکل خرپا ساخته می‌شود. در نتیجه، سازه‌ای بسیار قوی ساخته می‌شود که در مقایسه با استحکام بالایی که دارد، وزن مناسبی نیز خواهد داشت. فضای داخلی با این نوع شاسی چندان زیاد نیست و به همین خاطر در خودروهای مسابقه ای و خودروهای سوپراسپرت و هایپرکار از این نوع شاسی بیشتر استفاده می‌شود.

مزایا:

• استحکام بسیار بالا در تصادفات به خاطر ساختار فضایی و خرپا شکل آن
• وزن مناسب در مقایسه با استحکام بالای شاسی که استفاده از آن را در خودروهای سوپراسپرت مناسب می‌کند.
• هندلینگ خودرو با این نوع شاسی به خاطر پیچیدگی کم آن، بالاست

معایب:

• هزینه بالای ساخت و طراحی پیچیده
• تعمیر سخت و پر هزینه در صورت تصادف خودرو
• فضای محدود برای داخل کابین به خاطر نوع خاص شاسی و طراحی خاص آن

جنس شاسی

در گذشته، شاسی‌ها را از فولاد می‌ساختند و امروزه نیز، اکثر خودروها از شاسی‌های فولادی استفاده می‌کنند. اما روند استفاده از شاسی‌های آلیاژ آلومینیوم نیز در حال سرعت گرفتن است که مهم‌ترین دلیل آن، کاهش وزن خودرو و در نهایت، کاهش مصرف سوخت آلاینده‌هاست. ضمن اینکه در خودروهای سوپراسپرت و گران‌قیمت که فاکتورهایی مثل وزن، هندلینگ و کارایی خودرو اهمیت زیادی دارد، شاسی از جنس فیبرکربن نیز ساخته می‌شود.

اهمیت شاسی در تصادفات

خودروهای قدیمی از ساختاری قوی و محکم برخوردار بودند تا در تصادفات نیز، آسیب کمتری ببینند. بعدها مهندسان به این واقعیت رسیدند که انرژی حاصل از تصادفات شدید باید در اطراف کابین، از بین برود تا کمترین آسیب به کابین و سرنشینان برسد. یک شاسی با طراحی مدرن و خوب، سبک بوده و حجم کمی دارد. در عین‌ حال توانایی حمل بار در آن باید خوب باشد. پایداری بالایی داشته و در تصادفات بتواند با تغییر فرم و جذب انرژی حاصل از تصادفات، کمترین آسیب به کابین و سرنشینان خودرو برسد. ضمن اینکه تعمیر راحتی داشته باشد و در مقابل آسیب‌هایی مثل خوردگی و اکسید شدن نیز، مقاوم باشد. یک شاسی خوب، اثر کاملاً مستقیمی در هندلینگ و خوش دستی خودرو نیز دارد.

دلایل و نشانه‌های خرابی شاسی

شاسی نیز مثل دیگر بخش‌های هر خودرویی، در اثر تصادف و یا نگهداری نامناسب، دچار صدمه و آسیب می‌شود. هرچند که بیشترین عمل خرابی شاسی، تصادفات است؛ اما مواردی مثل سرعت بالا در حین عبور از دست‌اندازها، باقی‌ ماندن آلودگی و رطوبت در قسمت‌های دوبل شاسی، فنربندی خراب، چرخش فرمان در زمانی که خودرو کاملاً ساکن است، حمل بار نامتعارف و… نیز از دیگر مواردی هستند که منجر به آسیب‌دیدن شاسی می‌شوند. اما یک شاسی که دارای مشکل است، نشانه‌هایی دارد که از روی آنها می‌توان به ایراد در شاسی پی برد.

کشیدن و انحراف فرمان

یکی از مواردی که باعث کشیدن فرمان و یا زدن فرمان می‌شود، خرابی شاسی است. وقتی شاسی کاملاً الگو و استاندارد نباشد، باعث می‌شود تا تنظیمات فرمان به‌درستی صورت نگیرد و یا بعد از هر بار تعمیر و تنظیم جلوبندی، دوباره این بخش از تنظیم خارج شود.

سر و صدای جلوبندی و زیربندی

مجموعه جلوبندی و زیربندی به شاسی متصل می‌شوند. وقتی شاسی از تنظیم خارج باشد، این بخش‌ها نیز به‌درستی در جای خود قرار نمی‌گیرند و فاصله‌های استاندارد آنها رعایت نمی‌شود. در نتیجه قطعات به‌درستی در کنار هم کار نمی‌کنند و باعث ایجاد سر و صدا از جلوبندی می‌شود. این وضعیت خصوصاً در زمان عبور از دست‌اندازها و چاله‌ها بیشتر دیده می‌شود.

پوسیدگی شاسی

پوسیدگی شاسی را می‌توان با چشم دید. شاسی پوسیده یک زنگ خطر است چرا که شاسی یکی از مقاوم‌ترین بخش‌های خودرو است و پوسیدگی آن یعنی اینکه دیگر بخش‌ها نیز حتماً دچار اشکالات جدی‌تری هستند.

لاستیک سایی

یکی از رایج‌ترین نشانه‌های خرابی و ایراد در شاسی، وجود لاستیک‌سایی است. چرا که تنظیمات در شاسی دارای ایراد، به هم ریخته و در نتیجه تایرها به درستی روی زمین قرار نمی‌گیرند و دچار لاستیک‌سایی می‌شوند.

نامتعادل بودن خودرو

خودرویی که شاسی آن دارای عیب و ایراد و ضربه است، اصطلاحاً الگو نبوده و اگر به اتاق آن نگاه کنیم، وضعیت‌هایی مثل افتادگی از یک طرف، مورب بودن نسبت به کف جاده، زاویه نادرست چرخ‌ها و… را می‌توان دید. نامتعادل بودن خودرو را در حین حرکت نیز می‌توان حس کرد.

انحراف گشتاوری

انحراف خودرو به یک سمت در اثر گاز دادن‌های ناگهانی شدید خصوصاً در خودروهای دیفرانسیل‌ جلو تا حدودی طبیعی است. اما اگر این وضعیت در سرعت‌های بالا بدون دلیل رخ می‌دهد یا با گاز دادن‌های نه‌چندان شدید نیز شاهد این اتفاق هستیم، می‌تواند نشانه‌ای از خرابی شاسی باشد.

به هم خوردن درز قطعات بدنه

وقتی شاسی دچار ایراد می‌شود، قطعات بدنه نیز به‌خوبی در کنار هم قرار نمی‌گیرند و در نتیجه اگر به درز بین آنها نگاه کنیم، خواهیم دید که این درزها و فاصله‌ها در بعضی بخش‌ها کم و در یک سری قسمت‌ها زیاد بوده که نشانه‌ای از وجود ضربه است.

تعمیر شاسی

شاسی را می‌توان تعمیر کرد که این کار، بستگی به نوع خرابی آن دارد. تعمیر یک شاسی پوسیده به‌راحتی ممکن است که معمولاً صافکارها با حذف بخش‌های پوسیده و انداختن ورق‌های فلزی جدید، این کار را انجام می‌دهند. اما اگر شاسی دارای ضربه باشد، باید خودرو را شاسی‌کشی کرد تا وضعیت خودرو به حالت استاندارد خودش برگردد. برای این کار هم از روش‌های سنتی استفاده می‌شود که شامل شاسی‌کشی با زنجیر، وینچ، تیفور و… است و هم از دستگاه‌های کامپیوتری می‌توان استفاده کرد که شاسی‌کشی را بادقت بیشتر انجام می‌دهد. با شاسی‌کشی، دهانه شاسی در محل ضربه دیده، به وضعیت فابریک و استاندارد خودش بر می‌گردد تا قطعات متصل به آن نیز در محل صحیح و درست خودشان قرار بگیرند. شاسی‌کشی کاری حساس و اصولی است و بهتر است تا برای این کار حتماً به صافکارهای خبره و ماهر مراجعه کرد.

معاینه شاسی

شاسی را می‌توان با چشم و با ابزارهایی ساده بررسی کرد. اولین راه، معاینه چشمی است. سلامت بخش‌های مختلف شاسی مثل سرشاسی‌ها و پالانی‌های داخل گلگیرها را بررسی کنیم. شاسی را از نظر پوسیدگی به‌دقت بررسی کنیم و همچنین ایستادن خود را در یک سطح کاملاً صاف و افقی، در نظر بگیریم. زاویه چرخ‌ها نیز هرچند علل مختلفی دارد؛ اما از خرابی شاسی نیز می‌تواند باشد. ضمن اینکه با اندازه‌گیری فاصله قطری بین چرخ‌های عقب و جلو نیز می‌توان تابیدگی شاسی را پیدا کرد.

شماره شاسی

شاسی یکی از ارکان اصلی خودرو است و تغییر بدون اجازه در آن، ممنوع بوده و مشکلات قانونی برای مالک را در پی خواهد داشت. به همین خاطر روی شاسی یک شماره حک می‌شود که به شماره شاسی معروف است. شماره شاسی هر خودرو دارای فونت و شکل نوشتاری خاصی است تا تقلب و شماره‌کوبی دستی به‌راحتی مشخص شود. البته این قضیه به این معنی نیست که شماره شاسی‌ها شباهتی به هم نداشته باشند و همه از یک فونت منحصربه‌فرد بهره ببرند. بلکه نوع و شکل هک ‌شدن شماره شاسی به‌نوعی است که کوبیدن آن مشابه با شماره فابریک، به همین آسانی نخواهد بود. ضمن اینکه این کار جرم محسوب می‌شود. مخدوش بودن شماره شاسی در زمان تعویض پلاک، مشکلات زیادی در پی خواهد داشت و فروش خودرو را با مشکل روبه‌رو خواهد کرد. حتی این اتفاق می‌تواند منجر به پارکینگ رفتن خودرو و یا ممنوع‌المعامله شدن آن شده و تعویض پلاک این خودرو ممنوع شود. البته که راهکارهای قانونی برای حل این مشکل نیز وجود دارد. فراموش نکنیم که در بعضی از مراکز تعویض پلاک، حتی وجود قطعات جوش‌خورده در سرشاسی‌ها یا اضافه‌کردن صفحات فلزی به قسمت‌هایی از شاسی که به‌منظور تعمیر یا تقویت شاسی است را در حکم تغییر در شاسی در نظر می‌گیرند که مشکلاتی در پی خواهد داشت.

تاثیر شاسی روی قیمت خودرو

همان‌طور که گفته شد شاسی یکی از ارکان اصلی خودرو است که تغییر غیرمجاز در آن، مثل تعویض شاسی، می‌تواند خودرو را از چرخه معامله و تعویض پلاک خارج کند تا زمانی که بتوان این مشکل را به‌صورت قانون رفع کرد. همین‌طور چون اسکلت خودرو و تمام قطعات آن به نحوی روی شاسی به طور مستقیم یا غیرمستقیم سوار هستند، سلامت این بخش اهمیت زیادی دارد. سلامت شاسی روی کیفیت رانندگی، ایمنی، سروصدای اتاق در حین حرکت، مسایلی مثل لاستیک‌سایی، کشیدن و زدن فرمان و… اثر مستقیم دارد و به همین خاطر، در زمان خرید یک خودرو کارکرده و دست‌دوم، یکی از فاکتورهای تعیین‌کننده در قیمت، سلامت شاسی است.

منظور از سلامت سرشاسی

در بسیاری از تصادفات که از جلو یا عقب رخ می‌دهد، بخش‌هایی از بدنه خراب شده و جمع می‌شود. این تصادفات شاید به‌قدری شدید باشند که ضربه از قطعات قرار گرفته در عقب و جلو خودرو مثل سپر و سینی فن عبور کرده و به ابتدای شاسی خودرو که به سرشاسی شناخته می‌شود، برسد. در بسیار از مواقع، سرشاسی ها ضربه می‌خورند و تغییر شکل زیادی می‌دهند که باعث می‌شود تا جلوبندی خودرو دچار مشکلاتی شود. اگر صافکار به‌قدری مهارت داشته باشد که این نقاط را به‌خوبی تعمیر کند، خودرو در آینده به مشکلاتی نخواهد خورد. اما اگر شاسی از این نقاط به‌خوبی رفع عیب نشود، مشکلاتی مثل کشیدن فرمان، لاستیک‌سایی، زاویه‌ گرفتن تایرها و… را شاهد خواهیم بود. به همین خطر اگر قصد خرید خودرویی را داریم که سرشاسی آن ضربه شدیدی داشته، بهتر است تا این بخش‌ها را به‌خوبی مورد بازدید قرار دهیم. قابل‌ذکر است که در بسیاری از مواقع، ضربه به سرشاسی آن‌قدر نیست که اثر منفی در بخش فرمان، جلوبندی و اتاق داشته باشد.

نتیجه گیری

شاسی دارای انواع مختلفی است که بسته به کلاس خودرو و قیمت آن، نوع شاسی تعیین می‌شود. برای مثال خودروهای باربر همه دارای شاسی‌های نردبانی هستند و خودروهای سواری که راحتی رانندگی در آنها اهمیت دارد، از شاسی‌های مونوکوک استفاده می‌کنند.

شاسی یکی از ارکان اصلی خودرو است که تغییر غیرمجاز در آن، منجر به مشکلات قانونی خواهد شد. این قسمت در واقع چارچوب و سازه اصلی خودرو است که خرابی آن، می‌تواند در کارکرد تمام بخش‌های خودرو تاثیر منفی داشته باشد. سلامت شاسی، یکی از موارد تعیین‌کننده در زمان خرید و قیمت‌گذاری یک خودرو کارکرده است که اهمیت این بخش را به‌خوبی نشان می‌دهد. پس در زمان خرید یک خودرو کارکرده بهتر است تا سلامت شاسی و فابریک بودن شماره شاسی را بررسی کنیم و در این کار از افراد ماهر و خبره نیز کمک بگیریم.

نویسنده: علیرضا داودی