خودرو، اتومبیل، ماشین، چهار چرخ دودی یا هر اسمی که روی آن بگذاریم از روزی که در ایران استارت خورد تا امروز که در چندین شرکت خودروسازی داخلی تولید می‌شود، سرگذشت عجیبی به خود دیده است.
مظفرالدین شاه اولین فردی بود که پای خودرو را به کشور باز کرد و کم‌کم مردم هم با آن آشنا شدند. شاید روزهای نخست تردد یک وسیله چهارچرخ آهنی در شهر عجیب و ناآشنا بود اما حالا تصور زندگی بدون خودرو تقریبا غیرممکن است. اما چه روزهایی بر این خودروها گذشته است؟ چه خودروهایی تا به حال در خیابان‌های شهرهای ایران رفت و آمد کرده‌اند؟ برای دانستن تمام این پرسش‌ها کافی است سری به موزه‌های خودرویی کشور بزنیم، موزه‌هایی که در آن‌ها خودروها به دلیل قدمت یا صاحبان‌شان از اهمیت و جذابیت ویژه‌ای برخوردارند و می‌توانند بسیاری علاقه‌مندان صنعت خورو را به سوی خود بخوانند.
موزه خودروهای تاریخی ایران
مرکز فرهنگی موزه‌ای خودروهای تاریخی ایران یکی از مهم‌ترین موزه‌های خودرویی ایران است که طرفداران خودروهای قدیمی و آنتیک را مجذوب خود می‌کند.
این موزه که در کیلومتر یازده جاده مخصوص کرج واقع شده است، تلاش کرده تا تاریخچه‌ای از تغییرات خودرو در طول سالیان در ایران را به نمایش درآورد.
موزه خودروهای تاریخی ۴ سالن دارد و بیش از ۶۰ خودروی سواری، موتور و کالسکه سلطنتی را در خود جای داده است که از آن‌ها می‌توان به مدل‌های کمیابی از خودروهایی مانند پیرس آرو لیموزین آب‌طلاکاری شده، رولزرویس سیلور گوست احمد شاه قاجار، مدل نادر فانتوم ۴ ضدگلوله، کالسکه سلطنتی ناصرالدین شاه قاجار و… اشاره کرد.
این موزه در سال ۱۳۸۲ افتتاح شد اما مدتی برای مرمت خودروها تعطیل شد تا در نهایت آبان سال ۱۴۰۰ بار دیگر میزبان علاقه‌مندان خودرو باشد.
موزه خودرو کاخ سعدآباد
کاخ موزه سعدآباد در یکی از مناطق کوهپایه‌ای و خوش آب و هوای پایتخت قرار دارد؛ محوطه‌ای بسیار وسیع که در دلش چندین موزه زندگی می‌کنند. یکی از این موزه‌ها، موزه خودرو کاخ سعدآباد است که به موزه ملی خودرو شهرت دارد.
این موزه دی ماه سال ۱۳۹۱ افتتاح شد و چندین خودرو و موتورسیکلت ارزشمند کلاسیک سلطنتی و قدیمی از تولیدات شرکت‌های بزرگ خودروسازی جهان در آن به نمایش گذاشته شده است.
این موزه از دو گالری تشکیل شده که در گالری اول خودروهای رولزرویس و در بخش دوم گالری خودروهای بنز به نمایش درآمده‌اند، بین این دو گالری، سالن اختصاصی مرسدس بنز اس ال ۳۰۰ قرار دارد. این خودرو متعلق به فرح دیبا بود و یکی از زیباترین و کمیاب‌ترین خودروهای کلاسیک در جهان است. از دیگر خودروهایی که در این نمایشگاه وجود دارد می‌توان به یک دستگاه خودروی اسپید باگی، ۵ دستگاه بنز، ۶ دستگاه موتورسیکلت، یک دستگاه اسنومبیل و یک کالسکه سلطنتی اشاره کرد.
در این موزه یک دستگاه مرسدس بنز اس ۶۰۰ که از خودروهای فاخر با شیشه و بدنه‌های ضدگلوله که مورد استفاده‌ی شخصی محمدرضا شاه پهلوی بود نیز وجود دارد.
موزه خودرو کاخ نیاوران
کاخ موزه نیاوران یکی از معروف‌ترین موزه‌های ایران واقع در خیابان باهنر (نیاوران) است. این موزه از بخش‌های مختلفی تشکیل شده است. از سال ۱۳۹۱ قسمتی که در گذشته به عنوان گاراژ خودروهای سلطنتی مورد استفاده قرار می‌گرفت، به عنوان بخش خودرویی این موزه شناخته می‌شود.
البته اینکه تصور کنیم هنگام بازدید از این موزه با خودروهای زیادی روبه‌رو می‌شویم کاملا اشتباه است. در این موزه تعداد کمی خودرو برای نمایش وجود دارد و خبری از تعداد زیادی از خودروهای کلاسیک و اشرافی نیست.
خودروهای موجود در موزه خودرو نیاوران بیشتر متعلق به خاندان پهلوی بودند که از آن‌ها می‌توان به دو دستگاه رولزرویس سلطنتی فانتوم ۵ و ۶، خودرو الکتریکی کم‌سرعت مخصوص گلف که در سواحل دریای خزر استفاده می‌شد، چندین موتورسیکلت مثل موتور ATC90 هوندا ۸۹ سی سی چهارزمانه (سال ۱۹۷۵، ساخت ژاپن)، موتور ساحلی ATC90 هوندا و موتور هوندا ۵۰ سی سی Honda Monkey (سال ۱۹۷۲، ساخت ژاپن) اشاره کرد.
موزه خودروهای دست ساز یزد
بسیاری شهر یزد را به بادگیرها و ساختمان‌های قدیمی کاهگلی‌اش می‌شناسند. اما شاید کمتر کسی بداند که در دل این شهر کویری یک موزه جالب از خودروهای دست‌ساز وجود دارد.
این موزه توسط محمد علی اردانی، کلکسیون‌دار خوش ذوق یزدی راه‌اندازی شده است. شاید در نگاه اول آثار موجود در این موزه عجیب و غریب و بی‌استفاده بیایند اما در حقیقت از خلاقیت مهندسان ایرانی خبر می‌دهند.
در این موزه، مساحتی تقریبا ۱۸۰۰ متری برای نمایش ۳۰ دستگاه خودرو و ۲۰ دستگاه موتورسیکلت اختصاص داده شده که برخی از آن‌ها تنها نمونه های موجود در کشور هستند.
موزه خودروهای دست ساز یزد که در سال ۱۳۹۶ کار خود را آغاز کرد، در سال ۲۰۱۸ به عنوان برترین موزه خلاق ایران انتخاب شد و در سال ۱۳۹۷ توسط اداره کل میراث فرهنگی کشور به عنوان برگزیده‌ترین موزه شناخته شد.
موزه خودروهای کلاسیک تبریز
علاقه به خودرو حد و مرز جغرافیایی نمی‌شناسد. کسانی که شیفته خودرو هستند، دوست دارند که مجموعه‌ای از خودروهای قدیمی را گردآوری کرده و به نمایش بگذارند.
خلیل غفاری، موسس و صاحب موزه خودروهای کلاسیک تبریز، از مجموعه‌دارهای خودروهای قدیمی تبریز است که حدودا ۴۰ سال برای جمع‌آوری خودروهای این مجموعه تلاش کرده است.
موزه خودروهای کلاسیک تبریز در سال ۱۳۹۳ با ۱۷ خودروی کلاسیک کار خود را آغاز کرد و امروز توانسته ۳۰ خودرو کلاسیک را به نمایش بگذارد.
هر کدام از خودروهای این مجموعه داستانی دارند. در این موزه خودروهایی از کشورهای آلمان، آمریکا و ژاپن به نمایش گذاشته شده است، خودروهایی از مدل‌های فورد، مرسدس بنز، شورلت و بیوک شورلت، کرایسلر، استودی بیکر، فولکس واگن، دوج و سایر برندهای معروف دنیا که برخی از آن‌ها تنها در تعداد محدودی در دنیا تولید شده‌اند.
برخی از این خودروها متعلق به افراد شناخته شده‌ای مانند بهروز وثوقی، استاد شهریار، کلنل پسیان، خلیفه کل ارامنه اصفهان، خان علمدار جلفا، خان ماکو و… بوده‌اند.
موزه خودروهای پارس خودرو
شرکت خودروسازی پارس خودرو، یکی از خودروسازان قدیمی ایران است که در سال ۱۳۳۵ تاسیس شد و از آن زمان تاکنون تولید یا مونتاژ خودروهای گوناگون را در دست دارد.
این شرکت خودروسازی از سال ۱۳۹۹ به راه‌اندازی موزه‌ای اقدام کرد تا در آن برخی خودروهای قدیمی یا خاطره‌انگیز تولید شده توسط شرکت پارس خودرو تا امروز را به نمایش بگذارد.
جیپ ویلیز، شهباز، آریا-شاهین، وانت سیمرغ، آهو بیابان، شورولت ایران (رویال)، شورولت نوا، وانت شورولت، بیوک اسکاى‌لارک و کادیلاک ایران (سویل) مجموعه‌ای از خودروهاى آمریکایى دهه ۶۰ و ۷۰ میلادى بودند که پیش از انقلاب در شرکت جیپ یا پارس خودروی فعلی تولید می‌شدند.
از خودروهای خاص در این مجموعه می‌توان به یک دستگاه رامبلر آمریکایی، خودروی جعفر اخوان موسس پارس خودرو و همچنین آخرین پراید تولید شده توسط این شرکت اشاره کرد.
این موزه همچنان در حال تکمیل است.
موزه خودرو باغ موزه قصر
باغ موزه قصر در دل تهران و در یکی از خیابان‌های پرتردد پایتخت واقع شده است. گرچه این باغ موزه به دلیل بازسازی زندان سیاسی پیش از انقلاب شهرت دارد اما در گوشه‌ای از آن چندین خودرو کلاسیک متعلق به دهه ۳۰ و ۴۰ شمسی به نمایش گذاشته شده است. این موزه ۲۰ خودرو کلاسیک را در گنجینه خود دارد که البته در بخش نمایشگاهی‌اش تنها ۷ خودرو به چشم می‌خورد. این خودروها به صورت دوره‌ای تغییر می کنند.
موزه برادران امیدوار
عیسی و عبدالله امیدوار، دو برادر تهرانی هستند که از آن‌ها به عنوان اولین جهانگردان معاصر ایرانی یاد می‌شود. این دو برادر سال‌ها پیش یعنی در سال ۱۳۳۳ تصمیم می‌گیرند سفری ۱۰ ساله را با موتورسیکلت به دور دنیا آغاز کنند. ۷ سال اول این دو برادر با با موتورسیکلت «مچلس» انگلیسی (Matchless) به قدرت ۵۰۰ سی‌سی که روی گلگیر چرخ جلوی آن شعار «همه متفاوت، همه خویشاوند» نوشته شده بود، سفر کردند. هنگام بازگشت از این سفر، شرکت سیتروئن فرانسه یک دستگاه اتومبیل به آن‌ها هدیه داد و به این ترتیب سفر این دو برادر ۳ سال دیگر با این خودرو ادامه پیدا کرد.
البته در این موزه کمتر اثری از خودرو یا موتورسیکلت به چشم می‌خورد اما نکته قابل توجه برای دوستداران اتومبیل، هیجان‌انگیز بودن سفری است که با یک وسیله موتوری چرخ‌دار انجام شده است. در این موزه، مجموعه ارزشمندی از عکس‌ها و اشیای جالب مانند پا و عاج فیل تا جمجمعه گوریل و انسان جمع‌آوری شده است.
این مجموعه دیدنی در دل کاخ سعدآباد واقع شده است.
شهرزاد پاک نیت در تالار مشاهیر
گردآوری موزه‌های خودرویی گرچه کار بسیار سختی است اما نگهداری و مرمت این چهارچرخ‌های زیبا و جذاب اهمیت بسیار بالایی دارد. به همین دلیل هر سال فدراسیون بین‌المللی وسایل نقلیه تاریخی (FIVA) در یک رای‌گیری افراد تاثیرگذار در حفظ میراث تاریخی و فرهنگی وسایل نقلیه در جهان را انتخاب و نام آن‌ها را در تالار مشاهیر میراث ثبت این فدراسیون ثبت می‌کنند.
در رای‌گیری سالانه ۲۰۲۲ این فدراسیون، شهرزاد پاک نیت همدانی، امین اموال موزه خودروهای اختصاصی مجموعه فرهنگی تاریخی نیاوران، به دلیل سال‌ها تلاش در حفظ و نگهداری از خودروها و موتورسیکلت‌های کلاسیک و همکاری برای راه‌اندازی کوچک‌ترین و بهترین موزه اتومبیل ایران، به عنوان یکی از تاثیرگذارترین افراد این بخش در جهان انتخاب و نامش در تالار مشاهیر میراث فیوا به عنوان نماینده ایران ثبت شد.
نویسنده: فاطمه امین الرعایا
