در کنار تعاریف دقیق علمی و فنی که از بخش‌های مختلف خودرو می‌شنویم، تعدادی اصطلاحات عامیانه یا به عبارت دیگر کوچه و بازاری نیز وجود دارد که بیان دقیقی از مشکلاتی است که در خودرو رخ می‌دهد. این عبارت‌های عامیانه، تنوع زیادی داشته و چون با وقوع یکی از این دلایل در زمان خرابی خودرو با این عبارات روبرو می‌شویم، از این رو دانستن آنها برای علاقه‌مندان به این صنعت، می‌تواند جذابیت زیادی داشته و مفید باشد.
رینگ چسباندن
منظور از رینگ در اینجا، حلقه‌های قرار گرفته روی پیستون هاست. وقتی موتور به شکل غیر معمول داغ شده تا حدی که جوش می‌آورد، اجزای داخل موتور مثل رینگ و پیستون نیز دچار انبساط حجمی غیر عادی می‌شوند که باعث چسبیدن این قطعات به جداره سیلندر در اثر فشار ناشی از انبساط خواهد شد. در این وضعیت همچنین اگر خنک شدن موتور، ناگهانی باشد و یا سریع‌تر از یک آهنگ مناسب انجام شود، رینگ‌ها فرصت کافی برای انقباض ندارند و آهسته‌تر از بدنه موتور و بلوک سیلندر خنک می‌شوند. در نتیجه رینگ‌ها به جداره داخل سیلندر چسبیده و روی سطح صاف و صیقلی آن خط می‌اندازند که خود این اتفاق باعث روغن‌سوزی خواهد شد.
رینگ شکستن
شکستن رینگ‌های پیستون، اتفاقی است که باعث ایجاد صدا در حین کارکرد پیشرانه شده و می‌تواند منجر به کاهش کمپرس موتور و روغن سوزی نیز شود. این اتفاق در اثر فشار زیاد به رینگ‌ها، چسبیدن رینگ به جداره سیلندر، کیفیت پایین رینگ و… رخ می‌دهد و رینگ‌ها در جای خود روی پیستون، دو یا حتی چند قطعه می‌شوند.
روغن سوزی
روغن در کف پیشرانه در قسمتی به نام کارتر وجود دارد. البته برخی از موتورهای پیشرفته نیز فاقد کارتر هستند که به آنها، کارتر خشک می‌گویند. وجود روغن برای روانکاری قطعات مختلف پیشرانه بسیار لازم و ضروری است. اگر این روغن به درون سیلندر و محفظه احتراق نفوذ کند، خواهد سوخت و منجر به خروج دود آبی رنگ از موتور و کاهش سطح روغن پیشرانه می‌شود که به این اتفاق، روغن سوزی می‌گویند. البته گاهی مواقع نیز روغن از سرسیلندر و بعد از گذشتن از سوپاپ ها، وارد سیلندر می‌شود که به این وضعیت نیز، روغن سوزی از سرسیلندر گفته می‌شود.
سوختن شمع
کار نکردن شمع‌های سیلندر به دلیل سوختن الکترود آن را شمع سوزی می‌گوییم. این اتفاق معمولا بر اثر روغن سوزی رخ می‌دهد. چرا که دود حاصل از سوختن روغن و چربی آن، روی نوک شمع می‌نشیند و از ایجاد جرقه در سر شمع جلوگیری می‌کند. در نتیجه سیلندری که شمع آن سوخته است، یا به طور کامل از کار می‌افتد و یا احتراق ضعیفی پیدا می‌کند. شمع سوخته را اگر باز کنیم، دهانه کثیف، سیاه و روغن زده دارد.
خام سوزی
اگر سوختی که وارد موتور می‌شود به طور کامل منفجر نشده و نسوزد، ایجاد دود به رنگ سیاه می‌کند که به این وضعیت، خام‌سوزی می‌گوییم. خام‌سوزی منجر به کاهش قدرت تولیدی موتور شده و چون مجبوریم برای جبران این کاهش قدرت، فشار بیشتری به موتور بیاوریم، در نتیجه باعث افزایش مصرف سوخت نیز خواهد شد.
تک کارکردن پیشرانه
وقتی یک یا چند سیلندر موتور به خوبی کار نمی‌کند، اصطلاحا گفته می‌شود که موتور تک کار می‌کند. در این وضعیت، لرزش موتور و صدای نه چندان صاف آن از نشانه‌های رایجی است که خبر از کار نکردن صحیح موتور می‌دهد. موتور در این وضعیت هم قدرت کمی خواهد داشت و هم مصرف سوخت بالایی دارد.
یاتاقان زدن
یاتاقان‌ها محل اتصال و نگاه داشتن میل‌لنگ به کف بلوک موتور و همچنین شاتون‌ها به میل‌لنگ است. این قطعات از ترکیبات مس و فلزات نرم دیگری ساخته می‌شوند و با روغن پر فشاری که در بین آنها با میل‌لنگ و شاتون در جریان است، از برخورد و اتصال مستقیم با میل‌لنگ دور می‌شوند. حالا به هر دلیلی اگر این روغن از بین آنها حذف شود و اتصال فلز با فلز رخ دهد، سطح یاتاقان دچار آسیب می‌شود. آسیب دیدگی سطح صاف و صیقلی یاتاقان باعث خواهد شد تا میل‌لنگ نیز آسیب ببیند و این وضعیت که با ایجاد صدا همراه خواهد بود، یاتاقان زدن نام دارد. اگر یاتاقان زدن با شدت کمتری رخ دهد، به آن ترساندن یاتاقان نیز گفته می‌شود.
بوش و برقو زدن موتور
پیشرانه در اثر کارکرد و در درازمدت، مستهلک شده و نیاز به تعمیر پیدا می‌کند. یکی از قسمت‌هایی که مستهلک می‌شود، سیلندرهاست که معمولا در اثر کارکرد، ساییده شده و اصطلاحا گشاد می‌شوند. در نتیجه باید با پیستون جدید، سایز و متناسب شود. در این زمان بسته به تشخیص مکانیک و تراشکار، دو راه پیش رو هست که یکی اندازه کردن سایز جدید با گشادتر کردن سیلندر است که به آن برقو گفته می‌شود و راه دوم، بازگشت سیلندر به اندازه استاندارد آن است که به آن بوش زدن می‌گویند. برای برقو زدن، جداره داخل سیلندر تا حد مشخصی تراشیده می‌شود و در نتیجه از پیستون و رینگ جدید که اندازه بزرگ‌تری از حالت استاندارد دارد، استفاده خواهد شد. اما در بوش زدن، یک بوش فولادی وارد سیلندر شده و داخل آن تا رسیدن به اندازه استاندارد پیستون، تراشیده خواهد شد. در بوش زدن، سایز موتور به حالت استاندارد باز می‌گردد.
کف تراشی سرسیلندر
با هر بار باز کردن سرسیلندر بهتر است تا آن را به تراشکار بسپاریم تا وضعیت کف آن بررسی شود. ممکن است که سرسیلندر تابیده شود و یا کف آن در اثر کارکرد دچار مشکلاتی شود که لازم است با برداشتن لایه‌ای در حد چند صدم میلیمتر، آن را دوباره به وضعیت سالم برگردانیم. به این کار کف تراشی گفته می‌شود.
خرابی‌های پیستون
برای پیستون پیشرانه ممکن است مشکلاتی مثل آب شدن، گرفتگی و شکستن رخ دهد. آب شدن پیستون به اتفاقی گفته می‌شود که قسمتی از این قطعه در اثر گرمای زیاد داخل سیلندر، سوراخ می‌شود. این وضعیت معمولا در اثر وجود حجم زیاد سوخت اتفاق می‌افتد. گرفتگی پیستون معمولا در زمان گرم شدن بیش از حد موتور است که انبساط غیر عادی آن باعث گرفتگی پیستون به بغل سیلندر می‌شود. در این وضعیت، جداره سیلندر خط و خش افتاده و باعث روغن سوزی خواهد شد. شکستن پیستون نیز از دیگر اتفاقاتی است که در اثر ناک زدن موتور و یا وجود قطعه ای خارجی در سیلندر رخ می‌دهد. این اتفاق می‌تواند باعث ایجاد سر و صدا در سیلندر در حین کارکردن موتور شود.
سرسیلندر زدن
به خرابی‌هایی که در سرسیلندر رخ می‌دهد و آن را دچار مشکلاتی می‌کند، اصطلاحا سرسیلندر زدن می‌گوییم. این عیوب می‌تواند شامل ترکیدن سرسیلندر، خرابی در سیت و گاید ( گیت)، مشکلاتی در کارکرد سوپاپ و… باشد.
واشر زدن و واشر ترساندن
بین سیلندر و سرسیلندر، واشر سرسیلندر قرار دارد که وظیفه آن، آب‌بندی بین این دو قطعه است. در اثر گرم شدن بیش از حد موتور، این واشر که جنسی از کاغذ فشرده دارد، می‌سوزد و در نتیجه نمی‌تواند به خوبی عمل آب‌بندی را انجام دهد و باعث مشکلاتی مثل قاطی شدن آب و روغن موتور، فرار کمپرس موتور و… می شود. نیم سوز شدن واشر را اصطلاحا ترسیدن واشر می‌گویند که معمولا مشکلات گفته شده را به شکل خفیف‌تری دارد.
شاتون زدن
این اصطلاح به معنی خم شدن و شکستن شاتون و خروج آن از بغل موتور به بیرون است که در اصطلاحی دیگر به دست در آوردن نیز تعبیر می‌شود. وقتی موتور خودرو یاتاقان می‌زند، اصطکاک بین یاتاقان و میل‌لنگ زیاد شده و در نتیجه شاتون که با یاتاقان به میل‌لنگ وصل است، نمی‌تواند آزادانه به دور آن حرکت کند. در نتیجه ممکن است این اصطکاک زیاد باعث قفل شدن شاتون به دور میل‌لنگ شده و با نیروی زیادی به بغل موتور برخورد کند. در این وضعیت، شاتون از زیر پیستون خواهد شکست و بغل سیلندر را خواهد شکافت. البته این اتفاق می‌تواند به شکل نادر، در اثر کارکرد موتور در دور خیلی بالا برای مدت طولانی نیز رخ دهد.
لبه کردن سیلندر
در اثر کارکرد و حرکت رفت و برگشتی پیستون درون سیلندر، سطح جداره داخلی سیلندر ساییده شده و در بالاترین نقطه سیلندر کمی لبه ایجاد می‌شود که به این وضعیت، لبه کردن سیلندر می‌گوییم. این وضعیت در اثر کثیف بودن فیلتر هوا و ورود گرد و خاک زیاد به درون سیلندر نیز تشدید می‌شود. این لبه در هنگام تعمیر موتور باید برداشته شود.
سوختن صفحه کلاچ
صفحه کلاچ دارای سطحی نسبتا صاف است که در عین این صافی به خاطر جنسی که دارد، گیرایی بالایی با دیسک و فلایویل خواهد داشت. وقتی سطح صفحه کلاچ به هر دلیلی مثل کیفیت پایین آن، درگیری نصفه و نیمه کلاچ با فلایویل و دیسک، نیم کلاچ کردن زیاد، هرزگردی صفحه و… به صورت آینه‌ای و صیقلی شود، گفته خواهد شد که صفحه سوخته است. صفحه سوخته دچار هرزگردی می‌شود و در نتیجه، قدرت تولیدی به شکل کامل منتقل نخواهد شد.
فیلر زدن و شیم گیری
سوپاپ با اهرم‌هایی مثل انگشتی یا همان اسبک و یا بادامک میل سوپاپ، باز شده و به کمک فنری که دارد، بسته می‌شود. بین ساق سوپاپ و اسبک یا بادامک باید فاصله‌ای معین باشد. تنظیم این فاصله را فیلر زدن می‌گویند. در برخی از پیشرانه‌ها که بادامک، معمولا به صورت مستقیم در باز شدن سوپاپ نقش دارد، از قرص‌های فلزی با قطرهای مشخصی استفاده می‌شود که تنظیم کننده فاصله گفته شده هستند. این قرص‌های فلزی را شیم گفته و تنظیم فاصله را شیم بندی می‌گویند.
خفه کردن و فلوت کردن
این اتفاق در موتورهای با سوخت رسانی کاربراتوری رخ می‌دهد و به معنی ورود بیش از اندازه بنزین به داخل محفظه احتراق است. در نتیجه ورود بیش از حد و نامنظم سوخت به سیلندر، یا احتراق به شکل خام سوزی شدید خود را نشان می‌دهد و یا با خیس شدن شمع ناشی از ورود بیش از حد بنزین، جرقه‌ای تشکیل نشده و در نتیجه موتور خودرو به مشکل خورده و خاموش شود. این وضعیت معمولا با گذشت مدت زمان چند دقیقه‌ای برطرف خواهد شد.
کمپرس و بخار موتور
وقتی رینگ‌های موتور خودرو ضعیف می‌شوند، گازهای داغ حاصل از انفجار سوخت و هوا از بغل آنها عبور کرده و به کارتر پیشرانه که مخزن نگهداری روغن موتور است، می‌رسند. این اتفاق باعث افزایش دمای روغن شده و بخار شدن آن را بیشتر می‌کند. بخار روغن از مجاری مخصوصی که برای آن در نظر گرفته شده است، وارد چرخه سوخت و ساز موتور شده و می‌سوزد. اما وقتی درب روغن موتور را باز می کنیم، می‌توان این حجم فشرده و هوای داغ موجود در پیشرانه را دید که به این وضعیت، کمپرس و بخار داشتن روغن گفته می‌شود و به معنی ضعیف بودن رینگ‌هاست. پیشرانه در این حالت، روغن‌سوزی دارد و باید آن را تعمیر کرد.
سوپاپ زدن
این تعریف شامل خرابی‌های سوپاپ مثل کج شدن، آب شدن، کش آمدن، سوختن و… است. گاهی مواقع مثل پارگی تسمه تایم و یا خارج شدن موتور از تایم در حین کار، باعث می‌شود تا سوپاپ تحت فشار نامتعارفی قرار گرفته و در نتیجه از ساق، کج شود. این اتفاق در نتیجه برخورد پیستون با سوپاپ رخ می‌دهد. همچنین گرمای بیش از حد موتور و وجود سوخت اضافی در داخل سیلندر نیز می‌تواند باعث سوختن سوپاپ دود شود که در وضعیت حاد آن، گوشه ای از سوپاپ نیز ممکن است که ذوب شده و از بین برود. کش آمدن سوپاپ از دیگر معایب این قطعه است که باعث افزایش طول آن شده و نتیجه آن، باز ماندن سوپاپ و بسته نشدن کامل آن است.
سیت ول کردن
سیت به محل نشستن سوپاپ بر روی سرسیلندر گفته می‌شود. این محل در حالت فابریک می‌تواند با سرسیلندر یکپارچه باشد و البته گاهی مواقع، به صورت حلقه‌ای فلزی نیز روی سرسیلندر نصب شده است. سوپاپ دائما در حین بسته شدن به این بخش ضربه می‌زند. آب‌بندی بودن این قسمت اهمیت زیادی دارد چرا که در غیر این صورت، گازهای حاصل از احتراق امکان عبور و فرار از محل نشستن سوپاپ را خواهند داشت که معضل بزرگی است. وقتی این بخش دچار خرابی باشد، باید سرسیلندر را باز کرده و اصطلاحا آن را سیت زد. اگر سرسیلندر از قبل دارای سیت باشد و این حلقه فلزی از جای خود جدا شده باشد، می گوییم که سرسیلندر سیت ول کرده است.
آب و روغن قاطی کردن
این اتفاق در اثر سوختن واشر سرسیلندر رخ می‌دهد که نتیجه آن، ورود کمپرس داغ موتور به بخش خنک کاری و آب رسانی موتور و یا مخلوط شدن آب و روغن پیشرانه است. در این حالت، به خاطر ورود آب به داخل روغن، رنگ روغن موتور به صورت شیری تغییر می‌کند و چون از کیفیت روغن به شدت کاسته می‌شود، باید هرچه سریع تر به داد پیشرانه رسید تا خرابی‌های دیگری اتفاق نیفتد.
گیت زدن
گاید سوپاپ یا راهنمای سوپاپ که در بین عموم مردم به اشتباه، گیت نیز نامیده می‌شود، استوانه‌ای باریک و چند سانتیمتری است که ساق سوپاپ داخل آن قرار می گیرد. این قطعه فلزی به مرور و در اثر رفت و برگشت سوپاپ، گشاد خواهد شد که باعث می‌شود هم سوپاپ در داخل آن، لق شود و هم کمی روغن از بین ساق سوپاپ با جداره گاید، به داخل محفظه احتراق نفوذ کند و باعث روغن‌سوزی از سرسیلندر شود. تعویض این قطعه را، گیت زدن می‌گویند.
سوختن موتور
اگر خرابی‌های پیش آمده در موتور خودرو، باعث ایجاد مشکلات اساسی در آن شود به نحوی که نیاز به تعمیرات اساسی داشته باشد، اصطلاحا گفته می‌شود که موتور سوخته است. این حالت معمولا با قفل شدن رینگ و پیستون درون سیلندر و همچنین آسیب دیدگی یاتاقان و میل لنگ است که به آن قفل شدن موتور هم می‌گویند.
برق دزدی
نشتی برق خودرو از هر محل به بدنه که خصوصا در بین وایرها اهمیت بسیار بیشتری دارد، برق دزدی گفته می‌شود. برق دزدی در وایرها باعث کاهش کیفیت جرقه شمع شده و در نتیجه در کارکرد صحیح موتور اختلال ایجاد می‌کند.
پورت و پولیش
صیقلی کردن محل خروج دود از موتور و ورودی هوا به داخل سیلندرها، که باعث کارکرد بهتر پیشرانه می شود را پورت و پولیش می گویند. این کار در حالت ساده با سنگ های سنباده انجام می شود و در روش حرفه ای با کمک دستگاه، اصطلاحا سطح کار را توپ گلفی می کنند.
سنگ زدن میل لنگ و سوپاپ
یکی از اتفاقاتی که ممکن است برای میل‌لنگ رخ دهد، ایجاد خط و خش روی آن یا دو پهن شدن است. به همین منظور باید میل‌لنگ به دستگاه بسته شده و این عیب با برداشتن لایه‌ای نازک از روی تکیه گاه‌های آن، برطرف شود که به این کار، سنگ زدن میل‌لنگ می‌گویند. برای آب‌بندی سوپاپ نیز، گاهی مواقع لازم است تا لبه‌های این قطعه که در اثر کارکرد از تنظیم خارج شده‌اند، دوباره به حالت ایده آل باز گردد که به این کار، سنگ زدن سوپاپ می‌گویند.
نویسنده: علیرضا داودی
