دیسک و صفحه کلاچ در خودروهای مجهز به گیربکس دستی یکی از مهم‌ترین بخش‌های فنی ماشین به حساب می‌آید. سامانه کلاچ روی نوع حرکت خودرو و شتاب‌گیری آن تاثیر مستقیم می‌گذارد و در صورتی که مستهلک شده باشد، دنده‌پذیری خودرو به شدت کاهش پیدا می‌کند. بد جا رفتن دنده، قدرت پایین خودرو و در کل عملکرد نامناسب خودرو، از مضرات خرابی دیسک و صفحه کلاچ به شمار می‌روند.
برای اینکه با چنین مشکلاتی روبرو نشوید، لازم است زمان تعویض صفحه کلاچ و به طور کلی تعویض مجموعه دیسک و صفحه را تشخیص و آن را در سر موعد انجام دهید تا خودرو با مشکلات مختلف روبه‌رو نشود.
دیسک و صفحه یا صفحه کلاچ چیست؟
فارغ از وجود انواع گیربکس خودرو، چه گیربکس اتوماتیک باشد و چه دستی، نیروی موتور نمی‌تواند به طور مستقیم وارد جعبه‌دنده و دیفرانسیل خودرو شود؛ چون که در این صورت راننده قادر به تعویض دنده نخواهد بود. به منظور تعویض راحت دنده‌ها در گیربکس دستی، لازم است که مکانیزمی بین جعبه‌دنده و موتور قرار داشته باشد تا پیش از تعویض دنده، جریان نیروی ارسالی از پیشرانه به گیربکس قطع شود. تنها در این صورت است که عملیات تعویض ضریب دنده به راحتی انجام می‌گیرد.
اگر نیروی وارده از موتور به گیربکس به طور موقت قطع نشود، آن وقت راننده نمی‌تواند با استفاده از اهرم داخل کابین، ضریب دنده مورد نظر خود را انتخاب کند و وضعیت گیربکس را به عنوان مثال از دنده یک به دنده دو تغییر دهد.
مهندسان صنعت خودرو برای این منظور از مکانیزم دیسک و صفحه کلاچ استفاده کردند تا راننده قادر باشد از طریق فشردن پدال کلاچ، جریان ورودی نیروی موتور به گیربکس را به طور موقت غیرفعال کند و پس از انتخاب ضریب دنده مورد نظر، مجددا پا را از روی پدال کلاچ بردارد؛ بدین ترتیب نیروی موتور در گیربکس جریان پیدا می‌کند اما این بار ضریب دنده فرق کرده و گشتاور متفاوتی به چرخ‌ها منتقل می‌شود.
صفحه کلاچ چگونه در خودروهای دنده‌ای کار می‌کند؟
پیش از آن که درباره زمان تعویض صفحه کلاچ صحبت کنیم، بهتر است ابتدا نحوه کار این قطعه را به آگاهی شما برسانیم. صفحه کلاچ در واقع یک صفحه فلزی با لنت‌های مشکی است. وسط صفحه کلاچ یک سوراخ شیاردار وجود دارد که شفت گیربکس درون آن قرار می‌گیرد.
صفحه کلاچ به همراه یک دیسک فلزی فنردار به نام دیسک کلاچ روی فلایویل پیچ می‌شود. سپس گیربکس از قسمت شفت ورودی خود وارد سوراخ صفحه کلاچ شده و با آن درگیر می‌شود.
بدین ترتیب هر زمان که موتور خودرو روشن باشد، نیروی میل‌لنگ از طریق فلایویل به صفحه کلاچ منتقل خواهد شد. صفحه کلاچ نیز که با شفت گیربکس درگیر است، می‌تواند دنده‌های گیربکس را به گردش درآورد.
زمانی که لازم شد نیروی موتور به سمت گیربکس قطع شود، راننده باید پدال کلاچ را فشار بدهد. این پدال در انتها به‌واسطه سیم کلاچ به بلبرینگ کلاچ که روی شفت گیربکس قرار دارد، فشار وارد می‌کند. بلبرینگ کلاچ هم با فشار روی فنرهای پره‌ای دیسک کلاچ، باعث جدا شدن این قطعه از صفحه کلاچ خواهد شد. زمانی که دیسک روی صفحه فشار نیاورد، نیروی موتور نیز دیگر وارد گیربکس نخواهد شد.
بدین ترتیب راننده قادر است عملیات تعویض دنده را انجام دهد. سپس با رها کردن پدال کلاچ مجدد همه چیز سر جای اول برمی‌گردد و نیروی موتور وارد گیربکس می‌شود.
تفاوت بین صفحه کلاچ فرسوده و جدید
معمولا صفحه کلاچ‌ها در طول زمان و بر اثر کارکرد زیاد، ضخامت لنت‌های خود را از دست خواهند داد. این لنت‌ها مهم‌ترین عامل برای ایجاد اصطکاک بین صفحه کلاچ و فلایویل محسوب می‌شوند و اگر ضخامت کافی نداشته باشند، باعث سُر خوردن صفحه کلاچ روی فلایویل خواهند شد.
بنابراین دیگر نیروی موتور به طور کامل وارد گیربکس نمی‌شود و شما احساس می‌کنید که ماشینتان توان کافی برای حرکت ندارد. در موارد حاد که به اصطلاح گفته می‌شود صفحه کلاچ وِل کرده است، لنت صفحه به طور کامل تمام شده و دیگر جوابگوی انتقال نیرو به گیربکس نیست.
همچنین صفحه کلاچ‌های فرسوده ممکن است دچار خرابی فنرها شده باشند که این مشکل می‌تواند به لرزش در سیستم کلاچ منجر شود. ضمن آنکه علاوه بر صفحه کلاچ، دیسک کلاچ هم دچار فرسودگی خواهد شد. بیشترین قسمت دیسک کلاچ که معمولا با مشکل مواجه می‌شود، بخش سر پره‌های فلزی آن است که با بلبرینگ کلاچ حین فشردن پدال درگیر می‌شوند.
تشخیص زمان تعویض دیسک و صفحه خودرو
تعویض کیت کلاچ زمان‌بندی مشخصی ندارد، بنابراین باید حواسمان را جمع کنیم تا اگر علائم خرابی آن را در خودرو احساس کردیم زودتر نسبت به تعویض کلاچ اقدام کنیم.
مواردی مثل کاهش شتاب خودرو، سفتی پدال کلاچ، لرزش خودرو هنگام کلاچ گرفتن و… از جمله این نشانه‌ها هستند.
عوامل کوتاهی عمر صفحه کلاچ خودرو
با مطالعه موارد زیر متوجه خواهید شد که چه عواملی عمر صفحه کلاچ را کم می‌کنند و باعث می‌شوند که زمان تعویض صفحه کلاچ جلوتر بیفتد:
درست دنده عوض نکردن
برای آنکه عمر کلاچ شما کم نشود، باید نحوه درست دنده عوض کردن را بدانید. در زمان تعویض دنده باید پدال کلاچ به طور کامل فشرده شود تا دیسک و صفحه و فلایویل کاملا از هم جدا شوند. بعد از آنکه اهرم دنده در وضعیت جدید قرار گرفت، باید به آرامی و نه یکباره پدال کلاچ را بالا آورد تا کمترین تنش به مجموعه کیت کلاچ وارد شود. بدین ترتیب عمر دیسک و صفحه شما زودتر از موعد پایان نخواهد یافت و این قطعه مهم و گران‌قیمت، زمان طولانی‌تری روی خودرو انجام وظیفه خواهد کرد.
انتخاب دنده غلط
انتخاب دنده غلط می‌تواند یکی از مواردی باشد که عمر صفحه کلاچ را کاهش می‌دهد. فرض کنید شما می‌خواهید از یک سربالایی عبور کنید. برای گذر از سربالایی نیاز به دنده یک یا نهایتا دو دارید، اما شما بدون در نظر گرفتن شیب جاده با اعمال فشار زیاد روی موتور خودرو، سعی می‌کنید تا با دنده ۳ یا حتی ۴ از این مسیر پر شیب عبور کنید. انتخاب دنده غلط باعث می‌شود که فشار زیادی روی موتور و دیسک و صفحه وارد شود؛ در نتیجه هم عمر موتور و هم عمر دیسک و صفحه تحت تاثیر منفی این حرکت قرار خواهد گرفت.
رانندگی در ترافیک سنگین
رانندگی در ترافیک‌های سنگین باعث اعمال فشار زیادی روی مجموعه کلاچ می‌شود و زمان تعویض صفحه کلاچ را بسیار کوتاه‌تر می‌کند. کلاچ گیری‌های متعدد و نیم کلاچ حرکت کردن در ترافیک از جمله دلایلی هستند که موجب وارد آمدن فشار زیاد روی این بخش شده و باعث داغ شدن صفحه کلاچ می‌شوند. در نتیجه بدیهی است که رانندگی در ترافیک سنگین عمر صفحه کلاچ را کاهش دهد و زمان تعویض این قطعه را جلوتر بیندازد.
شتاب زیاد در حرکت
اگر عادت دارید که همیشه با شتاب زیاد حرکت کنید، بدانید که این کار فشار زیادی به صفحه کلاچ وارد می‌کند. در نتیجه استهلاک این قطعه بالا می‌رود و عمر آن کم می‌شود.
سوار کردن تعداد زیادی سرنشینان
هرچه سرنشینان و بار خودرو بیشتر باشد، صفحه کلاچ فشار بالاتری را در انجام وظیفه خود تحمل خواهد کرد. بدین ترتیب لنت‌های این قطعه زودتر دچار استهلاک می‌شوند و عمر صفحه کلاچ به شدت پایین می‌آید. پس اگر می‌خواهید زمان تعویض صفحه کلاچ ماشین شما به این زودی‌ها سر نرسد، همیشه سعی کنید با تعداد سرنشینان استاندارد حرکت کرده و از قرار دادن بارهای غیرعادی و سنگین وزن در صندوق عقب خودداری کنید.
حرکت با دنده نامناسب
همانطور که پیش از این هم اشاره کردیم، باید در انتخاب دنده مناسب دقت کرد تا فشار بیش از حد به صفحه کلاچ وارد نشود. به عنوان مثال زمانی که نیاز به قدرت بیشتر دارید، باید با دنده سنگین حرکت کنید اما زمانی که لازم است سریع حرکت کنید باید دنده‌ها را سبک‌تر کرده تا فشار زیادی به دیسک و صفحه و موتور خودرو وارد نشود. بنابراین حرکت با دنده نامناسب یکی از مهم‌ترین عوامل ایجاد فشار اضافی روی صفحه کلاچ بوده و زمان تعویض صفحه کلاچ را به شدت کاهش می‌دهد.
تیکاف زدن یا بکسوات کردن
تیکاف زدن یا همان بکسوات کردن که با هرزگردی چرخ‌ها همراه است، می‌تواند یکی از قاتلین بالقوه صفحه کلاچ باشد. در حین تیکاف زدن صفحه کلاچ مجبور است فشار زیادی را تحمل کند؛ در نتیجه دمای آن به شدت افزایش پیدا می‌کند و عمر لنت‌های آن رو به کاهش می‌گذارد. بنابراین با تیکاف زدن عملا عمر صفحه کلاچ گران‌قیمت خود را پایین می‌آورید و زمان تعویض آن را جلو می‌اندازید.
بکسل کردن
اگر کسی از شما خواست خودرو او را بکسل کنید، بدانید که با این کار عمر صفحه کلاچ خود را کم می‌کنید. خصوصا اگر ماشینی که قرار است بکسل شود، سنگین‌تر از ماشین شما باشد.
بنابراین باید بدانید که با این حرکت دیر یا زود خود را به خرج میندازید و باید صفحه کلاچ ماشین را عوض کنید. پس تا حد امکان از بکسل کردن خودروهای دیگر پرهیز کنید و در این مواقع از خودروهای یدک‌کش کمک بگیرید.
نحوه تشخیص زمان تعویض صفحه کلاچ
برای آن که به طور دقیق بتوان زمان تعویض کلاچ خودرو را تشخیص داد، لازم است به یک سری علائم دقت شود.
سفتی پدال کلاچ
سفتی پدال کلاچ می‌تواند نشانه‌ای برای فرا رسیدن زمان تعویض دیسک و صفحه باشد. البته شاید خراب شدن سیم کلاچ هم در این قضیه بی‌تاثیر نباشد اما به هر حال اگر با پدیده سفت شدن پدال کلاچ روبه‌رو هستید، احتمال بدهید که همین روزها کیت کلاچ ماشین شما با خرابی کامل روبرو شود؛ تا جایی که شاید ماشین را روشن کنید و دنده را جا بزنید اما خودرو از جایش تکان نخورد. در این مواقع صفحه کلاچ به طور کامل لنت صاف کرده و لازم است با کیت نو تعویض شود.
پرش پا و صدای دنده
اگر احساس می‌کنید بعد از کلاچ گرفتن نیروی زیادی به پای شما وارد و باعث می‌شود تا پا از روی کلاچ به اصطلاح پرش کند و همچنین سروصدای زیادی هنگام تعویض دنده به گوش می‌رسد، باید نسبت به تعویض دیسک و صفحه اقدام کنید.
عدم ارتباط مناسب بین دور موتور و سرعت
همه می‌دانیم که ماشینمان در دنده‌های مختلف و در یک دور موتور مشخص، باید با چه سرعتی حرکت کند. به عنوان مثال ماشین پژو پارس در دنده چهار معمولا می‌تواند روی دور موتور ۳۰۰۰ تا ۹۰ کیلومتر بر ساعت به راحتی حرکت کند. اما اگر در چنین وضعیتی سرعت خودرو از ۶۰ یا ۷۰ کیلومتر بالاتر نمی‌رود، باید آن را نشانه‌ای از خراب شدن دیسک و صفحه دانست.
سخت شدن تعویض دنده
در حالتی که دیسک و صفحه سالم باشد، دنده‌ها به طرز کاملا نرم و آسان تعویض می‌شود. اگر احساس می‌کنید که دنده‌ها سخت تعویض می‌شود و اهرم به سختی در جای خود قرار می‌گیرد، باید مشکل را در دیسک و صفحه جستجو کنید. البته گاهی اوقات عدم رگلاژ مناسب دیسک و صفحه نیز می‌تواند دلیل این مشکل باشد که در این مواقع باید با تنظیم مهره‌های روی سیم کلاچ این مشکل را برطرف کرد.
لرزش خودرو در شروع حرکت
اگر دیسک و صفحه کلاچ ماشین شما مشکل داشته باشد، معمولا در شروع حرکت به لرزش می‌افتد. خرابی فنرهای دیسک و فنرهای صفحه کلاچ به علاوه کم شدن لنت صفحه می‌تواند عامل این مشکل باشد.
خاموش‌نشدن خودرو
اگر خودرو را در دنده ۲ قرار دادید و بعد از آنکه کلاچ را یکباره بالا آوردید، ماشین خاموش نشد و به راه افتاد، بدانید که دیسک و صفحه کلاچ احتمالا در روزهای پایان عمر خود قرار دارد.
نیاز تعویض به دنده سنگین در سربالایی
اگر احساس می‌کنید در سربالایی‌های عادی که معمولا با دنده‌های سبک از آن عبور می‌کردید، نیاز دارید دنده سنگین‌تری را انتخاب کنید تا کشش و قدرت کافی در خودرو برای عبور از مسیر ایجاد شود، می‌توان حدس زد که لنت‌های صفحه کلاچ در حال اتمام هستند و نمی‌توانند قدرت موتور را به مقدار کافی به گیربکس انتقال دهند. این شرایط می‌تواند یکی از نشانه‌های خرابی دیسک و صفحه باشد.
طولانی شدن عمر دیسک و صفحه
به منظور هرچه طولانی‌تر شدن عمر دیسک و صفحه لازم است نحوه رانندگی با خودرو اصلاح شود. به عنوان مثال از انجام حرکات یکباره نظیر شتاب گیری غیرعادی خودداری کنید تا عمر دیسک و صفحه زود به پایان نرسد.
از قرار دادن بار سنگین و حمل مسافر با ظرفیت بیشتر از استاندارد نیز خودداری کنید. به طور کلی اگر خودرو تحت فشار غیرعادی قرار نگیرد، عمر دیسک و صفحه آن به این زودی‌ها به پایان نمی‌رسد. البته اگر دیسک و صفحه از جنس استاندارد و با کیفیت ساخته شده باشد.
زمان تعویض صفحه کلاچ اتوماتیک
سیستم کلاچ خودروهای اتوماتیک به طور کلی با دیسک و صفحه کلاچ خودروهای دستی متفاوت است و دیسک و صفحه کلاچ به معنای سنتی در این نوع گیربکس‌ها وجود ندارد.
با این حال در گیربکس‌های اتوماتیک معمولی از تورک کانورتور به عنوان سیستم کلاچ استفاده می‌شود. در گیربکس‌های دوکلاچه نیز از مکانیزمی تقریبا متفاوت از گیربکس‌های دستی جهت انتقال نیروی موتور به داخل جعبه‌دنده بهره برده شده است.
اصولا مکانیزم کلاچ گیربکس‌های اتوماتیک در حالت عادی نیاز به تعویض ندارد اما بروز نقایصی در عملکرد این نوع جعبه‌دنده‌ها باعث خواهد شد که تعمیرکار برای رفع عیب، نسبت به تعویض کلاچ‌های گیربکس اتوماتیک اقدام کند. مواردی مثل لرزش هنگام تعویض دنده، بروز سروصداهای غیرعادی، عدم کشش خودرو، داغ کردن گیربکس و…، از جمله نشانه‌های خرابی مکانیزم کلاچ گیربکس‌های اتوماتیک به شمار می‌روند.
عوارض عدم تعویض صفحه کلاچ
اگر صفحه کلاچ ماشین خود را به موقع عوض نکنید، احتمال دارد که صفحه کلاچ ناگهان شما را در جاده بگذارد و خودرو دیگر قادر به حرکت نباشد. همچنین صفحه کلاچ خراب می‌تواند باعث خرابی فلایویل شود. فلایویل قطعه گران‌قیمتی است که معمولا می‌توان با تراشکاری آن را تا حدی تعمیر کرد. اما اگر میزان خراش‌های وارده از صفحه کلاچ بر فلایویل عمیق و بیش از حد باشد، لازم است که این قطعه تعویض شوند.
بنابراین هزینه بسیار بیشتری را بر شما تحمیل خواهد کرد. همچنین صفحه کلاچ خراب باعث می‌شود که فشار بیشتری به موتور وارد شود و در نتیجه احتمال کاهش عمر مفید خودرو و موتور نیز دور از ذهن نخواهد بود.
تست سالم بودن صفحه کلاچ
برای تست سالم بودن یا نبودن صفحه کلاچ ابتدا از عملکرد نرم، روان و بدون لرزش کلاچ ماشین خود مطمئن شوید، زیرا اگر مشکلی از این نظر وجود داشته باشد، احتمالا کلاچ دارای عیب است.
اما به طور کلی اگر بخواهید تست خرابی صفحه کلاچ را انجام دهید، باید در حالی که موتور روشن است پدال کلاچ را فشار دهید، اهرم دنده را در وضعیت دنده دو قرار دهید و پدال را به صورت نسبتا سریع بالا بیاورید. اگر خودرو حرکت نکرد و خاموش شد، بدانید که صفحه کلاچ احتمالا سالم است. اما اگر خودرو حرکت کرد به احتمال قوی صفحه کلاچ به مقدار زیادی صاف شده و نیاز به تعویض دارد.
زمان تعویض دیسک و صفحه خودروهای مختلف
زمان تعویض صفحه کلاچ سمند ef7
زمان تعویض صفحه کلاچ سمند ef7 معمولا بین ۱۰۰ تا ۱۵۰ هزار کیلومتر متفاوت است. بسته به شرایط رانندگی و نوع استفاده از خودرو، این رقم می‌تواند بیشتر یا کمتر باشد.
زمان تعویض دیسک و صفحه پراید
اگر از دیسک و صفحه استاندارد نسبت باکیفیت روی پراید استفاده کنید باید انتظار داشته باشید که حداقل صد هزار کیلومتر برای شما عمر کند.
زمان تعویض صفحه کلاچ ال ۹۰
دیسک و صفحه کلاچ ال ۹۰ نسبت به دیگر محصولات داخلی دوام بالاتری دارد. معمولا دیده شده که در شرایط عادی تا ۳۰۰ هزار کیلومتر یا بیشتر هم انجام وظیفه کرده است.
زمان تعویض صفحه کلاچ تیبا
همانطور که اشاره شد زمان‌بندی خاصی برای تعویض صفحه کلاچ خودروها وجود ندارد. بنابراین نمی‌توان به طور دقیق زمان تعویض صفحه کلاچ تیبا را مشخص کرد. این موضوع بستگی به شرایطی مثل نحوه رانندگی، وضعیت مسیر، میزان ترافیک مسیرهای روزانه و … دارد.
با این حال به طور معمول زمانی که خودرو تیبا چیزی حدود ۱۵۰ تا ۲۰۰ هزار کیلومتر مسافت را طی می‌کند، نیاز به تعویض دیسک و صفحه خواهد داشت.
البته دیده شده که خودروی تیبا حتی تا ۲۵۰ یا ۳۰۰ هزار کیلومتر هم بدون تعویض دیسک و صفحه به کار خود ادامه داده است. بنابراین بسته به شرایط رانندگی، نوع مسیر، میزان ترافیک و غیره، زمان تعویض صفحه کلاچ تیبا و دیگر خودروهای مجهز به گیربکس دستی تفاوت خواهد داشت.
طیف هزینه تعویض صفحه کلاچ انواع خودروها
رنج قیمت کیت کلاچ خودرویی مثل سمند و پژو پارس در زمان نگارش این متن حدود ۲ تا ۳ میلیون تومان است که به این مبلغ باید رقمی حداقل نزدیک به ۵۰۰ هزار تومان به عنوان اجرت تعویض را نیز اضافه کنیم.
در مورد خودرو پراید هم دیسک و صفحه‌هایی با رنج قیمت ۱ تا ۲ میلیون تومان در بازار موجود است که چیزی حدود ۳۰۰ تا ۴۰۰ هزار تومان اجرت تعویض هم به آن اضافه می‌شود.
مالک محصولات خانواده تیبا، ساینا و کوییک به طور متوسط ۲.۵ میلیون تومان جهت خرید کیت کامل کلاچ لازم دارد. مبلغی حدود ۴۰۰ تا ۵۰۰ هزار تومان به عنوان دستمزد تعویض را هم باید در نظر گرفت. البته شاید اجرت تعویض در شهرهای بزرگ کمی بیشتر باشد.
زمان تعویض صفحه کلاچ موتور سیکلت
در صورتی که نشانه‌هایی مثل عدم شتاب موتور سیکلت، عدم حرکت موتور بعد از رها کردن کلاچ، شنیده شدن صدای تق تق از سمت پیشرانه، لرزش در آن هنگام گاز دادن، سفت شدن دسته کلاچ و مواردی از این دست را مشاهده کردید، احتمالا باید صفحه کلاچ موتور سیکلت خود را عوض کنید.
کلام آخر
دیسک و صفحه در خودروهای مجهز به گیربکس دستی نقش مهمی ایفا می‌کند؛ کیفیت انتقال نیرو موتور به گیربکس و چرخ‌ها بر عهده این بخش است و اگر زمان تعویض صفحه کلاچ را به تاخیر بیندازید، قطعا کارکرد ماشین شما با اختلال مواجه می‌شود.
گرچه معمولا بعد از ۱۰۰ هزار کیلومتر باید منتظر رسیدن زمان تعویض صفحه کلاچ خودرو بود اما اگر این قطعه دارای کیفیت بالایی باشد، عمر آن تا بیش از ۲۰۰ و ۳۰۰ هزار کیلومتر هم خواهد رسید.
زمانی هم که می‌خواهید دیسک و صفحه جدید روی خودرو نصب کنید، حتما از مراکز معتبر کیت کلاچ را تهیه کنید و سعی کنید که اجناس باکیفیت بخرید. زیرا دیسک و صفحه یک قطعه مصرفی اما بادوام است که اگر کیفیت لازم را داشته باشد، به این زودی‌ها نیاز به تعویض پیدا نمی‌کند. بنابراین بهتر است کیت کلاچ اورجینال را از فروشگاه‌های معتبر خریداری کنید تا مجبور نباشید زود به زود با دردسر صاف شدن صفحه کلاچ و تعویض آن روبه‌رو شوید.
به طور کلی برای دور ماندن از استهلاک زیاد صفحه کلاچ، توصیه می‌کنیم که از اعمال فشار زیاد روی ماشین خودداری کنید و همیشه ماشین را تحت شرایط استاندارد و عادی برانید و پایتان را به هیچ وجه روی پدال کلاچ تکیه ندهید تا صفحه کلاچ عمر طولانی‌تری داشته باشد.
نویسنده: گروه تولید محتوا خودرو45
