در تاریخ صنعت خودروسازی دنیا، می‌توان خودروهایی را پیدا کرد که تاثیر مثبت یا منفی بالایی در این صنعت داشته‌اند. این رویه را می‌توان در همه کشورهای صاحب صنعت خودرو نیز دید و ایران نیز از این قضیه مستثنا نخواهد بود. در کشورمان، علاوه بر خودروی تاریخ‌سازی به نام پیکان، محصولات دیگری نیز بوده‌اند که اثربخشی مثبتی داشته و توانسته‌اند به پیشرفت و بهبود صنعت خودرو ایران، شتاب دهند.
از صعود تا سقوط خودروسازی
صنعت خودروسازی ایران در دهه‌های اخیر نه‌تنها از نظر کیفی رشد چندانی نداشته، بلکه با در نظر گرفتن شرایط فعلی، نمی‌توان امیدی به کاهش فاصله آن با علم روز این صنعت داشت. امروزه عمده تلاش خودروسازی در کشورمان، از یک طرف به مونتاژ خودروهای چینی سبک و سنگین می‌رسد و از طرفی دیگر به فیس لیفت تولیدات داخلی و عرضه آنها به نام محصولی جدید محدود شده است. این در حالی‌ست که روزگاری، صنعت اتومبیل‌سازی ایران از بسیاری از کشورهای به‌نام فعلی، جلوتر بود.
با این حال، تعدادی خودرو را می‌توان نام برد که تاثیر مثبتی بر این صنعت در ایران داشته‌اند. خودروهایی که شروع عرضه محصولاتی برای قشر ضعیف و متوسط جامعه بوده و یا آغازی بر لوکس سازی به حساب می‌آیند. همچنین در ردیف سنگین‌وزن‌ها و تجاری‌ها نیز، چنین محصولات ماندگار و اثربخشی دیده می‌شود. البته که باید اعتراف کرد با بررسی وضع فعلی، اثرات مثبت تمام این ماشین‌ها، دیگر نمود چندانی ندارد و همان طور که گفته شد، صنعت خودروسازی ایران در این روزها، فقط مونتاژکار محصولات چینی ناشناخته است.
کادیلاک سویل
کادیلاک به عنوان یکی از لوکس‌سازهای آمریکایی، در دهه‌های قرن بیستم ابهت و جایگاه خاص‌تری نسبت به این روزها داشته است. این شرکت آمریکایی، با انتخاب ایران به عنوان اولین پایگاه تولیدی خارج از خاک آمریکا، در دهه ۵۰ شمسی، اقدام به تولید مدل سویل در ایران کرد. سویل خودرویی لوکس به شمار می آید و در برخی از زمینه‌ها، حتی از رقبای آلمانی و ایتالیایی خود نیز سرتر بود.
پیشرانه ۸ سیلندر خورجینی ۵.۷ لیتری با سیستم سوخت‌رسانی انژکتور، سیستم تنظیم ارتفاع، قفل مرکزی، فیبرهای نوری، صندلی‌های مبله برقی، گیربکس اتوماتیک با کروز کنترل، سیستم تهویه مطبوع، آینه و شیشه‌های برقی و… از خاص‌ترین امکانات فنی و رفاهی این خودرو بود. در روزگاری که پیکان به عنوان یک خودرو مردمی از ساده‌ترین امکانات رفاهی نیز بی‌بهره بود، کادیلاک سویل یکی از لوکس‌ترین خودروهای دنیا، در ایران مونتاژ می‌شد. مونتاژ این خودرو تا اواخر دهه شصت شمسی به تعداد اندک ادامه داشت.
نیسان ماکسیما
بعد از پایان دهه ۶۰ شمسی و خداحافظی محصولات جنرال موتورز با بازار ایران، در سال‌های ابتدایی دهه ۷۰ خورشیدی، موج جدیدی از واردات خودروهای ساده و لوکس آن زمان آغاز شد که بیشتر ساخته‌های کره‌ای و ژاپنی بود. در این دوره علاوه بر اتومبیل‌های لوکس آلمانی، انواع و اقسام خودروهای آسیایی نیز وارد بازار کشورمان شد و به موازات آن، تولید محصولات پژو، دوو، کیا و… نیز استارت خورد.
اما می‌توان گفت که با آغاز دهه ۸۰ شمسی بود که با تولید ماشین پرقدرت و لوکس نیسان ماکسیما در آن روزها، صنعت خودرو ایران، جان تازه‌ای گرفت. خودرویی که نسبت به آن روزها، به دیگر محصولات مونتاژی داخلی برتر داشت و پاسخی بود به تقاضای علاقه‌مندان و خریداران خودروهای به‌روز و لوکس.
پژو ۴۰۵
پژو ۴۰۵ برخلاف فروش بالایی که در کشورمان داشت، هیچگاه خودرو محبوبی به شمار نمی‌آمد. این خودرو نه‌تنها از نظر سیستمهای رفاهی و ایمنی در پایین‌ترین سطح قرار داشت، بلکه به خاطر مشکلاتی پیشرانه آن با وضعیت آب و هوایی ایران، همیشه سیبل انتقادات از صنعت خودرویی کشورمان بوده است.
با این حال پژو ۴۰۵ پایه و اساس ساخت خودروی محبوبی به نام پژو پارس شد و همچنین خودرو ملی سمند که این روزها خود پایه ساخت مدل‌های دیگری نیز شده است، روی پلت فرم ۴۰۵ شکل گرفت.
کیا پراید
پراید در اوایل دهه ۷۰ شمسی وارد ایران شد و بعد از مدتی، روی خط تولید و مونتاژ سایپا رفت. پرایدی که این روزها با قیمت‌های عجیبی معامله می‌شود، خودرو ارزان‌قیمتی بود و در دسترس قرار قشر ضعیف و متوسط جامعه داشت. به خاطر کیفیت پایین ساخت و همچنین ایمنی ضعیف و از طرفی حضور در اکثر تصادفات، این خودرو همیشه مورد انتقاد قرار داشته و دارد.
پراید پایه و اساس خودروهای ملی سایپا شد و علاوه بر نمونه سدان، مدل‌های مختلفی آن از هاچبک تا ناچبک، استیشن و وانت روی خط تولید رفت.
نیسان پاترول
پاترول قبل از انقلاب ۵۷ وارد کشورمان شد، اما نسل ۱۶۰ آن که از سال ۱۳۶۲ به ایران رسید و بعدها روی خط مونتاژ پارس خودرو رفت، نقش مهمی در تاریخ خودروسازی کشور ایفا کرد. شاسی بلند نیسان تا سال ۱۳۸۳ در مدل‌های چهار درب، دو درب و وانت به دست مشتریان می‌رسید تا اینکه نیسان رونیز به تدریج جای آن را گرفت.
پاترول در زمان خودش به عنوان یک شاسی بلند لوکس شناخته می‌شد و با جیپ آهو و تویوتا لندکروزر رقابت می‌کرد. نیسان پاترول هنوز هم طرفداران زیادی در بین علاقمندان به بیراهه‌نوردی دارد.
نیسان رونیز
نیسان پاترول به عنوان خودرو مناسب آفرود، برای دهه ۸۰ دیگر پیر و خسته به نظر می‌رسید. به همین خاطر، پارس خودرو تصمیم گرفت تا آن را با یکی از محصولات به‌روز نیسان به اسم اکسترا که در کشورمان رونیز نام گرفت، جایگزین کند. البته در این میان اگر انتخاب پارس خودرو به جای رونیز، نسل بعدی پاترول یعنی سری Y60 بود، می‌توانست انتخاب بهتری محسوب شود.
با این حال نیسان رونیز از سال ۱۳۸۱ عرضه شد و به سرعت جای خود را در بازار ایران باز کرد. نیاز به داشتن یک خودرو شاسی بلند جدید و لوکس در آن روزها، باعث شد تا رونیز بدون رقیب باشد و نزدیک به یک دهه، به تنهایی نقش یک خودرو لوکس را بازی کند.
پیکان
پیکان در سال ۱۳۴۶ و روزهایی که بازار آزاد خودرو ایران، مملو از ماشین‌های آلمانی، آمریکایی، ژاپنی، انگلیسی و… بود، روی خط تولید رفت. پیکان نمادی از خودروسازی کشورمان بوده و کمتر خانواده‌ای را می‌توان یافت که با این خودرو، خاطره‌ای نداشته باشد.
پیکان به سرعت خودرو محبوب قشر متوسط و سازمان‌های دولتی شد و با به‌روزسانی‌هایی که روی آن صورت می گرفت، برای چند دهه پرطرفدار باقی ماند. اولین محصول ایران خودرو، در سال ۱۳۸۴ از خط تولید خارج شد و می‌توان از آن به عنوان شاخص‌ترین خودرو تاریخ ایران نام برد.
نیسان جونیور
نیسان جونیور در دهه ۵۰ شمسی با موتور دو لیتری وارد کشور شد. ابعاد و اندازه و توان بارکشی این وانت، بهانه‌ای شد تا هر روز به کاربری‌ها و طرفدارانش اضافه شود تا جایی که به آن، لقب خاور شهری دادند.
نیسان وانت که بعدها با مجهز شدن به موتور ۲.۴ لیتری، با برندسایپا و در آخر زامیاد به بازار می‌آمد، پایه‌ای برای ساخت خودروهای دیگری مثل شوکا، پادرا، کامیونت و ون سایپا شد که البته هیچ کدام نتوانسته‌اند ذره‌ای به محبوبیت نیسان زامیاد برسند. محبوبیتی که البته به ناچار و به خاطر نبود رقبای جدید و به‌روز شکل گرفته است.
خانواده جیپ
محصولات امریکن موتور، قبل از پیکان به کشورمان راه یافته بودند و تولید آنها نیز، سابقه طولانی دارد. محصولات جیپ از زمان ورود به ایران تا آخرین روزها به عنوان یک خودرو سازمانی و نظامی در کنار استفاده‌های شخصی، کاربرد داشتند.
جیپ CJ که در ایران به شهباز معروف شد، در کنار جیپ SJ وانت که سیمرغ نام گرفت و نمونه استیشن با نام آهو، سه عضو اصلی خانواده جیپ در کشورمان را تشکیل می‌دادند. جیپ آهو به عنوان اولین شاسی بلند لوکس دنیا که در بیرون از ایران به امکاناتی مثل فرمان هیدرولیک، سیستم تهویه مطبوع، شیشه‌های برقی، گیربکس اتوماتیک با موتور ۸ سیلندر، تریم داخلی چرم و… مجهز بود، با کمترین امکانات روی خط تولید رفت. اما داشتن پیشرانه ۶ سیلندر پرقدرت و سواری نرم و کابین جادار، در کنار استقامت بالا باعث شد تا آهو در بین مردم و سازمان‌های و ارگان‌های دولتی به سرعت محبوب شود و عرضه آن در ایران تا اواخر دهه شصت شمسی ادامه پیدا کند.
ولوو سری F
آغاز ساخت ولوو سری F12 را می‌توان جهشی بزرگ در بخش خودروهای تجاری ایران دانست که هنوز هم به عنوان پرفروش‌ترین محصول این کمپانی شناخته می‌شود. در آن روزها، این خودرو پیشرانه و گیربکس توانمندی داشت و از امکانات به‌روزتری نسبت به محصولات مونتاژی سالیان قبل برخوردار بود. هرچند که در اوایل دهه ۷۰ و با واردات کشنده‌های آمریکایی، رقبای سرسختی برای آن پیدا شد، اما ولوو F12 با به‌روزرسانی‌هایی که در بخش قوای محرکه و فنی داشت، هنوز هم توان رقابتی بالایی از خود نشان می‌داد.
در ادامه روند تولید این کشنده، شرکت سایپا دیزل به سراغ نسل جدید آن یعنی ولوو FH رفت. این کشنده از چنان محبوبیتی در کشور برخوردار شد که نام ایران را سال‌ها در فهرست بازارهای بسیار بزرگ و اصلی کمپانی ولوو قرار داد.
مرسدس بنز سری L
در حالی که این روزها مرسدس بنز سری L، معروف به بنز دماغدار همچنان در ایران تولید می‌شود و یکی از بحث‌برانگیزترین محصولات خودروسازی کشور به شمار می‌آید، اما باید اعتراف کرد که هیچ خودرو تجاری در بازار ایران تا سال‌ها نمی‌تواند همچون بنز سری L، خدمت‌رسانی کند.
با تولید و عرضه بنز دماغدار از سال ۱۳۴۸ در کشور توسط گروه صنعتی خاور که بعدها به ایران خودرو دیزل تغییر نام داد، آمار فروش سری L همیشه بالا بوده است. امروزه هزینه‌های کمتر نگهداری تنها دلیل فروش خوب این خودرو تجاری به حساب می‌آید.
ماک سری R
در ادامه ساخت کامیون‌های شرکت ایران کاوه توسط آقای اصغر قندچی، ماک سری R نیز به ایران رسید. خودرویی که در واقع نقطه شروع ساخت کشنده‌های پرقدرت در کشور است. از این رو باید قندچی را پدر کامیون‌سازی ایران بدانیم که با شرایط و قیمت مناسب، این کشنده پرقدرت را در دسترس بسیاری از خریداران قرار داد.
در بحث جایگاه خاص ماک سری R در ایران و جهان هیچ حرف و حدیثی نیست. چرا که هنوز هم این خودرو در ایران مشغول خدمت‌رسانی است و در آمریکا نیز، به عنوان کشنده‌ای که بیشترین سابقه تولید را در اختیار دارد، شناخته می‌شود. می‌توان گفت اهمیت و جایگاه ماک سری R در بخش کشنده‌ها، برابر با جایگاه کامیون‌های بنز دماغدار در رده کامیون‌هاست.
مرسدس بنز O302
اتوبوس‌های مرسدس بنز O302 از سال ۱۹۶۵ تا ۱۹۷۴ روی خط تولید قرار داشتند و یکی از ماندگارترین آنها، اتوبوس تیم ملی فوتبال آلمان در جام جهانی ۱۹۷۴ است. اما این اتوبوس، بیشتر از آنکه برای آلمانی‌ها خاطره‌انگیز باشد، برای نسل‌های قدیمی ایرانیان حس نوستالژی دارد. خودرویی که اهمیت و تاثیر آن در کشورمان، همپا و برابر با پیکان است و حضور آن را می‌توان به معنی شروع مدرن و تکنولوژیک ساخت اتوبوس در صنعت اتوبوس‌سازی ایران دانست.
در واقع قبل از حضور O302، اتوبوس در ایران بیشتر در کارگاه‌ها و با دست ساخته می‌شد. اما تولید O302 در شرکت ایران ناسیونال، آغازگر مونتاژ و ساخت اتوبوس به شیوه تولید انبوه بود. هنوز هم می‌توان این اتوبوس را دید، هرچند که دیگر در مسیرهای بلند بین شهری ترددی ندارد. نسخه بسیار خاص بنز O302، اتوبوس‌های قرمز رنگی بودند که با نام ایران پیما شناخته می‌شدند و بعضی از آنها به صورت استاندارد سیستم تهویه مطبوع داشتند.
نویسنده: علیرضا داودی
