فهرست مطالب
بازار خودرو ایران در روزهای اخیر دوباره رکورد زد. بهای برخی محصولات پرطرفدار ایران خودرو و سایپا، هم‌زمان با جهش نرخ ارز و رشد انتظارات تورمی، از مرزهای پیشین عبور کرد. «شاهین پلاس» به‌عنوان گران‌ترین سدان داخلی با افزایشی حدود ۳۰۰ میلیون تومان، حوالی ۱.۵ میلیارد تومان معامله می‌شود و «ری‌را» نخستین کراس‌اوور ملی ایران‌خودرو نیز نزدیک به ۲۰۰ میلیون تومان رشد کرده و آگهی‌ها برای آن حوالی ۱.۸ میلیارد تومان ثبت می‌شود.
چرا قیمت خودروهای داخلی جهش کرد؟
رابطه مستقیم بازار خودرو و ارز سال‌هاست در اقتصاد ایران نهادینه شده است. هر تکانه ارزی، به‌ویژه در دوره‌هایی که نااطمینانی سیاسی و اقتصادی پررنگ می‌شود، خیلی زود به بهای خودرو سرایت می‌کند. این‌بار نیز ترکیبی از افزایش ناگهانی نرخ ارز، تشدید انتظارات تورمی و گمانه‌زنی‌ها درباره تحولات تحریمی و «مکانیزم ماشه» به‌عنوان محرک‌های روانی، زمینه جهش را فراهم کرده است.
بازار بی‌ثبات؛ نقش رفتار بازیگران
در چنین فضایی، رفتار فروشندگان و خریداران به‌سرعت تغییر می‌کند. بخشی از فروشندگان با انتظار قیمت‌های بالاتر، عرضه را به تعویق می‌اندازند یا برچسب‌هایی فراتر از ارزش ذاتی روی خودروها می‌گذارند. عمق بازار پایین می‌آید، معاملات واقعی کم‌تر می‌شود و دامنه نوسان قیمت میان آگهی و معامله بالا می‌رود. در سمت تقاضا، خریداران مصرفی میان «خرید امروز» یا «تعویق تا ثبات» مرددند؛ نتیجه، یا خرید شتاب‌زده برای فرار از تورم انتظاری است یا مهاجرت به بازار دست‌دوم.
اثر آبشاری بر کل سبد و بازار دست‌دوم
وقتی پرچمداران ملی به بازه ۱.۵ تا ۱.۸ میلیارد تومان می‌رسند، مدل‌های پایین‌رده‌تر نیز خود را با سطح جدید تنظیم می‌کنند. این تنظیم قیمتی تنها به بازار صفر محدود نمی‌ماند و به کارکرده‌ها نیز سرریز می‌شود؛ خودروهای چندسال‌کارکرد با تکیه بر فاصله قیمتی ایجادشده، ارزش بالاتری پیدا می‌کنند. هم‌زمان، هزینه‌های مالکیت، از بیمه بدنه و قطعات تا سرویس دوره‌ای، همسو با قیمت پایه رشد کرده و فشار بیشتری بر بودجه خانوار وارد می‌کند.
پیامدها برای خودروسازان
برای تولیدکنندگان، نرخ ارز شمشیر دولبه است. از یک‌سو هزینه واردات قطعات و مواد اولیه بالا می‌رود و حاشیه سود تعهدات قبلی تحت فشار قرار می‌گیرد؛ از سوی دیگر، فضای تورمی امکان تعدیل‌های قیمتی را فراهم می‌کند. بااین‌حال اگر عرضه واقعی، تیراژ، کیفیت و تنوع، هم‌راستا با تقاضای انباشته افزایش نیابد، جهش قیمت‌ها نه به پایداری مالی شرکت‌ها ختم می‌شود و نه رضایت مصرف‌کننده را به‌دنبال دارد.
راهکارهای کوتاه‌مدت
در کوتاه‌مدت می‌توان با چند اقدام شدت نوسان را کم کرد: شفافیت در سازوکار قیمت‌گذاری و پرهیز از شوک‌های مقرراتی؛ تسهیل واردات هدفمند برای شکستن انحصار در سگمنت‌های خاص؛ تقویت ابزارهای تامین مالی مانند لیزینگ واقعی و وام‌های قابل اتکا؛ و انتشار منظم داده‌های بازار برای کاهش فضای شایعه و سفته‌بازی. این اقدامات اگرچه مسکن‌اند، اما می‌توانند انتظارات را تعدیل و عمق بازار را بیشتر کنند.
راه حل های بلندمدت
مهار پایدار چرخه «دلار-خودرو» بدون اصلاحات ساختاری ممکن نیست: کاهش وابستگی ارزی زنجیره تامین، بومی‌سازی اقتصادیِ قطعات پُرهزینه، ارتقای بهره‌وری خطوط تولید، رقابتی‌سازی واقعی با ورود بازیگران و فناوری‌های جدید و بالای همه، ثبات اقتصاد کلان. تنها در چنین بستری است که قیمت‌ها به جای واکنش عصبی، بر اساس هزینه و ارزش‌افزوده واقعی حرکت می‌کنند.
راهنمای تصمیم‌گیری برای خریداران
اگر خرید ضرورت فوری ندارد، تصمیم را بر «هزینه مالکیت کل» بنا کنید: قیمت خرید، افت قیمت، بیمه، مصرف سوخت و هزینه قطعات. بازار دست‌دوم را جدی بگیرید و از مدل‌های کم‌تقاضا یا آپشن‌های خاص که نقدشوندگی را پایین می‌آورند، فاصله بگیرید. اگر حتما می‌خواهید خودرو بخرید، انتخاب برندها و مدل‌های پرتقاضا با شبکه خدمات گسترده، ریسک افت و هزینه‌های پیش‌بینی‌نشده را کاهش می‌دهد. از خرید هیجانی بر اساس آگهی‌های نامتعارف بپرهیزید و معیار را «قیمت معامله واقعی» بگذارید، نه «برچسب آگهی».
چشم‌انداز کوتاه‌مدت
تا زمانی که سیگنال‌های کاهنده در بازار ارز و سیاست پدیدار نشود، نوسان بالا محتمل است. تجربه اما نشان داده هرگاه انتظارات تثبیت و عرضه تقویت شده، بازار از قله‌های هیجانی عقب‌نشینی کرده است. در این بین، عقلانیت در خرید و شفافیت در فروش، بهترین سپر در برابر موج‌های متلاطم بازاری است که این روزها با رقم‌هایی چون ۱.۵ و ۱.۸ میلیارد تومان تعریف می‌شود.
نویسنده: میلاد قزللو
