مایع خنک کننده موتور و کاربرد آن

موتور، اصلی‌ترین بخش خودرو به حساب می‌آید که به سبب انفجارهای پیاپی سوخت درون سیلندرهای آن، به شدت داغ می‌شود. دمای بالای موتور در صورت عدم کنترل، به قطعات مختلف آسیب می‌رساند و در نهایت موتور خودرو را از کار می‌اندازد. برای کاهش دما، از مایع خنک کننده موتور استفاده می‌شود. این مایع به همراه آب در سیستم خنک‌کننده جریان دارد و دمای قطعات موتور را کاهش می‌دهد. اما وظیفه مایع خنک‌کننده تنها خنک‌سازی موتور و کاهش دمای آن نیست.

مایع خنک کننده موتور

آب، ماده‌ای حیاتی است که خواص متعددی دارد. این ماده در دمای بالا جوش می‌آورد، در دمای پایین به حالت جامد درمی‌آید و یخ می‌زند و در صورت تماس مداوم با هر چیزی موجب سایش و خوردگی آن می‌شود. با اینکه وجود آب برای خنک کردن موتور ضروری است، ولی به تنهایی نمی‌تواند از پس دمای بالای موتور برآید. آب همچنین باعث زنگ‌زدگی قطعات فلزی می‌شود و در زمستان نیز تغییر ماهیت می‌دهد. از این رو، آب با ماده دیگری به نام ضد یخ ترکیب می‌شود. ضد یخ خاصیت ضدخورندگی دارد و از کاهش یا افزایش دمای آب جلوگیری می‌کند.

بنابراین، مایع خنک کننده موتور ترکیبی از آب و ضدیخ است که موجب کاهش و تنظیم دمای موتور می‌شود. مایع خنک کننده موتور ماشین در تابستان مانع جوش آمدن آب و در زمستان مانع یخ زدن آب شده و از خوردگی قطعات سیستم خنک‌کننده موتور جلوگیری می‌کند.

اهمیت مایع خنک کننده موتور

موتور ماشین از قطعات مختلفی تشکیل شده است که حین فعالیت، دمای آن‌ها به شدت بالا می‌رود. اگر جلوی افزایش دمای موتور گرفته نشود، قطعات آن در مدت زمان بسیار کوتاهی تغییر شکل داده و دفرمه می‌شوند. ایجاد کوچک‌ترین نقصی در موتور باعث کاهش اثربخشی و در نهایت از کار افتادن آن می‌شود. البته افزایش مداوم دمای موتور نتیجه‌ای غیر از انفجار به همراه نخواهد داشت.

بنابراین موتور و قطعات آن باید به‌طور دائم خنک شود و دمای آن‌ها کاهش پیدا کند. وظیفه خنک‌سازی موتور بر عهده مایع خنک کننده است. این مایع به محض روشن شدن ماشین، در سیستم خنک‌کننده به جریان می‌افتد و گرمای موتور را به خود جذب می‌کند.

وظایف مایع خنک کننده خودرو

مایع خنک‌کننده در موتور وظیفه کاهش و تنظیم دمای آب را بر عهده دارد. این مایع از طریق سیستم خنک‌کننده بین قطعات موتور می‌چرخد و با جذب گرما، از بروز نقص و دفرمه شدن آن‌ها جلوگیری می‌کند.

مایع خنک‌کننده موتور خودرو همچنین خاصیت ضدخورندگی دارد و از بخش‌های فلزی موتور و سیستم خنک کننده (رادیاتور) محافظت می‌کند. به عبارت دیگر، مایع خنک کننده مانع واکنش دهی آب با قسمت‌های فلزی و در نتیجه خوردگی و زنگ‌زدگی آن‌ها می‌شود.

اما این مایع یک خاصیت مهم دیگر نیز دارد و به سبب همین خاصیت، نقش مهمی دیگری را در خودرو ایفا می‌کند. مایع خنک کننده موتور که ترکیبی از آب و ضد یخ است، خاصیت روان‌کاری نیز دارد و قسمت‌های متحرک همچون واشر سرسیلندر، پمپ آب، سیلندر و… را چرب می‌کند تا از سایش و فرسودگی آن‌ها جلوگیری شود.

ویژگی مایع سیستم خنک کننده

مایع سیستم خنک کننده موتور، ترکیبی از آب و ضد یخ است و به سبب این ترکیب، ویژگی‌های کاربردی برای حفظ سلامت موتور را دارد.

نقطه انجماد پایین

آب در دمای صفر درجه یخ می‌زند، ولی در ترکیب با ضد یخ، نقطه انجماد آن به طور قابل‌توجهی کاهش می‌یابد. نقطه انجماد مایع خنک کننده موتور ماشین معمولا منفی ۴۰ درجه است.

نقطه جوش بالا

آب در دمای ۱۰۰ درجه به جوش می‌آید و تبخیر می‌شود، ولی در ترکیب با ضدیخ که نقطه جوش بسیار بالاتری دارد، می‌تواند تا ۲۷۰ درجه سانتیگراد را تحمل کرده و حالت مایع خود را حفظ کند.

جلوگیری از خوردگی

مایع خنک کننده موتور علاوه بر نقطه انجماد پایین و نقطه جوش بالا، اثر ضدخوردگی داشته و از زنگ زدن قطعات فلزی موجود در سیستم خنک کننده و موتور جلوگیری می‌کند.

مزایای مایع خنک کننده

فواید و مزایای استفاده از مایع خنک کننده موتور را می‌توان در موارد زیر خلاصه کرد.

• جلوگیری از یخ زدن آب در زمستان
• جلوگیری از جوش آمدن آب
• جلوگیری از زنگ‌زدگی و خوردگی قطعات موتور و سیستم خنک کننده
• جلوگیری از سایش قطعات لاستیکی و پلاستیکی موتور
• کاهش الکترولیز ناشی از خوردگی

بررسی سطح مایع

مخزن مایع خنک کننده موتور خودرو دارای نشانگرهایی است که حداقل و حداکثر سطح مایع خنک کننده را نشان می‌دهد. هنگامی که ماشین خاموش و سیستم سرد است، می‌توانید مخزن را بررسی کنید و اگر سطح مایع خنک کننده از حد تعیین‌شده بالا یا پایین‌تر بود، تنظیم آن را تنظیم کنید.

ترکیبات مایع خنک کننده

همان‌طور که بارها گفته شد، مایع خنک کننده موتور تنها آب نیست و با ضد یخ قاتى شده تا نقطه جوش آن بالا و نقطه انجماد آن پایین بیاید و آسیبی به بخش‌های مختلف سیستم خنک کننده و موتور وارد نکند. ترکیبات مایع خنک کننده موتور شامل موارد زیر می‌شوند.

آب

آب، بهترین ماده برای انتقال حرارت است، ولی برای جلوگیری از تبخیر و انجماد آن در سیستم خنک کننده موتور، با ضدیخ ترکیب می‌شود. در حقیقت مایع خنک کننده موتور ترکیبی از آب و ضدیخ است که در برابر جوشیدن و یخ‌زدگی مقاومت می‌کند. این مایع معمولا به نسبت ۵۰:۵۰ یا ۴۰:۶۰ شامل آب و ضدیخ می‌شود.

اتیلن گلیکول

گلیکول نام سیال اصلی در ترکیبات ضدیخ است و معمولا دو گلیکول اصلی به عنوان خنک کننده به آب اضافه می‌شوند؛ اتیلن گلیکول و پروپین گلیکول. البته مایعات مبتنی بر اتیلن گلیکول مزیت و اثربخشی بیشتری از خود نشان می‌دهند. اتیلن گلیکول یا به اختصار MEG، یک ترکیب سمی، بی‌رنگ، بی‌بو و شیرین‌مزه است. بنابراین باید از دسترس بچه‌ها و حیوانات خانگی دور نگه داشته شود.

افزودنی های ضدخوردگی

علاوه بر آب و ضد یخ، افزودنی‌های دیگری نیز در مایع وجود دارد که برای جلوگیری از سایش و خوردگی اجزای مختلف سیستم خنک کننده و موتور به مایع خنک کننده اضافه شده‌اند. این افزودنی‌ها عبارت‌اند از بافرهای PH، مواد ضد رسوبی، پایدارکننده‌های سیلیکات، ضدکف و غیره.

اجزای سامانه خنک کننده موتور

مایع خنک کننده موتور ماشین در سیستم خنک‌کننده به گردش درمی‌آید و دمای قطعات مختلف را کاهش می‌دهد. اما سیستم خنک کننده موتور از چه اجزایی تشکیل شده و عملکرد آن چگونه است؟

سامانه خنک کننده موتور شامل رادیاتور و کلاهک تنظیم فشار، ترموستات، پمپ آب، پروانه خنک کننده، مخزن مایع خنک کننده موتور و چندین شیلنگ می‌شود. مایع خنک کننده در این سیستم در حال گردش است و گرمای موتور و از افزایش دمای موتور و قطعات آن جلوگیری می‌کند، اما چگونه؟

با روشن شدن ماشین، سیستم خنک کننده نیز فعال می‌شود. مایع خنک کننده از طریق پمپ وارد موتور می‌شود و گرمای آن را جذب می‌کند. پس از اینکه مایع به اندازه کافی گرما جذب کرد، به وسیله ترموستات به سمت رادیاتور هدایت می‌شود. رادیاتور دمای مایع خنک کننده موتور را کاهش می‌دهد. برخی رادیاتورها یک پروانه اضافی دارند که با انتقال حرارت مایع خنک کننده موتور ماشین به اطراف، سرعت خنک شدن مایع را بیشتر می‌کنند. پس از اینکه دمای مایع خنک کننده کاهش پیدا کرد، دوباره به سمت موتور هدایت می‌شود.

رنگ مایع خنک کننده

رنگ مایع خنک کننده معمولا سبز و آبی است. ولی با پیشرفت تکنولوژی و دسترسی به اسیدهای ارگانیک و هیبرید، ضدیخ‌ها دارای طیف رنگ‌های مختلف شده‌اند. در نتیجه، مایع خنک کننده نیز با رنگ‌های مختلف عرضه می‌شود که از جمله آن‌ها می‌توان به نارنجی، زرد، صورتی و قرمز اشاره کرد.

ارتباط رادیاتور با خنک کننده

آب داغ از سوی موتور به سمت رادیاتور فرستاده می‌شود تا سرد شده و دوباره برای خنک‌سازی وارد موتور شود. رادیاتور، مهم‌ترین بخش سیستم خنک کننده به حساب می‌آید که با چرخش مایع خنک کننده در قلب خود و بهره‌گیری از باد و پروانه خنک کننده، دمای آن را کاهش می‌دهد.

تفاوت ضد یخ با مایع خنک کننده

مایع خنک کننده موتور ماشین، معمولا ترکیب ۵۰-۵۰ از آب و ضد یخ است و با ضدیخ خالص فرق دارد. ضد یخ به تنهایی نمی‌تواند به عنوان مایع خنک کننده مورد استفاده قرار گیرد، چون آسیب جدی به موتور وارد می‌کند. ضدیخ باید با آب ترکیب شود تا به درستی کار کند.

عملکرد مایع خنک کننده موتور

مایع خنک کننده موتور در سامانه خنک کننده در حال گردش است و هنگامی که به موتور می‌رسد، گرمای قطعات آن را به خود جذب می‌کند. اگرچه مایع خنک کننده در موتور نقطه جوش بالایی دارد، اما وقتی گرمای آن به حد خاصی رسید، ترموستات وارد عمل می‌شود و مایع را به سمت رادیاتور انتقال می‌دهد تا گرمای خود را از دست داده و سرد شود. پس از خنک شدن، مایع خنک کننده دوباره به سمت موتور می‌آید و آن را خنک می‌کند.

زمان تعویض مایع خنک کننده

مایع خنک کننده موتور خودرو، یک ماده مصرفی است و با گذشت زمان اثربخشی خود را از دست می‌دهد. این مایع به سبب تماس با قطعات فلزی به مرور خاصیت ضدخوردگی و ضدزنگی خود را از دست داده و خاصیت اسیدی پیدا می‌کند. کاهش کیفیت مایع خنک کننده موتور، روی نقاط جوش و انجماد آن نیز تاثیر می‌گذارد. بنابراین در صورت کاهش کیفیت و خرابی مایع خنک کننده، نه‌تنها سیستم خنک‌کننده و بخش‌های مختلف آن مثل پمپ آب، درپوش رادیاتور و… آسیب می‌بینند، بلکه عملکرد موتور نیز به سبب داغی بیش از حد مختل می‌شود.

زمان مناسب برای تعویض مایع خنک کننده موتور در کتابچه راهنمای خودروها نوشته شده است. با این حال پیشنهاد می‌شود پس از پیمودن ۵۰ تا ۸۰ هزار کیلومتر مایع خنک کننده موتور ماشین را تعویض کنید. کمک گرفتن از تعمیرکار ماهر برای سنجش سلامت و در صورت لزوم، تعویض این مایع خالی از لطف نیست.

نحوه دور ریختن ضدیخ

پنجاه درصد مایع خنک کننده موتور از ضدیخ تشکیل شده که ماده‌ای بسیار سمی و خطرناک است. بنابراین فکر ریختن مایع خنک کننده در سطل زباله، راه‌آب حیاط یا پارکینگ منزل و همین‌طور کوچه و خیابان را از سر بیرون کنید. مایع خنک کننده باید به شیوه‌ای ایمن دور ریخته شود تا محیط اطراف از آسیب‌های شیمیایی آن در امان بماند.

نگهداری خنک کننده در بطری

معمولا روی بطری مایع خنک کننده موتور خودرو، تاریخ انقضای آن توسط درج شده است. عمر مایع خنک کننده بین ۱ تا ۵ سال است، ولی در صورت باز شدن درب آن نباید برای مدت طولانی در بطری نگهداری شود.

البته ضدیخ خالص به تنهایی طول عمر طولانی دارد. در صورت مراقبت صحیح می‌توان گفت ضدیخ خراب نمی‌شود!

وضعیت خنک کننده درون موتور

همان‌طور که گفته شد، مایع خنک کننده در برخورد مداوم با قطعات فلزی به تدریج خاصیت اسیدی پیدا می‌کند و اثربخشی خود را از دست می‌دهد. به بیان بهتر، مایع خنک کننده در ماشین با گذشت زمان خراب می‌شود و نیاز به تعویض دارد.

خنک کننده و داغ شدن ماشین

مایع خنک کننده موتور با گذشت زمان به تدریج خواص اصلی خود، یعنی مقاومت در برابر گرما، مقاومت در برابر سرما و ضدخوردگی را از دست می‌دهد و خراب می‌شود. بنابراین زمانی که مایع به سمت موتور می‌رود، آب موجود در آن به سرعت داغ شده و ماشین اصطلاحا جوش می‌آورد. داغی مستمر آب در نهایت به ضرر موتور تمام شده و باعث خرابی آن می‌شود.

کاهش دمای خنک کننده

مایع خنک کننده موتور در وضعیت سالم، به خوبی گرما را جذب و دفع می‌کند. در صورتی که مایع خنک کننده را به‌تازگی عوض کرده‌اید، ولی متوجه شده‌اید که مشکلی در خنک شدن مایع خنک کننده وجود دارد، بد نیست نگاهی به فیلترها و ورودی هوای خودرو بیندازید. شاید تجمع برگ یا آلودگی‌های دیگر در جلوپنجره باعث اختلال در عملکرد رادیاتور شده است.

همچنین ممکن است ضدیخ ترکیب‌شده با آب، از کیفیت پایینی برخوردار باشد. در این صورت، مایع خنک کننده در جذب و دفع مناسب گرما عاجز می‌ماند.

تبخیر مایع خنک کننده

بدیهی است که با گذشت زمان، آب موجود در مایع خنک کننده تبخیر شود، ولی این تبخیر به حدی نیست که اختلالی در عملکرد مایع به وجود آورد و سطح آن را کاهش دهد. اگر متوجه کاهش چشمگیر مایع خنک کننده موتور در مخزن شدید، بهتر است به دنبال نشتی در سیستم خنک کننده یا درپوش رادیاتور بگردید و آن را برطرف کنید. ممکن است این نشتی از اگزوز ماشین اتفاق بیفتد، در این صورت حتما باید با مراجعه به کارشناسان فنی، این مشکل را برطرف کنید.

استفاده از خنک کننده به جای آب

کاربرد آب به تنهایی در سیستم خنک کننده موتور موجب خوردگی قطعات فلزی می‌شود. در ضمن، دمای بالای موتور خیلی سریع آب را به نقطه جوش می‌رساند و ماشین داغ می‌کند. از انجماد آب در روزهای سرد زمستانی نیز نباید غافل شد. به همین خاطر به جای آب، از مایع خنک کننده در سیستم خنک‌سازی موتور استفاده می‌شود تا علاوه بر افزایش نقطه جوش و کاهش نقطه انجماد آب، از خوردگی قطعات فلزی و سایش اجزای لاستیکی و پلاستیکی نیز جلوگیری شود، چون نیمی از مایع خنک کننده را ضدیخ تشکیل می‌دهد و ضدیخ خاصیت ضدخورندگی و ضد زنگ‌زدگی دارد.

نتیجه گیری

مایع خنک کننده موتور بخشی از سیستم خنک کننده خودرو است که با گردش در قطعات مختلف موتور، گرمای حاصل از احتراق را به خود جذب می‌کند و مانع داغ شدن موتور و قطعات آن می‌شود. بدین ترتیب، مایع خنک کننده سلامت موتور را تضمین می‌کند. ترکیبات مایع خنک کننده، همچنین از خوردگی و زنگ‌زدگی اجزای فلزی رادیاتور و موتور جلوگیری می‌کند و ماندگاری آن‌ها را افزایش می‌دهد. با این وجود، این مایع حیاتی یک ماده مصرفی است و با گذشت زمان نیاز به تعویض دارد. بنابراین بهتر است سرویس دوره ای خودرو را جدی بگیرید تا دچار خرابی‌های ناگهانی نشوید.

سوالات متداول

چگونه متوجه اسیدی شدن مایع خنک کننده موتور شویم؟

مایع خنک شونده موتور با گذشت زمان خاصیت اسیدی پیدا می‌کند و نمی‌تواند آن‌طور که باید گرمای موتور را کاهش دهد. اگر ماشین دائم جوش می‌آورد، می‌توانید به سلامت مایع خنک کننده شک کنید. به‌علاوه، وجود زنگ‌زدگی در رادیاتور نیز می‌تواند نشان‌دهنده اسیدی شدن مایع خنک کننده باشد. نوارهای خاصی در بازار وجود دارند که می‌توانند در سنجش اسیدی بودن مایع به شما کمک کنند.

چه زمانی باید مایع خنک کننده موتور را تعویض کرد؟

تعویض مایع خنک کننده موتور بستگی به نوع خودرو دارد. با این حال، توصیه می‌شود پس از پیمودن مسافت ۵۰ الی ۸۰ هزار کیلومتر نسبت به تعویض مایع خنک کننده موتور اقدام کنید.

نویسنده: تیم تولید محتوا خودرو۴۵