فهرست مطالب
پلاک خودرو یک صفحه مستطیلی شکل فلزی است که برای شناسایی ماشین مورد استفاده قرار می‌گیرد. پلاک خودرو را می‌توان همانند اثرانگشت انسان در نظر گرفت که ماهیت منحصر به فرد و یکتا دارد. هیچ دو پلاکی شبیه و یکسان نیستند و از لحاظ رنگ، حرف یا عدد با یکدیگر فرق می‌کنند. در ایران ۱۱ نوع پلاک برای وسایل نقلیه موتوری وجود دارد که حرف آنها، نوع کاربری و دو رقم سمت راست محل سکونت مالک ماشین را نشان می‌دهد.
پلاک خودرو چیست؟
پلاک، یک شناسه انحصاری است که به یک خودرو تعلق می‌گیرد. در حقیقت می‌توان پلاک را شناسنامه ماشین در نظر گرفت که شامل اعداد و حروف مختلف می‌شود. هر یک از این اعداد و حروف، معنای خاصی دارند. تمام وسایل نقلیه باید دارای پلاک باشند و تردد خودروی بدون پلاک، جزو تخلفات رانندگی به حساب می‌آید.
تاریخچه پلاک خودرو در جهان
پلاک به عنوان شناسه وسیله نقلیه نخستین بار در سال ۱۸۸۴ در کشور کانادا برای کالسکه مورد استفاده قرار گرفت، هرچند به‌جای بدنه کالسکه، توسط اسب به دوش کشیده می‌شد.
اولین باری که پلاک روی یک خودرو نشست، در ۱۴ اوت سال ۱۸۹۳ در کشور فرانسه بود. دولت فرانسه در این سال، ماشین‌های پلیس پاریس را به پلاک مجهز کرد. با تقلید از فرانسوی‌ها، حدود سه سال بعد دولت آلمان نیز نصب پلاک روی وسایل نقلیه را الزامی ساخت.
هلند نخستین کشوری است که در سال ۱۸۹۸ پلاک خودرو را ملی‌سازی کرد. این پلاک‌ها به ترتیب، از ۱ شماره‌گذاری شده بودند، هرچند رویه تخصیص پلاک در سال ۱۹۰۶ تغییر یافت.
در سال ۱۹۰۱ آمریکایی‌ها نیز شروع به نصب پلاک روی ماشین‌های خود کردند. البته این پلاک‌ها نه به صورت دولتی، بلکه به صورت شخصی توسط مالک ساخته و در قسمت عقب ماشین نصب می‌شدند. مدت زیادی طول نکشید که پلاک‌های دولتی به مالکان ماشین‌ها تحویل داده شد. دولت آمریکا در سال ۱۹۰۳، پلاک‌های آهنی لعاب‌دار یکسانی را روی خودروهای موجود در ایالت ماساچوست نصب کرد. در سال ۱۹۱۰ کاربرد فلز در ساخت پلاک ماشین به یک امر رایج تبدیل شد و پلاک‌های سرامیکی، چوبی، برزنتی و چرمی به طور کامل از دور خارج و منسوخ شدند. در سال ۱۹۲۰، پلیس ماساچوست تصمیم گرفت وظیفه ساخت پلاک خودروهای این ایالت را بر عهده زندانیان بگذارد.
در سال ۱۹۲۸، آیداهو ابتکاری را در طراحی پلاک خودرو به خرج داد و لوگوی خاصی را روی آن درج کرد. این لوگو، تصویر سیب زمینی بود که با دست روی پلاک اعمال شده و سپس روکش لاک الکل روی آن قرار می‌گرفت.
در قاره سبز نیز پلاک‌گذاری خودروها از همان سال ۱۸۹۳ به بعد ادامه و رواج پیدا کرد. پس از فرانسه، آلمان، و هلند، اسپانیا در سال ۱۹۰۰ قانون درج پلاک روی وسایل نقلیه موتوری را به تصویب رساند. نخستین پلاک اسپانیایی، PM-1 در ۳۱ اکتبر سال ۱۹۰۰ روی یکی از محصولات کلمنت تالبوت قرار گرفت. بین سال‌های ۱۹۰۱ تا ۱۹۰۵ بیش از ۲۵۶ خودرو در اسپانیا پلاک‌گذاری شدند. انگلستان نیز از سال ۱۹۰۳ شروع به نصب پلاک روی وسایل نقلیه کرد. بدین ترتیب، رویه پلاک‌گذاری به خودرو به یک امر مرسوم در جهان تبدیل شد و در سال ۱۹۲۶ به ایران رسید.
تاریخچه پلاک خودرو در ایران
با افزایش ورود خودرو به ایران در سال ۱۳۰۵ خورشیدی، رویه پلاک‌گذاری در ایران آغاز شد. در آن زمان، هر خودرو دارای ۵ پلاک برای نمایش نام کارخانه، پلاک مالیات، آدرس مالک، نمره جلو و نمره عقب بود. با گذشت زمان و افزایش تعداد ماشین‌ها، ضوابط تخصیص پلاک خودرو تغییر یافت و در سال ۱۳۰۸، پلاک‌ها نشان‌دهنده نام شهر و چندین عدد شدند.
با افزایش خودروها در سطح کشور، تصمیم بر این شد که یک حرف فارسی نیز به نام شهرها در پلاک خودرو اضافه شود. پس از مدتی، نام هر شهر نیز جای خود را به یک عدد دورقمی داد و بدین ترتیب، پلاک با ترکیب یک حرف فارسی و چند عدد روی خودرو درج شد. در دهه ۱۳۷۰، پلاک‌های لیزری روی کار آمدند و مسئولان در سال ۱۳۷۸ بالاخره تصمیم گرفتند پلاک‌ها را یکسان‌سازی کنند.
در دهه ۸۰، سمت راست پلاک حاوی یک کد دورقمی شد که به منطقه سکونت مالک در هنگام خرید خودرو اشاره می‌کرد. بدین ترتیب، پلاک ماهیت خود را از شناسه خودرو به شناسه مالک تغییر داد. به بیان بهتر، پلاک دیگر متعلق به خودرو نبود، بلکه به صاحب خودرو تعلق داشت. با فروش خودرو، پلاک نزد مالک قبلی باقی می‌ماند و پلاک مالک جدید روی خودرو می‌نشست. صرف‌نظر از افزایش روز افزایش مالکان خودروها، این رویه کارساز از آب درآمد، به طوری که در حال حاضر نیز رعایت می‌شود.
اندازه پلاک خودرو
در سال ۱۹۵۷ میلادی و پس از توافق میان خودروسازان، دولت‌ها و سازمان‌های استاندارد بین‌المللی، چهار استاندارد اصلی برای اندازه پلاک خودرو در سراسر جهان اعلام شد.
- اندازه پلاک ۵۲۰ در ۱۱۰ میلی‌متر یا ۵۲۰ در ۱۲۰ میلی‌متر در کشورهای اروپایی و چند کشور دیگر از جمله کره شمالی و کره جنوبی.
- اندازه پلاک ۴۰۰ در ۱۳۰ میلی‌متر در کشورهای عضو مرکوسور یعنی برزیل، آرژانتین، اروگوئه و پاراگوئه.
- اندازه پلاک ۳۰۰ در ۱۵۰ میلی‌متر در آمریکای شمالی و آمریکای مرکزی و بخش‌هایی از آمریکای جنوبی و همین‌طور در سوئیس، لیختن اشتاین، کشورهای حاشیه خلیج فارس.
- اندازه پلاک ۳۷۲ در ۱۳۵ میلی‌متر در استرالیا و کشورهای حاشیه اقیانوس آرام.
در ایران، اندازه پلاک خودرو از سال ۲۰۰۵ به شکل استاندارد اروپایی درآمد. به عبارت دیگر، از سال ۱۳۸۳ تاکنون پلاک‌ها با طول ۵۲۰ میلی‌متر و عرض ۱۱۰ میلی‌متر ساخته می‌شوند.
انواع پلاک خودرو در ایران
انواع خودروها در ایران دارای پلاک‌های متفاوت هستند. به طور کلی ۱۱ رویه تخصیص پلاک برای خودروها و یک نوع رویه تعریف پلاک برای موتورسیکلت وجود دارد که در ادامه به بررسی آنها می‌پردازیم.
پلاک شخصی
پلاک‌های شخصی به همان پلاک‌هایی گفته می‌شود که روی ماشین‌های شخصی نصب می‌شوند. این پلاک‌ها دارای پس‌زمینه سفید، یک حرف الفبا و یک کد دورقمی هستند. حرف الفبا به شهر و کد دورقمی به استان خودرو اشاره می‌کند. حروف الفبا در پلاک شخصی عبارتند از: «ب، ج، د، س، ص، ط، ق، ل، م، ن، و، ه، ی و ژ (مختص معلولین)».
پلاک جانبازان و معلولین
همان‌طور که گفته شد، در پلاک خودروی ویژه معلولین از حرف «ژ» استفاده می‌شود. ولی به طور معمول‌تر، پلاک‌های مخصوص معلولین و جانبازان به جای حروف الفبا دارای نماد «فرد نشسته روی ویلچر» هستند تا تشخیص آنها آسان‌تر شود. کدهای دورقمی بین ۱۱ تا ۴۹ برای جانبازان، و کدهای دورقمی بین ۵۱ تا ۹۹ برای معلولان به کار می‌روند.
پلاک تاکسی
تاکسی‌ها دارای پلاک با پس‌زمینه زردرنگ هستند و با حرف «ت» تشخیص داده می‌شوند. کد دورقمی موجود در پلاک، به استانی که تاکسی در آن تردد دارد، اشاره می‌کند.
پلاک عمومی
وسایل حمل و نقل عمومی مثل مینی‌بوس‌ها، اتوبوس‌ها، تریلی‌ها و … دارای پلاک عمومی با حرف «ع» هستند. کد دورقمی درج‌شده در پلاک عمومی به مرکز استانی که خودرو در آن تردد دارد، مربوط می‌شود.
پلاک کشاورزی
پلاک کشاورزی با پس‌زمینه زردرنگ و حرف «ک» روی ماشین‌آلات کشاورزی اعم از تراکتورها و کمباین‌ها می‌نشیند. کد دورقمی در پلاک، نشان‌دهنده مرکز استانی است که خودرو در آن فعالیت می‌کند.
پلاک دولتی
به خودروهایی که توسط دولت خریداری شده و در خدمت دولت هستند، پلاک دولتی با حرف «الف» تعلق می‌گیرد. پس‌زمینه این پلاک‌ها به رنگ قرمز است.
پلاک نظامی
پلاک‌های با پس‌زمینه آبی (وزارت دفاع و ستاد کل نیروهای مسلح)، سبز یشمی (نیروی انتظامی و سپاه پاسداران) و کرمی (ارتش) روی خودروهای نظامی می‌نشیند. بسته به ارگان مربوطه، پلاک با حرف «پ» متعلق به نیروی انتظامی، پلاک با حرف «ث» متعلق به سپاه، پلاک با حرف «ش» متعلق به ارتش، پلاک با حرف «ز» متعلق به وزارت دفاع دو پلاک با حرف «ف» متعلق به ستاد فرماندهی نیروهای مسلح است.
پلاک تاریخی
پلاک‌های تاریخی روی خودروهای بسیار قدیمی، کلاسیک و ویژه نصب می‌شوند. بدیهی است که ابعاد این پلاک‌ها با پلاک‌های استاندارد فرق می‌کند. پلاک خودروهای تاریخی پس‌زمینه قهوه‌ای داشته و به جای حرف الفبا، در سمت چپ آنها عکس یک بنای تاریخی درج شده است. درج کلمه «تاریخی» در پلاک نیز روی قدمت و ارزش خاص خودرو تاکید می‌کند.
پلاک سیاسی
خودروهای خاص و تشریفاتی که در خدمت دیپلمات‌ها و سفارت‌خانه‌ها هستند، پلاک سیاسی دریافت می‌کنند. پلاک سیاسی دارای پس‌زمینه آبی‌رنگ است. حرف «D» و درج کلمه «سیاسی» برای پلاک دیپلمات‌ها و حرف «S» و درج کلمه «سرویس» برای پلاک سفارت‌خانه‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد.
پلاک گذر موقت
به ماشین‌هایی که به طور موقت یا از مناطق آزاد راهی جاده‌های کشور می‌شوند، پلاک گذر موقت با حرف «گ» تعلق می‌گیرد. پلاک ترانزیت یا همان گذر موقت همچنین روی خودروهای خارجی می‌نشیند که برای تست فنی وارد کشور شده‌اند. زیر کد دورقمی مندرج در پلاک ترانزیت، تاریخ ورود خودروی مربوطه به کشور به چشم می‌خورد.
پلاک مناطق آزاد تجاری و صنعتی
خودروهای مناطق تجاری و صنعتی دارای پس‌زمینه سفید و فاقد حروف الفبا هستند. در سمت چپ این پلاک‌ها نام و نماد شهر درج شده و هر عدد هم به صورت فارسی و هم به صورت لاتین در پلاک ماشین ذکر شده است.
پلاک موتورسیکلت
موتورسیکلت‌ها فقط در قسمت عقب جای درج پلاک دارند. در پلاک مخصوص موتورسیکلت‌ها هیچ حرف الفبایی یافت نمی‌شود. در قسمت بالا، محل صدور پلاک در قالب یک عدد سه‌رقمی نوشته شده است. در زیر آن نیز یک عدد ۵ رقمی به چشم می‌خورد که به خود موتورسیکلت مربوط می‌شود.
قوانین مهم پلاک خودرو
هر کشور دارای قوانین خاصی برای پلاک خودرو و موتورسیکلت است. این قوانین به موارد متعددی مثل ابعاد و نوع پلاک، نحوه ثبت و صدور پلاک، فناوری به‌کاررفته در طراحی پلاک اشاره می‌کنند. مهم‌ترین قوانین پلاک خودرو در کشور شامل موارد زیر می‌شوند.
- ثبت و پلاک‌گذاری قانونی خودرو و موتورسیکلت به محض خرید یا ورود به کشور
- پرداخت هزینه‌های مربوط به ثبت و صدور پلاک توسط مالک بر اساس تعرفه‌های قانونی
- معتبر بودن پلاک خودرو و موتورسیکلت
- تعلق پلاک ماشین یا موتورسیکلت به مالک
- خوانا بودن پلاک خودرو یا موتورسیکلت و پاکیزه نگه داشتن آن
- ممنوعیت تغییر یا جعل پلاک خودرو یا موتورسیکلت
- رعایت مقررات مربوط به نوع، ابعاد و قابلیت‌های خاص در پلاک خودرو
قانون پلاک سوم خودرو در ایران
در سال ۱۳۸۴، لزوم نصب پلاک سوم روی شیشه جلو یا عقب وسایل نقلیه در ماده ۱۳ آیین‌نامه راهور به تصویب رسید. بدین ترتیب، تمام وسایل نقلیه طبق این قانون باید علاوه بر پلاک جلو و عقب، به پلاک سوم مجهز باشند، با این حال، شرایط اجرای آن هنوز فراهم نشده است. پلاک سوم به صورت یک برچسب در قالب یک چیپست بسیار ریز است که شامل اطلاعاتی همچون شماره پلاک، تاریخ سپری شدن اطلاعات پلاک و کد واحد شماره‌گذاری می‌شود. تمام این اطلاعات در حجم ۳۰ الی ۹۰ کیلوبایت در چیپست جاسازی شده و به صورت RFID در دسترس پلیس قرار می‌گیرند. ماموران پلیس با استفاده از ابزارهای خاص، کد RFID را خوانده و به هویت اصلی مالک و خودرو پی می‌برند.
پلاک دیجیتال
پلاک دیجیتالی که به آن پلاک الکترونیکی نیز گفته می‌شود، نه از جنس فلز یا پلاستیک، بلکه یک پنل دیجیتالی محکم است که در سال ۲۰۰۹ توسط استارت‌آپ ریوایور (Reviver) طراحی و ساخته شد. این پلاک برای نمایش اطلاعات به کار می‌رود و با به‌روزرسانی فوری و راحت، کار را برای رانندگان و مجریان قانون ساده‌تر می‌کند.
پلاک دیجیتالی در ابعاد ۳۰ در ۴۱ سانتیمتر ساخته شده و تعداد کاراکترهای قابل نمایش روی آن حداکثر ۸ است. پنل دیجیتالی به جای پلاک فلزی، در بالا یا روی سپر قرار می‌گیرد و اطلاعاتی همچون شماره پلاک ماشین، وضعیت صدور، تاریخ انقضا و… را به نمایش می‌گذارد.
پلاک دیجیتالی مزایای متعددی به همراه دارد که مهم‌ترین آنها، به‌روزرسانی لحظه‌ای اطلاعات و نمایش آنها به افسر پلیس است. این پلاک می‌تواند شماره شناسایی خودرو (VIN)، اطلاعات مربوط به بیمه ماشین و… را نشان دهد. از پلاک دیجیتالی برای نمایش هشدار و اخطارهای اضطراری به رانندگان دیگر نیز استفاده می‌شود. با نصب پلاک دیجیتالی دیگر نیازی به تعویض فیزیکی پلاک نیست، چراکه اطلاعات قابل رویت روی آن به راحتی تنظیم و به‌روزرسانی می‌شوند.
نتیجه گیری
پلاک خودرو یک قطعه فلزی برای شناسایی رسمی وسایل نقلیه است. این پلاک شامل مجموعه‌ای از کاراکترها می‌شود که هر یک معنی خاصی دارند و برای هر خودرو، منحصر به فرد است. تمام وسایل نقلیه ملزم به داشتن پلاک در قسمت جلو و عقب هستند و به زودی رویه نصب پلاک سوم نیز روی خودروها به اجرا درمی‌آید. پلاک سوم، یک برچسب RFID است که از سوی پلیس صادر شده و روی شیشه جلو یا عقب ماشین‌ها نصب می‌شود. این برچسب، تمام اطلاعات لازم درباره ماشین و راننده را در اختیار افسر پلیس قرار می‌دهد. پلاک خودرو می‌بایست همیشه تمیز و خوانا باشد و هرگونه تغییر یا دستکاری آن جرم محسوب می‌شود.
نویسنده: تیم تولید محتوا خودرو45
