کپ کردن ماشین، دلایل و راهکارها

بسیاری از ما حس ناگهانی کم آوردن پیشرانه به هنگام شتاب‌گیری یا حرکت در حالت کروز (حرکت در سرعت ثابت یا سرگاز) را تجربه کرده‌ایم. حسی که در قالب خاموشی ناگهانی پیشرانه بروز کرده و سپس در کسری از ثانیه همه چیز به حالت طبیعی بازمی‌گردد. حالتی که در بهترین توصیف ممکن، داخل کابین خودرو همانند یک نیش ترمز ناخواسته احساس می‌شود.

این حس را در اصطلاح عامیانه با نام کُپ کردن می‌شناسیم. حالتی که برای کسری از ثانیه پیشرانه فرایند تولید توان را از دست می‌دهد اما معمولا به سرعت به حالت استاندارد بازمی‌گردد. حالت کپ کردن موتور با توجه به منشا ایراد ممکن است تکرار پذیر باشد. اما کُپ کردن ماشین چیست و چه عواملی باعث بروز آن می‌شود؟

کپ کردن ماشین چیست؟

آنچه در زبان فارسی با نام کپ کردن می‌شناسیم از واژه پارسی کُپ به معنای سکته یا توقف ریشه می‌گیرد. همان‌طور که از نام آن پیدا است، پیشرانه زمانی که کپ می‌کند، معمولا برای لحظه‌ای بسیار کوتاه دچار سکته، نارسایی یا کمبود شده و با خاموشی ناگهانی یا افت شدید در بازده، حس نیش ترمز ناخواسته یا توقف بی‌دلیل را به سرنشینان و بخصوص راننده می‌دهد.

راننده اولین کسی است که می‌تواند متوجه کپ کردن پیشرانه شود. دلیل آن است که پای وی بر پدال گاز قرار دارد و در صورت بروز نارسایی یا همان کپ، بلافاصله حس عجیب افت در بازده پیشرانه را متوجه خواهد شد.

یکی از تفاوت‌های بسیار بارز کپ کردن ماشین با ریپ زدن خودرو و خفه کردن موتور ماشین آن است که کپ کردن معمولا در حین استفاده سنگین از خودرو یا حرکت در زیر بار، نظیر لحظه شتاب‌گیری، عبور از سربالایی، حمل بار سنگین یا به هنگام نیم‌کلاچ رخ می‌دهد. یعنی زمانی که پیشرانه در حالت درجا کار می‌کند، عملکرد آن حتی در دور موتور بالا نیز کاملا صاف، نرم و طبیعی است.

در حالی که ریپ زدن یا خفه کردن ممکن است در شرایط خارج از تحت بار نظیر دور درجا یا گاز خلاصی نیز بروز کند، اما کپ کردن حسی بسیار بارز و مشخصی است که به هنگام حرکت پیوسته یا تحت بار اتفاق می‌افتد.

رایج‌ ترین دلایل کپ کردن موتور ماشین

کپ کردن موتور خودرو عموما چند سرمنشا مشخص دارد که با بررسی تک‌تک آن‌ها، می‌توان با سرعت بیشتری به دلیل اصلی این پدیده ناخوشایند پی‌برد. توجه داشته باشید که علل بروز پدیده کپ در میان خودروهای قدیمی (به صورت کلی نمونه دلکو / کاربراتور) با خودروهای جدید (دیجیتال / انژکتور) متفاوت است، چرا که این دست پیشرانه‌ها دارای ساختارهای کنترلی بسیار متمایزی هستند که باعث تفاوت در ریشه اصلی بروز پدیده کپ خواهند شد.

در ادامه تلاش می‌کنیم تا ضمن معرفی اصلی‌ترین عوامل موثر در بروز کپ کردن موتور، به صورت ریشه‌ای و مجزا به تمایز میان علل آن در خودروهای قدیمی و جدید بپردازیم.

مشکلات سیستم برق

بروز خطا در سیستم برق خودرو می‌تواند کارکرد سیستم الکتریکی خودروهای جدید و حتی سیستم بسیار ساده و پیش پا افتاده خودروهای قدیمی را برهم بزند. تنها یک ایراد بسیار جزئی و کاملا دور از انتظار می‌تواند منجر به بروز پدیده کپ و فرایند بسیار دشوار و طاقت فرسا عیب یابی شود.

ایرادهایی نظیر ورود رطوبت به اجزا مختلف سیستم برق نظیر دلکو، کویل‌ها، وایرها، آسیب دیدگی سیم‌کشی برق اصلی خودرو معروف به «۳ غول یا Big 3»، اتصال کوتاه (برق دزدی) در دسته سیم موتور، نفوذ رطوبت به ECM (کامپیوتر خودرو)، ضعیف شدن کویل‌ها، و دوده گرفتن شمع‌ها از اصلی‌ترین عوامل الکتریکی در بروز پدیده کپ هستند.

خودروهای قدیمی

در خودروهای دلکو / کاربراتوری قدیمی، مخصوصا نمونه دارای دلکو Point Ignition (معروف به خازنی) که از نمونه مدرن‌تر الکترونیکی (معروف به HEI یا مَگنتی) بسیار دردسرسازتر هستند، خرابی خازن یا سولفاته کردن محل اتصال جرقه چکش برق (Pointها) در سیستم جرقه موجب افت جریان الکتریکی یا عدم جرقه می‌شود.

سولفاته کردن یا تنظیم نبودن فاصله سر چکش برق تا درِ دلکو، شل شدن یا برق دزدی در محل پین‌های دلکو نیز از رایج‌ترین ایرادهای مسبب کپ در موتورهای قدیمی هستند.

خودروهای جدید

پیشرانه‌های مدرن مجهز به ECM و سنسورهای بسیار دقیق، در صورت عدم دسترسی به ولتاژ برق مناسب یا برق دزدی، بسیار مستعد بروز کپ‌های ناگهانی هستند. بدترین اتفاق ورود رطوبت و برق دزدی داخلی و ایجاد نویز الکتریکی در مدارهای پچییده و حساس ECM است که حتی ممکن است در اثر نصب غیر اصولی سیستم صوتی حرفه‌ای نیز روی دهد.

رفع برق دزدی و ترمیم آسیب‌های حاصل از اتصال کوتاه در مدارهای بسیار پیچیده ECM کاری بسیار دشوار و هزینه بردار است که معمولا تنها با جایگزین کردن کل واحد ECM برطرف می‌شود.

ایرادهای مشترک

توجه داشته باشید که در صورت بروز عدم جرقه (Miss Fire) که پدیده‌ای رایج در خودروهای قدیمی و البته مشترک با خودروهای جدید است، دوده گرفتن شمع‌ها نیز محقق می‌شود. بروز دوده در سر شمع‌ها از کیفیت و قدرت جرقه کاسته و در دور موتور بالا یا تحت فشار، منجر به بروز پدیده ریپ می‌شود. عواملی نظیر ضعیف یا نیم‌سوز شدن کویل و برق‌دزدی در وایرها می‌تواند در خودروهای قدیمی و جدید منجر به کپ کردن موتور شود. همچنین به یاد داشته باشید که دوده گرفتن شمع‌ها می‌تواند به تنهایی نشان‌دهنده بروز ایراد در سیستم جرقه یا سیستم سوخت رسانی خودرو باشد.

راه حل

سیم‌کشی سه غول (Big 3) خودرو شامل اتصال مثبت دینام به مثبت باتری، منفی بدنه دینام به شاسی (موتور به شاسی) و منفی باتری به شاسی را تقویت کنید. از لنس پرفشار کارواش را به سمت جعبه فیوز یا ECM نگیرید. تک کویل یا پک کویل‌ها را هر ۱۰۰ تا ۱۵۰ هزار کیلومتر جایگزین کنید. سیستم صوتی حرفه‌ای را به صورت کاملا اصولی و رعایت موازین و قوانین الکتریکی نصب کنید. سیستم دلکو نوع قدیمی Point یا خازنی را با نسخه جدیدتر HEI یا مگنتی ارتقا دهید. سلامت وایرها را برای عدم وجود ترک و سوختگی بررسی کنید.

مشکلات سیستم سوخت‌ رسانی

سیستم سوخت‌رسانی به عنوان سیستم تغذیه پیشرانه، یکی از مهم‌ترین دلایل بروز پدیده کپ در پیشرانه است. ایرادهایی چون گرم‌ کردن یا ضعیف شدن پمپ بنزین، کیپ شدن فیلتر بنزین، خراب شدن رگلاتور سوخت، خرابی سوزن انژکتورها، کیپ شدن لوله‌های میترینگ (Metering Rod) یا جت‌های پاشش سوخت کاربراتور به علت عدم سرویس و آلودگی بیش از حد، تنظیم نبودن یا خراب شدن پمپ شتاب از رایج‌ترین ایرادهای سیستم سوخت‌رسانی و مسبب بروز کپ هستند.

خودروهای قدیمی

کاربراتور در عین سادگی یک قطعه بسیار هوشمند اما از نوع مکانیکی است که عملکرد صحیح آن وابسته به تمیز بودن لوله‌های اندازه‌گیری اختلاف فشار هوا یا Metering Rod و جت‌های پاشش سوخت (سوراخ و سوزن‌های کوچک تنظیم پاشش سوخت) است. در صورت عدم سرویس و نظافت کاربراتور یا وجود رسوب یا آب در قسمت‌های داخلی آن، کپ کردن پیشرانه در شرایط تحت فشار بسیار ممکن می‌شود. خراب شدن یا تنظیم نبودن پمپ شتاب می‌تواند به کاهش یا افزایش بیش از حد بنزین ورودی به پیشرانه منجر شده و عملا نسبت سوخت به هوا (AFR) را برهم بزند.

خودروهای جدید

سوزن انژکتور قطعه‌ای بسیار ظریف و حساس با طول عمر مشخص است. در گذر زمان بر اثر عبور دائمی بنزین پرفشار، سوراخ‌های سوزن انژکتور گشاد شده و نه تنها بنزین را به درستی نمی‌پاشد، بلکه نمی‌تواند مقدار صحیح بنزین مورد نیاز برای پیشرانه را به درستی ارائه دهد. در نتیجه AFR برهم خورده و پیشرانه با افزایش حجم بنزین ورودی مواجه می‌شود.

ایرادهای مشترک

چه در خودروهای قدیمی با پمپ بنزین مکانیکی و چه در خودروهای جدید با پمپ بنزین برقی، گرم‌کردن پمپ بنزین بر اثر نزدیکی بیش از حد به محفظه داغ موتور، نیم سوز شدن موتور (مغزی) پمپ یا کارکرد طولانی‌مدت، میزان بنزین ارسالی به پیشرانه افت می‌کند. این افت معمولا نه در دور موتور پایین و رانندگی در حالت کروز، بلکه تحت فشار خود را به صورت کپ‌های متعدد بروز می‌دهد. یکی از دلایل اصلی گرم شدن یا نیم سوز شدن پمپ، کیپ شدن فیلتر سوخت یا جرم گرفتن لوله‌های انتقال سوخت به پیشرانه است.

وجود رگلاتور در خودروهای جدید الزامی است اما بسیاری از خودروهای قدیمی کاربراتوری نیز از رگلاتور بهره می‌گیرند. خرابی رگلاتور عملا میزان دقیق بنزین مورد نیاز پیشرانه را برهم زده و موجب کمبود یا ازدیاد سوخت ورودی می‌شود. برهم خوردن شدید ضریب AFR بدون تردید با بروز کپ همراه خواهد بود.

راه حل

حداقل هر شش ماه یک بار، فیلتر سیستم سوخت‌رسانی را جایگزین کنید. برای پمپ بنزین مکانیکی از عایق حرارتی استفاده کنید. پمپ بنزین برقی، سوژن انژکتور و رگلاتور سوخت را هر ۱۰۰ تا ۱۵۰ هزار کیلومتر جایگزین کنید. فیلتر هوای ورودی پیشرانه را حداقل پس از هر دو بار تعویض روغن جایگزین کنید. حداقل هر ۲۰ تا ۳۰ هزار کیلومتر بخش‌های بیرونی کاربراتور را تمیز کنید. از باز بودن تمامی منافظ اصلی و مسیرهای سوخت و هوا اطمینان حاصل و هر ۵۰ هزار کیلومتر سلامت و نظافت قطعات داخلی آن را بررسی کنید.

مشکلات مربوط به اکسیژن

اگرچه ما بنزین، گازوئیل یا گاز را سوخت پیشرانه می‌دانیم، اما این سوخت بدون حضور اکسیژن هیچ کاربردی در پیشرانه ندارد. پس اکسیژن موجود در هوای محیط را نیز باید بخش مهمی از سیستم سوخت‌رسانی دانست. به این ترتیب که افزایش یا کاهش مقدار اکسیژن ورودی، می‌تواند به شدت موجب اختلال در ضریب تناسب سوخت و هوا (AFR) شده و موجب کپ کردن ماشین شود.

این ایراد می‌تواند در در هر دو نوع خودرو قدیمی یا جدید بروز کند. به عنوان مثال نشت هوای کنترل‌نشده از شلنگ وکیوم بوستر ترمز یا بر اثر خراب شدن واشر دریچه گاز، ترک خوردن واشر کائوچویی زیر کاربراتور، پاره یا کیپ شدن لوله تخلیه بخار روغن (لوله PCV)، ورود هوای اضافه از لوله وکیوم گیربکس‌های گاورنری قدیمی، کاهش حجم هوای ورودی بر اثر کثیفی بیش از حد فیلتر هوا ماشین و نشت وکیوم از واشر اینتک (منیفولد هوا) می‌تواند به برهم خوردن AFR و کپ کردن پیشرانه در دور بالا بینجامد.

راه حل

در صورت بروز ترک‌های ریز روی لوله‌های وکیوم لاستیکی، آن‌ها را به سرعت جایگزین کنید. در صورت شنیدن صدای سوت هوا، منشا نشت وکیوم را پیدا کنید. سوپاپ یک طرفه سیستم PCV را حداقل هر ۳۰ هزار کیلومتر شست و شو دهید و از عملکرد صحیح آن اطمینان حاصل کنید.

مشکلات سنسوری

طبیعتا این ایراد متوجه خودروهای قدیمی و مدرن انژکتوری است که حداقل به سه یا چهار سنسور اصلی نظیر سنسور موقعیت دریچه گاز، سنسور ناک، سنسور مپ (MAP / فشار هوای اینتیک) و محرک (اکچوآتور) دور درجا (استپر موتور / Stepper Motor) مجهز هستند. خودروهای پیشرفته‌تر از سنسورهای بسیار متنوع‌تری نظیر سنسور اکسیژن (سنسور لامبدا / Lambda)، سنسور مف (MAF / میزان هوای ورودی به موتور)، سنسور موقعیت میلنگ، سنسور موقعیت میل‌سوپاپ، سنسور دمای هوای ورودی، سنسور دمای رادیاتور و ده‌ها سنسور دیگر برای تضمین صحت کاری پیشرانه بهره می‌گیرند.

بروز تنها یک ایراد جزئی در این سنسورهای بسیار حساس، نظیر خطا در تشخیص زاویه دریچه گاز بر اثر خرابی یا آلودگی داخلی سنسور دریچه گاز (سنسور TPS)، خرابی سنسور اکسیژن یا همان سنسور لامبدا (Lambda) که وظیفه تنظیم دقیق مقدار AFR را بر عهده دارد، عدم تنظیم صحیح دور درجا از سوی استپر موتور و بروز خطا در تشخیص میزان هوای ورودی به پیشرانه از سوی MAP یا MAF می‌تواند به بروز ریپ و کپ کردن ماشین منجر شود. خوشبختانه خودروهای مدرن با داشتن ECM بسیار پیشرفته، در صورت بروز خطا از سنسورهای اصلی، می‌توانند با روشن کردن چراغ چک یا در فرایند عیب یابی محل ایراد احتمالی را به سرعت به مکانیک اعلام کنند.

راه حل

در خودروهای انژکتوری قدیمی مجهز به سیستم دریچه گاز برقی با اکچوآتور دور درجا یا همان استپر موتور، شست‌وشوی دریچه گاز و استپر موتور از رسوبات روغن موضوعی بسیار حیاتی در واکنش صحیح پیشرانه به پدال گاز است. خودروهای پیشرفته‌تر مجهز به دریچه گاز برقی هرچند بسیار دیرتر، اما نیازمند سرویس‌های تخصصی و بررسی سلامت دنده‌های گیربکس درونی است. شست‌وشوی دریچه گاز و روان‌کاری استپر موتور را حداقل هر ۶ ماه یکبار انجام دهید. در صورت بروز خطای ECM مبنی بر بروز خطا در سنسورهای حساس و حیاتی نظیر سنسور موقعیت میلنگ و میل سوپاپ، سنسور MAF و MAP و سنسور ناک، بلافاصله برای عیب یابی و تعویض سنسور اقدام کنید.

دلایل عمومی

گاهی اوقات پدیده کپ کردن خودرو تنها در برخی شرایط بخصوص روی داده و شاید هرگز تکرار نشوند. یا این که تکرار شدن آن‌ها بر اثر انجام یک کار بخصوص بروز کند. به عنوان مثال مواردی نظیر کپ کردن ماشین در فصول سرد سال می‌تواند بر اثر بروز خطا از سنسور دمای رادیاتور و عدم ارسال دمای صحیح به ECM نشات بگیرد. در فصول گرم سال یا زمانی که خودرو به صورت پیوسته در مسافت طولانی یا تحت فشار شدید (حمل بار زیاد یا حرکت سریع در سربالایی) در حال حرکت است، مواردی نظیر داغ کردن موتور با کپ کردن و خاموشی پیشرانه همراه می‌شود که در حقیقت دستور آن از سوی ECM یا TCM (همان ECU یا TCU به معنای کامپیوتر موتور و کامپیوتر گیربکس) و به منظور حفظ سلامت پیشرانه و گیربکس و جلوگیری از داغ کردن بیش از حد قطعات صادر می‌شود.

روشن نشدن پیشرانه یا کپ کردن متوالی موتور به هنگام داغ بودن پیشرانه و مخصوصا در فصول گرم سال می‌تواند بر اثر پدیده قفل گازی یا Vapor Lock (تجمع بخار بنزین در مسیر سوخت‌رسانی و کمبود سوخت پیشرانه) به وجود آید.

استفاده از سوخت بی‌کیفیت پالایشگاه‌های کشور برای خودروهای مدرن امروزی با ضریب تراکم بالا، معمولا به بروز ناک‌های متوالی و شدید منجر می‌شود که حتی با ریتارد کردن (Retard / به تاخیر انداختن زمان جرقه) از سوی ECM نیز برطرف نشده و ممکن است دستور خاموشی موتور از سوی ECM صادر شود تا از بروز آسیب شدید به قطعات داخلی پیشرانه جلوگیری به عمل آید. خرابی سنسور ناک نیز می‌تواند منجر به ارسال پالس‌های اشتباه به ECM و بر هم خوردن زمان احتراق موتور شود که عملا خود را به صورت کپ کردن در حین حرکت و مخصوصا تحت فشار بروز می‌دهد.

همچنین در صورت خرابی باتری و دینام که منجر به افت ولتاژ مورد نیاز موتور و سیستم برق خودرو می‌شود، ECM دستور خاموشی پیشرانه را صادر می‌کند تا از بروز ایراد در سیستم برق و آسیب دیدن دینام خودرو جلوگیری کند. تمامی موارد یادشده پیش از بروز خاموشی موتور، معمولا با کپ کردن خودرو در حین حرکت همراه می‌شوند.

تشخیص کپ کردن ماشین

به هیچ عنوان انتظار نداریم که مالکان خودروها بتوانند به تنهایی عیب و ایراد بروزکرده در خودرو و علل کپ کردن موتور ماشین را شناسایی کنند. اما در مواقع اضطراری و به دور از شرایط ایدئال، مثلا زمانی که در وسط ناکجاآباد و جاده‌های بین شهری و به دور از تمدن اسیر شده‌اید، انتظار می‌رود که حداقل بتوانید شرایط فنی منتهی به کپ کردن خودرو را برای مکانیک به درستی شرح دهید.

پس توجه داشته باشید که خودرو دقیقا در چه حالتی کپ می‌کند؟ هنگام سرد بودن موتور یا زمانی که داغ می‌شود؟ وقتی شتاب‌گیری می‌کنید یا رفتار پیشرانه در زمان کارکرد دور درجا نیز با لرزه، خاموشی و کپ همراه است؟ آیا کپ کردن در تمامی دور موتور از لحظه نیم کلاچ تا سرعت بالا محقق می‌شود یا تنها در دور موتورهای مشخص (دور پایین یا دور بالا) اتفاق می‌افتد؟

توصیف دقیق شما به عنوان مالک و دقیق‌ترین تجربه از لحظه بروز کپ، می‌تواند در عیب‌یابی مکانیک نقش پررنگی داشته و فرایند تعمیرات را به شکل خیره کننده‌ای تسریع کند.

نتیجه‌گیری

بروز کپ دلایل بسیار گسترده و متعددی دارد اما در صورت توجه به جزئیات بروز کپ، می‌توان با دقت قابل قبولی منشا اصلی را شناسایی کرد یا حداقل عوامل دور از انتظار را از لیست دلایل احتمالی خط زد. در نتیجه با توجه به شرایط بروز کپ، می‌توانید توصیف دقیق و حساب‌شده‌ای به مکانیک ارائه دهید که شناسایی منشا اصلی ایراد را به شکل خیره‌کننده‌ای سرعت می‌بخشد.

کپ کردن موتور الزاما نشانگر ایراد جدی در سلامت موتور نیست، اما اکیدا توصیه می‌شود که در صورت مواجه شدن با کپ کردن متعدد خودرو، در اولین فرصت علل را بررسی و عیب یابی کنید تا در صورت جدی بودن ایراد نظیر خرابی سنسورهای حیاتی مانند سنسور موقعیت میلنگ و میل سوپاپ یا بروز ایرادهای جدی نظیر ناک‌های متعدد، از بروز آسیب‌های هزینه‌بردار جلوگیری کنید.

نویسنده: شهاب انیسی

سوالات متداول

• علت اصلی کپ کردن موتور چیست؟

کپ کردن دلایل بسیار متنوعی دارد اما اصلی ترین منشا آن، بروز ایراد در سیستم برق، سیستم سوخت‌رسانی یا خطا و خرابی سنسورهای حساس در پیشرانه‌های مدرن امروزی است.

• چگونه می‌توان علت کپ کردن ماشین را تشخیص داد؟

عیب یابی دقیق منشا کپ کردن ماشین کاری تخصصی و دشوار است، اما کپ کردن در خودروهای مدرن امروزی با بروز چراغ چک و اعلام خطا در ECM همراه می‌شود که به کمک دستگاه دیاگ به سرعت قابل شناسایی است.

• در صورت کپ کردن ماشین توجه به چه نکاتی اهمیت دارد؟

توجه زمان کپ کردن، مثلا گرم یا سرد بودن موتور و حالتی که موجب بروز کپ می‌شود، مانند شتاب‌گیری ناگهانی یا کارکرد درجا، می‌تواند راهنمایی بسیار خوبی برای تشخیص منشا اصلی پدیده کپ باشد.