فهرست مطالب
در بازار خودرو ایران، هنوز درصد قابل توجهی از خودروهای داخلی با گیربکس دستی روانه بازار می‌شوند و به همین دلیل این خودروها از سیستم انتقال نیروی مجهز به دیسک و صفحه کلاچ بهره می‌گیرند.
یکی از بزرگ‌ترین معضلات مربوط به خودروهای دنده دستی، سفت بودن پدال کلاچ آن‌ها است. این موضوع در ترکیب با ترافیک‌های سنگین کلانشهرهای کشور و نیاز به فشردن پیوسته و متعدد پدال کلاچ، به سادگی موجب خستگی پای چپ و بروز درد جسمانی راننده و آسیب‌های فنی مجموعه کلاچ خودرو (به دلیل عدم فشردن کامل کلاچ) خواهد شد و از عمر مفید مجموعه کلاچ می‌کاهد.
سوال اینجا است که آیا راهی برای نرم کردن کلاچ و رفع سفتی آن به منظور ساده‌سازی عمل کلاچ‌گیری وجود دارد؟
عملکرد سیستم کلاچ خودرو
سیستم کلاچ خودروهای دنده دستی به صورت کلی از چند بخش مجزا تشکیل می‌شود که برقراری اتصال میان میلنگ و گیربکس خودرو را فراهم می‌کند تا اتصال موتور به چرخ‌های خودرو با کنترل اختیاری راننده، برقرار یا قطع شود.
مجموعه کامل سیستم انتقال نیروی دستی و مجموعه کلاچ از شش بخش مجزا، شامل فلایویل، صفحه کلاچ، دیسک (صفحه فشار)، دوشاخه کلاچ، بلبرینگ کلاچ و رابط کلاچ تشکیل می‌شود.
فلایویل
فلایویل یا چرخ طیار / چرخ دوار (Flywheel) قطعه‌ای معمولا از جنس چدن و سنگین‌وزن متصل به میلنگ است که ضمن حفظ اینرسی دورانی موتور و حمل رینگ استارت (حلقه دنده استارت برای روشن شدن موتور)، در حقیقت نقش یک صفحه کاملا مسطح و صاف اصطکاکی برای انتقال گشتاور را برعهده دارد.
دیسک
دیسک یا صفحه فشار (Pressure Plate) یک صفحه متصل به فلایویل (متصل به میلنگ) است که طرف دیگر فلایویل را تشکیل داده و دارای مکانیزم فنری است. این مکانیزم فنری با فشردن پدال کلاچ از فلایویل جدا شده و با رها کردن پدال کلاچ، دوباره به فلایویل می‌چسبد.
صفحه کلاچ
صفحه کلاچ یک صفحه دورانی از متریال اصطکاکی متصل به شفت ورودی گیربکس است که مستقل از میلنگ پیشرانه و درست در لای دیسک و فلایویل قرار می‌گیرد. این صفحه دو طرفه با ساندویچ شدن در میان فلایویل و دیسک و بر اثر فشار وارده از فنرهای دیسک، وظیفه انتقال گشتاور از میلنگ به گیربکس را بر عهده دارد.
بلبرینگ کلاچ
بلبرینگ کلاچ یک نوع بلبرینگ کف‌گرد است که با فشردن پدال کلاچ به فنرهای دیسک چسبیده و فنرهای آن را آزاد می‌کند.
دوشاخه کلاچ
دوشاخه کلاچ یک بازوی الاکلنگی حامل بلبرینگ کلاچ است که اتصال میان پدال کلاچ با بلبرینگ کلاچ را برقرار می‌کند.
رابط کلاچ
آنچه تحت عنوان رابط کلاچ معرفی می‌کنیم، مکانیزم متصل از پدال کلاچ به دوشاخه کلاچ است که انواع مختلفی دارد.
انواع مکانیزم (رابط) کلاچ ماشین
پیش از ورود به موضوع روش‌های نرم کردن کلاچ خودرو و پاسخ به این سوال که «چگونه کلاچ ماشین را نرم کنیم؟»، ابتدا بیایید تا انواع طراحی مهندسی سیستم کلاچ خودروها را بررسی کنیم. در خودروهای دنده دستی جهان به صورت کلی چهار نمونه سیستم کلاچ وجود دارد.
کلاچ سیمی
رایج‌ترین نمونه از سیستم‌کلاچ‌های امروزی بازار ایران نمونه سیمی است. به این معنا که اتصال پدال کلاچ به دوشاخه کلاچ از طریق یک سیم غلاف‌دار (مانند سیم گاز یا سیم کلاچ موتورسیلکت) از پدال کلاچ به دوشاخه کلاچ انجام می‌شود.
کلاچ اهرمی
نمونه اهرمی یا بازویی که با نام مکانیزم Linkage نیز شناخته می‌شود، به جای استفاده از سیم از چند بازوی متصل به یکدیگر برای انتقال نیروی وارده به پدال کلاچ به دوشاخه کلاچ بهره می‌گیرد. این سیستم در خودروهای امروزی به اندازه گذشته رایج نیست و معمولا خودروسازان دیگر از این سیستم استفاده نمی‌کنند.
کلاچ هیدرولیکی
در نمونه مکانیزم کلاچ هیدرولیکی، مجموعه کلاچ همانند سیستم ترمز خودرو از دو سیلندر روغن به نام پمپ بالا (پمپ مستر/Master) و پمپ پایین (پمپ برده/Slave) بهره می‌گیرد. با وارد شدن فشار به پدال کلاچ، سیلندر بالا فشرده شده و فشار روغن را به سیلندر پایین منتقل می‌کند تا دوشاخه کلاچ یا بلبرینگ کلاچ هیدرولیکی فعال شده و به دیسک فشار وارد کند. کلاچ هیدرولیکی می‌تواند دارا یا فاقد بوستر (سیستم کمکی) باشد.
کلاچ برقی
کلاچ برقی به صورت استاندارد شرکتی تنها در خودروهای اتوماتیک AMT یا گیربکس دستی اتوماتیک‌شده استفاده می‌شود. به این ترتیب که با استفاده از سیستم کنترل کامپیوتری و یک مجموعه موتور گیربکس برقی، عمل کلاچ‌گیری و جابجایی اهرم دنده از سوی مجموعه برقی انجام گرفته و خودرو فاقد پدال کلاچ خواهد بود.
اما نمونه افترمارکت نیز برای این سیستم وجود دارد. به این ترتیب که مالک می‌تواند با نصب موتور گیربکس برقی روی دوشاخه کلاچ، با فشردن یک کلید عمل کلاچ‌گیری را انجام دهد، با این تفاوت که جابجایی اهرم دنده همچنان بر عهده راننده بوده و پدال کلاچ همچنان در خودرو وجود دارد. به عبارت دیگر، استفاده از سیستم افترمارکت کلاچ برقی، خودرو تا حدود زیادی به یک نمونه AMT بدل می‌شود.
دلایل سفتی کلاچ خودرو
حالا که با مجموعه قطعات و شیوه عملکرد سیتم کلاچ آشنا شدیم، بیایید تا دلایل مختلف سفت بودن کلاچ برخی از خودروها را با هم بررسی کنیم.
دیسک فنر سه/چهار شاخه
دیسک‌ها (صفحه فشار) انواع مختلفی دارد. در نمونه‌های قدیمی‌تر، مجموعه فنرهای دیسک از نوع سه یا چهار شاخه بود. به این معنا که بلبرینگ کلاچ تنها بر روی سه/چهار بازوی الاکلنگی اعمال نیرو می‌کرد تا دیسک عمل کرده و فشار را از روی صفحه کلاچ بردارد. این نمونه از دیسک‌ها به صورت ذاتی سفت‌تر از نمونه‌های جدید‌تر چند فنر هستند. ازاین‌رو سال‌های زیادی است که تقریبا هیچ قطعه‌سازی دیسک نمونه فنر سه/چهار شاخه را تولید نکرده و همگی آن را با نمونه چند فنر یا خورشیدی جایگزین کرده‌اند.
فشار غیر استاندارد دیسک
فنرهای مورد استفاده در دیسک، دارای ضرایب مختلف برای کاربری‌های متفاوت است. به عنوان مثال، در خودروهای تقویت‌شده مسابقه‌ای، از فنرهای بسیار قوی‌تر در دیسک استفاده می‌شود تا از هرزگردی صفحه کلاچ در میان فلایویل و دیسک جلوگیری به عمل آید. اگر کسی دیسک مسابقه‌ای را بر روی خودرو استاندارد شهری سوار کند، پدال کلاچ به صورت طبیعی سفت‌تر خواهد شد در حالی که در عمل نیازی به استفاده از این نوع دیسک وجود ندارد. در نتیجه برای خودرو شهری استاندارد، باید از دیسک استاندارد با فنرهای دارای ضریب فشار مناسب بهره گرفت.
زنگ زدگی
در گذر زمان، ورود رطوبت به داخل غلاف سیم کلاچ یا محل اتصال اهرم‌های کلاچ، می‌تواند بر میزان نیروی وارده بر پدال کلاچ و سفت‌تر شدن آن بینجامد. در نتیجه روانکاری سیم و اهرم‌های کلاچ به صورت سالیانه، هم از بروز زنگ‌زدگی و رسوب جلوگیری می‌کند و هم به عنوان یک سرویس فنی، به طول عمر قطعات می‌افزاید.
خرابی روغن یا سیلندر کلاچ
درست همانند سیستم ترمز، روغن سیستم کلاچ نیز باید هر دو یا سه سال یکبار تعویض شود. جذب رطوبت از سوی روغن سیستم کلاچ هیدرولیک هم باعث بروز زنگ‌زدگی و رسوب در داخل سیلندر شده و هم ویژگی‌های رفتاری روغن را تغییر می‌دهد.
خرابی بوستر کلاچ
در برخی کلاچ‌های هیدرولیکی، به منظور نرم‌تر کردن کلاچ از بوستر (تقویت کننده) وکیومی استفاده می‌شود. این بوستر درست همانند بوستر سیستم ترمز عمل کرده و با وکیوم (فشار منفی) پیشرانه بر روی دیافراگم داخلی بوستر عمل می‌کند. اگر دیافراگم سوراخ یا پاره شود، تاثیر کمکی بوستر از بین رفته و کلاچ بسیار سفت می‌شود.
تنظیم نبودن مکانیزم رابط کلاچ
با فشردن پدال کلاچ، دیسک باید به صورت کامل از صفحه کلاچ جدا شود. اگر مکانیزم رابط سیمی یا اهرمی یا هیدرولیکی کلاچ تنظیم نباشد، ممکن است پدال کلاچ بیش از حد مورد نیاز فشرده شده و حس سفت بودن را به راننده القا کند.
نحوه نرم کردن کلاچ خودرو
با شناخت نحوه عملکرد انواع سیستم کلاچ، درک شرایط مورد نیاز برای بهبود کیفیت و نرمی کلاچ‌گیری بسیار ساده‌تر می‌شود.
دیسک مناسب
اگر از خودرو شهری بهره می‌گیرید، باید از دیسک فنر خورشیدی (چند پره) و دارای فشار فنر مناسب برای استفاده روزمره بهره بگیرید. نصب دیسک اسپرت و مسابقه‌ای با فشار فنر مضاعف برای خودروهای شهری هیچ کاربرد صحیحی نداشته و موجب سفت شدن پدال کلاچ می‌شود. همچنین دیسک فنر سه‌پره خودروهای قدیمی باید با نمونه خورشیدی (چند پره) جایگزین شود تا به میزانی محسوس بر نرمی مکانیز کلاچ بیفزاید.
روانکاری مکانیزم رابط
حداقل به صورت سالیانه نسبت به روانکاری مکانیزم اهرمی یا سیمی سیستم کلاچ اقدام کنید تا کلاچ همواره نرم بماند. در صورت بروز پارگی در غلاف کلاچ سیمی، توصیه می‌شود با صرف هزینه‌ای اندک، نسبت به تعویض آن اقدام کنید.
تنظیم صحیح پدال
مکانیزم اهرمی یا سیمی کلاچ باید به گونه‌ای تنظیم شود که با برخورد پدال کلاچ به کف اتاق، عمل کلاچ‌گیری به صورت کامل انجام شده باشد. هر فشاری فراتر از این اندازه موجب احساس سفتی در عملکرد پدال کلاچ شده و به مجموعه سیم یا اهرم، بلبرینگ کلاچ و فنرهای دیسک فشار نامتعارف وارد کرده و از عمر مجموعه می‌کاهد.
استفاده از بوستر کلاچ
در نمونه کلاچ‌های هیدرولیکی فاقد بوستر، نصب بوستر به شکلی خیره‌کننده به نرمی کلاچ می‌افزاید. در نمونه‌های مجهز به بوستر استاندارد، باید به عدم فرار وکیوم (نشتی وکیوم) یا سلامت دیافراگم داخل بوستر توجه داشته باشید. بروز ایراد در مجموعه بوستر کلاچ بدون تردید موجب سفت شدن کلاچ خواهد شد.
تعویض روغن کلاچ
روغن سیستم کلاچ باید هر دو تا سه سال یک بار جایگزین شود. همچنین اگر از روغن اشتباه در این سیستم استفاده کنید، کلاچ سفت خواهد شد. توجه داشته باشید که پله کردن یا زنگ‌زدگی درون سیلندر کلاچ می‌تواند موجب بروز اصطکاک مکانیکی مضاعف شده و کلاچ سفت‌تر شود. همچنین در صورت نرم ماندن کلاچ، فرار فشار روغن موجب برو خطا در عمل کلاچ‌گیری شده و به شدت از عمر صفحه کلاچ و سلامت قطعات درونی گیربکس می‌کاهد.
تبدیل کلاچ سیمی و اهرمی به هیدرولیکی
جایگزین کردن مجموعه رابط کلاچ نوع سیمی یا اهرمی به نمونه هیدرولیکی و مخصوصا نسخه مجهز به بوستر، به شکلی خیره‌کننده به نرمی کلاچ می‌افزاید. اما باید توجه داشته باشید که این تبدیل باید به شکلی کاملا حرفه‌ای و مهندسی‌شده و با استفاده از کیت کلاچ مناسب خودرو انجام شود. در غیر این صورت نه‌تنها سیستم کلاچ نرم نخواهد شد، بلکه عمر مفید کلاچ به‌شدت کاهش خواهد یافت و سلامت قطعات مجموعه کلاچ و گیربکس (نظیر بلبرینگ کلاچ و صفحه کلاچ) به خطر خواهد افتاد.
تعویض بلبرینگ کلاچ
بلبرینگ کلاچ قطعه‌ای بسیار ساده و نسبتا ارزان‌قیمت است، اما از آن‌جایی که خرابی آن موجب بروز سر و صدا و سفت شدن پدال شده و تعویض آن منوط به باز شدن گیربکس است، توصیه می‌شود که با هر بار تعویض صفحه کلاچ، نسبت به تعویض بلبرینگ کلاچ نیز اقدام کنید تا این قطعه ساده موجب پرداخت هزینه مضاعف برای جایگزینی نشود.
کلاچ برقی
همان‌طور که مطرح کردیم، جدا از خودروهای دارای گیربکس AMT، می‌توانید از کیت تبدیل مکانیزم کلاچ به نمونه برقی نیز کمک بگیرید. البته باید تاکید کرد که این سیستم‌ها دارای عیب و ایرادهای ذاتی بسیار زیاد هستند و غالبا از سوی مالکان خودروهای دستی مورد پسند واقع نمی‌شوند.
در نتیجه اگرچه استفاده از مکانیزم‌های تبدیل کلاچ به نمونه برقی (موسوم به کلاچ اتوماتیک) هنوز هم در بازار ایران رواج دارد، اما استفاده از این سیستم به هیچ عنوان توصیه نمی‌شود. در عوض بهره گرفتن از کیت‌های تبدیل به کلاچ هیدرولیکی دارای بوستر، از برترین گزینه‌های مورد اطمینان و دارای طول عمر مفید قابل توجه است.
نتیجه گیری
نرم‌شدن کلاچ حاصل انتخاب و نگهداری درست همه اجزاست. ابتدا نوع مکانیزم را بشناسید، سیمی، اهرمی، هیدرولیکی یا برقی. منشا سفتی کلاچ معمولا از دیسکِ پرفشار یا قدیمی، زنگ‌زدگی و خشک‌کاری رابط‌ها، تنظیم نبودن پدال، روغن کهنه یا خرابی سیلندر/بوستر است. استفاده از دیسک خورشیدی استاندارد به‌جای نمونه‌های مسابقه‌ای یا سه‌پره، سرویس سالانه و روانکاری مسیرها، تنظیم دقیق خلاصی، تعویض منظم روغن و هواگیری، رفع نشتی و بازسازی سیلندرها، و در صورت نیاز، تبدیل اصولی به سیستم هیدرولیکیِ بوستردار راهکارهای نرم کردن کلاچ خودرو است. همراه با تعویض به‌موقع بلبرینگ، این اقدامات ضمن کاهش چشمگیر نیروی پدال، از استهلاک گیربکس و صفحه کلاچ پیشگیری می‌کند.
نویسنده: شهاب انیسی
سوالات متداول
- دلیل سفت بودن پدال کلاچ چیست؟
عدم تنظیم صحیح رابط پدال کلاچ که منجر به اعمال نیروی بیهوده می‌شود، استفاده از دیسک نامناسب یا نمونه فنر سه‌شاخه و خشک شدن سیم یا اهرم بندی کلاچ از رایج‌ترین دلایل سفت شدن حس پدال کلاچ است.
- چگونه پدال کلاچ را نرم کنیم؟
از دیسک مناسب با نوع کاربری خودرو استفاده کنید. دیسک‌های فنر سه‌شاخه قدیمی را با نمونه چند شاخه معروف به خورشیدی جایگزین کنید و از نصب دیسک‌های اسپرت روی خودروهای روزمره شهری خودداری کنید. با هر بار تعویض صفحه کلاچ بهتر است بلبرینگ کلاچ را نیز تعویض کنید. به صورت سالیانه نسبت به روانکاری سیم یا مکانیزم اهرمی کلاچ اقدام کنید.
- آیا استفاده از سیستم کلاچ برقی کار درستی است؟
این سیستم‌ها عملکرد کلاچ را بر عهده یک سیستم کامپیوتری می‌گذارند و رفتاری شبیه به گیربکس‌های AMT را شبیه‌سازی می‌کنند. اما ذاتا دارای ایرادهای بسیار زیادی هستند که موجب کاهش از لذت رانندگی، عمر مفید مجموعه کلاچ و آسیب به گیربکس می‌شوند. استفاده از سیستم هیدرولیکی بوستردار بدون تردید انتخاب بهتری خواهد بود.
