فهرست مطالب
یکی از مهمترین موارد و تبصرههایی که در یک معامله خودرویی و در حین نوشتن قولنامه در نظر گرفته میشود، بخش فسخ معامله خودرو است. فسخ معامله به معنی پشیمان شدن از انجام معامله و برهمزدن آن است که طبق قوانین و شرایطی که در معامله در نظر گرفته میشود، انجام خواهد شد. اما فسخ معامله خودرو، قوانین، شرایط و ضوابطی دارد که باید در معامله آنها را در نظر گرفت و طبق آنها، اقدام به فسخ معامله ماشین کرد.
در چه حالتی فسخ معامله خودرو انجام می شود؟
معامله به معنی فرایند خرید و فروش بین خریدار و فروشنده است. فسخ معامله خودرو نیز معنی باطل کردن آن را میدهد و این کار ممکن است از طرف خریدار صورت بگیرد یا فروشنده اقدام به فسخ قرارداد و معامله کند.
برای فسخ قرارداد، شرایطی تعیین میشود تا در صورت بروز یکی از آنها، طرفین معامله بتوانند معامله را فسخ کنند و این شرایط در قولنامه ماشین نوشته میشود. این شرایط به این معنی است که معامله به صورت سالم انجام نشده و یکی از طرفین متضرر خواهد شد.
مثلا خودرو در زمان تعیینشده به خریدار تحویل نشود، خودرو عیب بزرگی داشته باشد که در معامله مخفی شده باشد، قیمت معامله بیش از حد بالا و یا پایینتر از عرف بازار باشد، امکان نقل و انتقال خودرو مهیا و ممکن نباشد، امکان دادن وکالت فروش خودرو ممکن نباشد، سند خودرو دارای محدودیتهایی مثل در رهن بودن یا توقیف بودن داشته باشد و مواردی از این دست که باعث ضرر و زیان یکی از طرفین شود.
شرایط لازم برای فسخ معامله خودرو
برای فسخ معامله خودرو باید شرایط و دلایل لازم برای فسخ وجود داشته باشد. به غیر از شرایطی که در قولنامه و مبایعهنامه نوشته میشود، چندین شرط حقوقی نیز وجود دارد که میتوان بر اساس آنها، معامله خودرو را فسخ و باطل اعلام کرد. این شرایط در معاملات به نام خیارات شناخته میشوند. بند مشهوری که در قولنامهها به نام «اسقاط کافه خیارات» نوشته میشود، مربوط به همین بخش است و به این معنیست که خریدار و فروشنده امکان فسخ معامله را با استفاده از این خیارات از خود سلب میکنند و نمیتوانند بر اساس آنها درخواست فسخ قرارداد را داشته باشند.
خیار مجلس
به این معنی است که خریدار و فروشنده تا زمانی که در محل و مجلس انجام معامله هستند، میتوانند از ادامه انجام معامله خودداری کرده و معامله را فسخ کنند.
خیار غبن
اگر ضرر و زیان در معامله به حدی باشد که خارج از عرف به نظر بیاید، میتوان معامله را فسخ کرد. به این معنی که قیمت خودرو فروختهشده، بیشتر از عرف بازار باشد یا برعکس، قیمت فروش بیش از اندازه پایینتر از نرخ بازار باشد. این اختلاف قیمت باید زیاد باشد و فرد متضرر در زمان معامله، متوجه اختلاف قیمت فاحش نشده باشد.
خیار تدلیس
اگر در معامله، فریبکاری رخ دهد میتوان با این خیار، معامله ماشین را فسخ کرد. فریبکاری مثل فروش خودرویی که امکان نقل و انتقال ندارد، یا شخص دیگری خود را جای مالک و فروشنده جا زده باشد، خودرو رویتشده با خودرو معاملهشده فرق کند و مواردی از این قبیل.
خیار شرط
اگر برای فسخ قرارداد مدت زمان در نظر گرفته شده باشد، میتوان تا قبل از پایان این مدت، معامله را فسخ کرد.
خیار تخلف از شرط
هر معامله شرط و شروطی دارد که از آنها میتوان به شرط برای سندزدن، شرط برای تعویض پلاک، شرط برای پاسشدن چک و پرداخت مبلغ خرید خودرو اشاره کرد. هرگاه یکی از شروط گذاشتهشده در معامله انجام نشود، میتوان با استفاده از خیار تخلف از شرط، معامله را فسخ کرد.
خیار تاخیر
برای پرداخت مبلغ معامله، تعویض پلاک، سندزدن، تحویل خودرو و… زمان در نظر گرفته میشود و این تاریخها در قولنامه خودرو نوشته میشود. در صورتی که در این شرایط، تاخیر صورت گیرد، طرفین میتوانند معامله را فسخ کنند. یکی از مهمترین این موارد، خیار تاخیر ثمن، به معنی تاخیر خریدار در پرداخت مبلغ معامله است.
خیار تعذر تسلیم
خیار تعذر تسلیم به این معنی است که فروشنده نتواند مورد معامله را که در اینجا خودرو است، در زمان تعیینشده به خریدار تحویل دهد. در این صورت، خریدار میتواند معامله را فسخ کرده و ادعای ضرر و زیان نیز کند.
خیار عیب
خیار عیب به این معنی است که مثلا خودرو دارای عیب بزرگی باشد که آن را پنهان کرده باشند یا مواردی از این قبیل که در زمان معامله، فهمیدن و پیبردن به این عیب ممکن نبوده است. مثلا خودرو اگر بیشتر از مقدار گفتهشده رنگشدگی داشته باشد، کارکرد خودرو به صورت پنهانی کم شده باشد، بعضی از قسمتهای خودرو تعمیر شده باشند و این مورد به خریدار گفته نشده باشد و هر عیبی که باعث کاهش قیمت خودرو و ارزش آن شود.
خیار رویت و تخلف از وصف
اگر مورد معامله و خودرو، در واقعیت با چیزی که توصیف شده ، مطابقت نداشته باشد، میتوان معامله را به استفاده از خیار رویت و تخلف از وصف، فسخ و باطل کرد.
ضرر و زیان فسخ معامله خودرو چیست؟
در زمان نوشتن قولنامه خودرو، مبلغی به عنوان حق فسخ در نظر گرفته میشود تا هر کدام از طرفین که معامله را فسخ کرد، با توجه به علت فسخ، به طرف دیگری پرداخت کند. یعنی شاید خریدار به علت عدم رعایت الزامات و شرطهایی از سوی فروشنده، معامله را فسخ کند و با این وجود حتی درخواست حق فسخ و ضرر و زیان نیز کند.
گاهی مواقع، فسخ معامله با کارشناسیها و پیگیریها و روند حقوقی انجام میشود که هزینه این موارد نیز به عنوان ضرر و زیان و هزینههای حقوقی به حق فسخ اضافه میشوند و شاکی میتواند از طرف مقابل آن را درخواست کند.
بنابراین در زمان فروش خودرو کارکرده یا صفر و هنگام نوشتن قولنامه، تمام موارد حقوقی لازم را مدنظر قرار دهید تا بعدها در زمان نقل و انتقال خودرو، دادن وکالت فروش خودرو و تنظیم سند خودرو نیز به مشکلی برخورد نکنید.
مدت زمان قانونی فسخ معامله خودرو
در زمان خرید یا معاوضه خودرو، مدت زمانی را برای فسخ معامله تعیین میکنند که با رضایت دو طرف معامله است و این مدت زمان نیز در قولنامه ماشین نوشته میشود. این مدت معمولا ۲۴ ساعت است، یا ممکن است به خواست طرفین معامله، زمان بیشتر یا کمتری در قولنامه خودرو نوشته شود.
به همین دلایل، توصیه میشود حتما در زمان خرید و فروش خودرو، خصوصا فروش خودرو کارکرده، قولنامه یا مبایعهنامه نوشته شود و در آن شرایط و توضیحات دقیق معامله ذکر شود تا طرفین متضرر نشده و روند قانونی بر معامله حاکم باشد.
گاهی مواقع، زمان فسخ معامله خودرو در قولنامه نوشته نشده است که در این صورت برای فسخ معامله خودرو به مشکلات حقوقی برخورد میکنیم و باید با استفاده از یکی از خیارات مندرج در قولنامه، اقدام به فسخ کرد. البته اگر این خیارات را نیز از معامله ساقط نکرده باشیم. به همین دلیل باید قولنامه را چندین بار با دقت خواند و از یک فرد ماهر به عنوان همراه کمک گرفت.
فسخ قولنامه دستی
قولنامه دستی یا همان مبایعهنامه دستی، سند و مدرک از انجام یک معامله است و میتواند در محاکم قضایی مورد استفاده قرار بگیرد. البته قولنامه دستی نیز باید شرایط لازم و محکم قانونی داشته باشد و به همین سبب بهتر است حتما دو شاهد عاقل و آگاه از معامله زیر آن را امضا کنند. در این صورت میتوان با توجه به شرایط گفته شده در قولنامه، خرید خودرو را فسخ کرد و از این نظر فرقی بین یک قولنامه دستی با قولنامه نمایشگاهی و محضری نخواهد بود.
فسخ معامله خودرو بدون قولنامه
قولنامه خودرو، سند محکم و قابل استنادی در محاکم قضایی محسوب میشود و به همین علت، همیشه به نوشتن آن تاکید میشود. اما اگر قرار بود بدون قولنامه، معامله خودرو را فسخ کنید، باید بدانید که دردسرهای زیادی در پیش خواهید داشت تا بتوانید ثابت کنید که در آن معامله دچار ضرر و زیان شدهاید و خودرو فروختهشده با آنچه که گفته شده است، تفاوت دارد.
البته گاهی مواقع با وجود مشکلاتی در تعویض پلاک ماشین مثل وجود ایراد در شمارههای شناسایی خودرو مثل شماره اتاق، شماره شاسی، شماره موتور یا توقیفی بودن خودرو و مواردی از این دست، میتوان کار فسخ و شکایت از فروشنده را راحتتر پیگیری کرد.
اما اگر اختلاف بر سر مواردی مثل میزان رنگشدگی خودرو یا تاخیر در دادن وکالت فروش، تاخیر در تنظیم سند خودرو، ایراد در بیمه شخص ثالث و… باشد، اثبات آنها سختتر است و نیاز به شاهد دارد. چرا که بدون نوشتن قولنامه، حدود مشخصی برای این کارها نیز تعیین نشده است.
قانون بیعانه در معامله
گاهی مواقع در معامله، مقدار اندکی به عنوان بیعانه پرداخت میشود تا فروشنده برای مدت معلومی، خودرو را برای خریدار، نگه دارد. معمولا مدت زمانی برای تکمیل وجه معامله از سوی خریدار و انجام کامل معامله تعیین میشود و در صورتی که خریدار نتواند برای تکمیل معامله، بقیه وجه را پرداخت کند، معامله فسخ میشود و در صورت تعیین شرط، مبلغ بیعانه برای فروشنده ضبط خواهد شد.
البته مقدار بیعانه باید از حد مشخصی کمتر باشد و در صورتی که بیعانه از حد مجاز آن بیشتر باشد، خریدار میتواند از این بابت شکایت کرده و مبلغ را پس بگیرد.
هزینه فسخ قرارداد معامله خودرو
در بخش مربوط به شرایط فسخ در قولنامه، همیشه مبلغی به عنوان ضرر و زیان ناشی از فسخ در نظر گرفته میشود تا اگر هر یک از طرفین معامله با توجه به دلایل خودش، معامله را فسخ کرد، از طرف مقابل مقداری را به عنوان ضرر و زیان یا حق فسخ دریافت کند. این مقدار ممکن است درصدی از مقدار معامله مثلا ۱۰ درصد از ارزش معامله تعیین شود، یا مقدار مشخصی به عنوان حق فسخ گذاشته شود. البته باید در نظر داشت که اگر مقدار مشخصی به عنوان حق فسخ تعیین شود، نباید از حد عرف بیشتر باشد که معمولا همان ۱۰ درصد از مبلغ معامله به عنوان عرف شناخته میشود.
اگر خریدار نتواند به تعهداتش در قولنامه و معامله عمل کند، باید حق فسخ را به فروشنده بپردازد و اگر فروشنده در معامله کوتاهی کند، باید حق فسخ را به خریدار خودرو بدهد.
نقش بیمه شخص ثالث در فرایند فسخ قرارداد خودرو
از آنجایی که معمولا فسخ معامله ماشین، قبل از تعویض پلاک و پیش از نقل و انتقال خودرو اتفاق میافتد، مشکلی از نظر بیمه شخص ثالث وجود نخواهد داشت. اما اگر بعد از نقل و انتقال خودرو و بعد از تعویض پلاک، بیمه شخص ثالث تمدید شود، بیمه جدید به نام پلاک جدید خواهد بود و بعد از فسخ قرارداد و بازگشت خودرو، هزینه بیمه جدید را میتوان به عنوان ضرر و زیان از مالک قبلی درخواست کرد.
همچنین در صورتی که تا قبل از فسخ قولنامه، به هر نحوی از بیمه شخص ثالث استفاده شود، باید به عنوان ضرر و زیان در نظر گرفته شده و به مالک قبلی پرداخت شود. البته اگر فسخ قولنامه ماشین به هر نحوی به خاطر عدم همراهی فروشنده باشد، این هزینه را نیز باید با کارشناسی، حل و فصل کرد.
الزامات و مدارک لازم برای فسخ معامله خودرو
گاهی مواقع فسخ قولنامه بدون دردسر و با توافق طرفین و بدون نیاز به مراجعه به محاکم قضایی انجام میشود. اما اگر دو طرف قرارداد، راضی به این کار نباشند و کار به دادگاه و شکایت برسد، باید یک سری مدارک را به همراه دادخواست به دادگاه ارائه داد تا در نهایت با حکم قاضی، بتوان معامله را فسخ کرده و حق فسخ و دیگر ضرر و زیان را دریافت کرد. برای این کار باید مدارک زیر را آماده کنید:
- مبایعهنامه یا قرارداد نوشتهشده که باید در آن ذکر شود که معامله خودرو در چه صورتی و با چه شرایطی امکان فسخ و ابطال را دارد.
- مدارک شناسایی طرفین معامله باید به دادگاه ارائه شود تا امکان شناسایی و فراخواندن آن وجود داشته باشد.
- کلیه مدارک و رسیدهای مالی را که نشان از چگونگی نقل و انتقال پول دارند، باید به دادگاه ارائه کرد.
- مدارک خودرو شامل برگ سبز، کارت ماشین و بیمه شخص ثالث باید همراه دادخواست باشند.
- باید یک اظهارنامه کتبی به منظور فسخ قرارداد ماشین به طرف مقابل داده باشید تا ثابت کنید که برای فسخ اقدام کردهاید و طرف مقابل هم از این قضیه مطلع است.
- در نهایت با مراجعه به دفاتر قضایی و شکایت از طرف مقابل، باید منتظر برگزاری دادگاه و حکم قاضی بود.
نمونه متن دادخواست فسخ معامله خودرو
نامهها و دادخواستهای حقوقی، شکل و فرم خاص خود را دارند که بهتر است آن را با کمک فرد آشنا به مسائل حقوقی بنویسید. با این حال در دفاتر قضایی که باید دادخواست خود را به آنجا تحویل دهید، میتوانید از فرمها و نامههای آماده استفاده کنید. اما در کل باید متن دادخواست برای فسخ معامله ماشین به این صورت نوشته میشود:
“موضوع: دادخواست فسخ معامله خودرو
ریاست محترم دادگاه عمومی حقوقی
با سلام، احتراما به استحضار میرساند اینجانب به عنوان (خریدار/فروشنده)، در تاریخ … خودرو … به شماره پلاک … را از/به آقای/خانم … خریداری کردهام/فروختهام. پس از معامله، متوجه شدم که … (به طور مثال، عیب در موتور خودرو که در زمان معامله پنهان بوده است)؛ لذا باتوجه به مواد قانونی مربوطه و شرایط قرارداد، درخواست فسخ معامله و استرداد مبلغ پرداختی/خودرو را دارم.
با احترام
امضا و تاریخ”
تبعات حقوقی و مالی فسخ معامله خودرو
تبعات حقوقی و مبلغ فسخ قرارداد و جبران هزینههای انجامشده، بستگی به شرایط و نحوه نوشتن قولنامه و موارد مربوط به فسخ قرارداد دارد. معمولا مبلغ مشخصی به عنوان هزینه و حق فسخ تعیین میشود یا درصدی از مبلغ معامله به عنوان حق فسخ در نظر گرفته خواهد شد تا در صورتی که هر کدام از طرفین، قرارداد را فسخ کردند، به عنوان ضرر و زیان به فرد متضرر پرداخت شود.
گاهی این حق فسخ به خاطر عدم تعهد به یکی از شرایط قولنامه است که معمولا فرد فسخکننده، تقاضای حق فسخ نیز میکند و گاهی فسخ معامله با تقاضای یکی از طرفین معامله صورت میگیرد که باید این فرد، مبلغ حق فسخ را به طرف مقابل بدهد.
در صورتی که معامله فسخ شد، خودرو باید به صورتی که به خریدار تحویل داده شده، به فروشنده پس داده شود و هرگونه خسارتی هم که به خودرو واردشده باید جبران شود. همچنین اگر تا زمان تحویل ماشین به فروشنده، خودرو مشمول هزینههای دیگری مثل جریمه رانندگی، توقیف و خسارت بیمه شخص ثالث شده باشد، باید از سوی خریدار جبران شود.
روش های حل اختلافات در فسخ معامله خودرو
حل اختلاف در معامله خودرو برای فسخ قرارداد، بهتر است به صورت توافقی و با رضایت دو طرف و بدون مراجعه به محاکم قضایی صورت گیرد. اما بااینحال در اکثر مواقع، کار به دادگاه و شکایت کشیده میشود. بنابراین میتوان روش حل اختلاف و فسخ معامله را به سه دسته تقسیم کرد:
- سادهترین راه، حل اختلاف و فسخ معامله خودرو با توافق طرفین است. این کار هزینههای بعدی مثل هزینه کارشناسی، وکیل، ارائه دادخواست و… را ندارد و همچنین در وقت صرفهجویی میشود.
- در حالت دیگر میتوان با ارائه دادخواست و شکایت و مراجعه به دادگاه، منتظر حکم قاضی بود. این کار به نوعی سختترین، پردردسرترین و هزینهبرترین حالت است و البته که حکم نهایی قاضی، لازمالاجرا خواهد بود.
- روش دیگری که برای حل این مشکل و فسخ معامله و گرفتن حق فسخ میتوان انجام داد، مراجعه به داور است. این کار هم سریعتر است و هم دردسر و مشکلات کمتری دارد و نظر داور نیز برای هر دو طرف لازمالاجراست. ضمن اینکه امکان توافق با حضور میانجی و داور در این روش نیز وجود دارد.
نکات مهم برای جلوگیری از مشکلات حقوقی
فسخ معامله خرید خودرو به هر شکلی اگر با عدم رضایت طرف مقابل باشد، مشکلات و دردسرهای خود را دارد. به نحوی که باید برای فسخ معامله خودرو و قولنامه و گرفتن حق فسخ و ضرر و زیان، شکایت کرد و کار را به دادگاه کشاند. به همین دلیل بهتر است در زمان خرید یا فروش خودرو، تمام موارد لازم از نظر کارشناسی و قیمت خودرو تا نوشتن قولنامه درست و معتبر را مدنظر قرار داد.
موارد لازم برای نقل و انتقال خودرو، بررسی سلامت سند و وکالت فروش خودرو، بررسی بیمه شخص ثالث، آزاد بودن پلاک و عدم مشکلی در تعویض پلاک و… را با دقت بررسی کرد تا از نظر حقوقی کمترین احتمال خطا و بروز مشکلات پیش آید.
همچنین در زمان نوشتن قولنامه ماشین، بهتر است از یک کارشناس حقوقی یا فرد آشنا به معامله خودرو کمک گرفت تا قولنامه ماشین درست و دقیق نوشته شود. بندهای قولنامه، خصوصا بخش شرایط و همچنین بخش فسخ قولنامه باید کاملا مطالعه شود تا در آینده و در صورت بروز مشکل در معامله بتوان برای گرفتن حق خود، از مراجع قضایی کمک گرفت.
نتیجه گیری
معاملات خودرویی و خرید و فروش خودرو میتواند بالا و پایین زیادی داشته باشد و به راحتی یکی از طرفین را متضرر کند. خصوصا در این روزها و این بازار که فروش خودروهای معیوب به دیگران، بسیار اتفاق میافتد.
ازاینرو باید در کنار همراهداشتن و استفاده از کارشناسان فنی برای تعیین سلامت بخشهای فنی خودرو و استفاده از کارشناس نقاشی برای تعیین رنگشدگی بدنه و اصالت اتاق خودرو، باید از کارشناس حقوقی برای نوشتن قولنامه خودرو و انجام یک معامله بیدردسر نیز استفاده کرد.
فسخ قولنامه و فسخ قرارداد هم موضوعی است که میتواند حتی به عنوان یکی از روشها برای فریب افراد، مورد استفاده قرار بگیرد. به همین دلیل آگاهی از موضوع فسخ قرارداد و روشهای فسخ و چگونگی فسخ معامله خودرو اهمیت زیادی دارد.
سوال های متداول
چه زمانی میتوان معامله خودرو را فسخ کرد؟
برای فسخ معامله خودرو شرایطی تعیین میشود که در اصطلاح حقوقی به آنها خیارات میگویند. با توجه به زمان و شرایط گفتهشده در قولنامه، میتوان با استدلال به یکی از این خیارات یا شروط معامله را فسخ کرد.
خیار غبن چیست و چه کاربردی دارد؟
خیار غبن به معنی ضرر قابل توجه در معامله است. به این معنی که قیمت خودرو معاملهشده با عرف بازار و قیمت حقیقی، اختلاف قابل توجهی داشته باشد و یکی از طرفین را متضرر کند. در این صورت میتوان با توجه به خیار غبن، معامله را فسخ کرد. البته باید در نظر داشت که معمولا در یکی از بندهای قولنامه، دو طرف معامله از استفاده از تمام خیارات، خصوصا خیار غبن ممنوع میشوند. بنابراین باید در زمان معامله و نوشتن قولنامه، به این بندها کاملا توجه داشت.
آیا فسخ قرارداد پس از تعویض پلاک ممکن است؟
بسته به اینکه چه شرایطی و چه مدت زمانی برای فسخ معامله در قولنامه ماشین نوشته شده باشد، ممکن است بتوان بعد از تعویض پلاک نیز قرارداد را فسخ کرد.
آیا فسخ معامله بدون قرارداد و قولنامه ممکن است؟
فسخ معامله خودرو بدون قرارداد و بدون قولنامه، کاری سخت و نیازمند طیکردن مراحل حقوقی و قضایی است و حتی ممکن است در آخر، باز هم قاضی رای به طرف مقابل بدهد. بنابراین باید در زمان معامله، قولنامهای بین خریدار و فروشنده تنظیم شود و حداقل دو شاهد نیز زیر آن را امضا کنند تا بعدها بتوان از قولنامه ماشین به عنوان سند و مدرک در محاکم قضایی استفاده کرد.
آیا میتوان بدون دلیل معامله خودرو را فسخ کرد؟
با استفاده از خیار شرط در معامله که اشاره به حق فسخ معامله در مدت زمان مشخص دارد، میتوان معامله را فسخ کرد. البته باز هم باید حق فسخ را طبق شروط تعیینشده، به طرف مقابل پرداخت.
چگونه از حق فسخ خود محافظت کنیم؟
معاملات خودرویی ریزهکاریهای زیادی دارند که نیاز به دانش حقوقی درباره آنها را دوچندان میکند. به همین علت بهتر است تا اگر مهارت کافی در این زمینه ندارید، از افراد ماهر و کارشناسان حقوقی در زمان نوشتن قولنامه ماشین استفاده کنید تا بتوانید از حق فسخ خود محافظت کنید.
هزینه فسخ معامله خودرو چقدر است؟
به غیر از هزینههایی که در زمان فسخ به عنوان ضرر و زیان باید به طرف مقابل پرداخت کرد، گاهی مواقع برای فسخ نیاز به انجام کارهای حقوقی و قضایی است که میتواند هزینه فسخ و ضرر و زیان را بالا ببرد. در بعضی از مواقع، هزینههای دیگری مثل کارشناسی، حمل و نقل خودرو، پارکینگ و… نیز ممکن است به این مبالغ اضافه شود.
نویسنده: علیرضا داودی