فهرست مطالب
پمپ بنزین در خودرو یکی از مهم‌ترین قطعاتی است که در عین سادگی، اهمیت و تأثیر زیادی در چگونگی و کیفیت کارکرد موتور خودرو دارد. این قطعه در خودروهای امروزی به صورت مکانیکی و یا برقی در خودروهای کاربراتوری و انژکتوری دیده می‌شود که هر دو مدل، وظیفه رساندن بنزین از باک خودرو را به پشت انژکتورها و یا کاربراتور بر عهده دارند. پمپ بنزین به‌مرورزمان دچار خرابی‌ها و ایراداتی نیز می‌شود که یک نگهداری و استفاده سالم از آن، می‌تواند عمر این قطعه را بسیار افزایش دهد و هنگام فروش خودرو تا حد زیادی به شما کمک کند.
پمپ بنزین ماشین چیست؟
هر خودرویی که از موتور درون‌سوز استفاده می‌کند، نیاز به یک پمپ برای ارسال سوخت از باک تا موتور خودرو دارد. این پمپ در خودروهای دیزلی قدیمی و حتی جدید به صورت مکانیکی است و البته بسیاری از موتورهای دیزلی جدید نیز از پمپ‌های برقی استفاده می‌کنند.
در خودروهای بنزینی قدیمی نیز، پمپ بنزین عمدتاً از نوع مکانیکی هست و در خودروهای انژکتوری، پمپ‌بنزین‌ها از نوع برقی هستند. در هر دو نوع، این پمپ وظیفه رساندن بنزین را از باک تا موتور خودرو برعهده دارد. پمپ‌بنزین‌های برقی به خاطر مزایای فراوانی که نسبت به نمونه‌های مکانیکی دارند، امروزه به طور کامل جای مدل‌های مکانیکی را گرفته‌اند.
پمپ بنزنی‌های برقی در واقع یک موتور الکتریکی قرار گرفته در یک محفظه و قاب است که با ایجاد خلا و مکش به وسیله پروانه و توربینی که دارد، سوخت را از باک بنزین به پشت انژکتورها و یا کاربراتور می‌رساند. این پمپ امروزه در داخل باک خودرو قرار دارد، اما در خودروهای قدیمی‌تر در بیرون باک نصب می‌شد.
قطعات مختلف پمپ بنزین
انواع پمپ بنزین خودرو
پمپ بنزین در خودرو فقط یک وظیفه دارد و آن هم انتقال سوخت از باک خودرو به کاربراتور و یا انژکتورهاست. این قطعه در حالت کلی در دو نوع مکانیکی و برقی دسته‌بندی می‌شود. البته پمپ‌بنزین‌های برقی اولیه که مربوط به خودروهای سه دهه پیش به قبل می‌شوند، عمدتاً در بیرون باک خودرو قرار داشتند و در مدل‌های جدیدتر به خاطر مزایایی چون داغ‌کردن کمتر و صدای پایین‌تر، به داخل باک خودرو منتقل شدند.
پمپ بنزین برقی
پمپ‌بنزین‌های برقی، کارکردی شبیه به دیگر پمپ‌های سیالات دارد. یعنی یک موتور الکتریکی قرار گرفته در یک محفظه، یک پروانه نصب شده روی محور موتور الکتریکی، تعدادی اتصالات و قطعات برقی برای کنترل این موتور، سوپاپ فشارشکن و دریچه برگشت سوخت و… . این موتور الکتریکی با مکش سوخت از باک خودرو، بنزین را به پشت انژکتورها و یا کاربراتور می‌رساند. در خودروهای کاربراتوری، از پمپ‌بنزین‌های برقی با فشار کمتر استفاده می‌شود تا شاهد نشتی سوخت از اتصالات و کاربراتور نباشیم. اما در خودروهای انژکتوری، فشار پمپ بنزین باید بالای 3.5 بار باشد تا انژکتورها بتوانند به خوبی کار پاشش سوخت را انجام دهند.
پمپ بنزین مکانیکی
پمپ‌بنزین‌های مکانیکی بیشتر در خودروهای قدیمی با سیستم سوخت‌رسانی کاربراتوری دیده می‌شوند. چندین دهه از کنار رفتن پمپ‌بنزین‌های مکانیکی به خاطر روی کار آمدن سیستم‌های انژکتوری، می‌گذرد.
در پمپ‌های مکانیکی، یک دیافراگم وظیفه تلمبه زدن برای ارسال سوخت را برعهده دارد که حرکت خود را از بازوی پمپ بنزین که شیطانک نام دارد، دریافت می‌کند. بر روی دیافراگم، دو سوپاپ قرار دارد که یکی روی ورودی سوخت به پمپ و دیگری روی خروجی آن قرار دارد. با تلمبه‌ای که دیافراگم اصلی می‌زند، سوخت از یک سوپاپ وارد شده و از سوپاپ دیگر خارج می‌شود. به خاطر نحوه کارکرد پمپ‌بنزین‌های مکانیکی، ارسال سوخت به سمت کاربراتور یا انژکتور به صورت مداوم نیست و به شکل پالسی انجام می‌شود که همین قضیه به معنی فشار کمتر این نوع پمپ‌هاست.
پمپ بنزین بیرون باکی و داخل باکی
بعضی از پمپ بنزین های برقی در خودروهای قدیمی، در بیرون باک خودرو قرار دارند که این حالت را حتی می توان در خودروهای انژکتور اولیه، نیز دید. این پمپ بنزین ها ساختار ساده تری از نمونه های داخل باکی دارند و البته صدای کارکرد آنها نیز بالاتر است. ضمن اینکه داغ شدن این پمپ بنزین ها نیز به خاطر بیرون بودن از باک سوخت، بیشتر اتفاق می افتد.
اجزای تشکیل‌دهنده پمپ بنزین
پمپ‌بنزین‌های برقی در واقع یک موتور الکتریکی هستند که با کمک یک سری قطعه، کار یک پمپ و مکش بنزین و پمپاژ آن را انجام می‌دهند.
موتور الکتریکی
پمپ بنزین برقی یک موتور الکتریکی دارد که وظیفه آن، مکش سوخت از باک خودرو و ارسال سوخت به سمت موتور است. این موتور الکتریکی از نظر طراحی و کارکرد با نمونه‌های رایجی که همه جا می‌بینیم، تفاوت چندانی ندارد.
ایمپلر (پروانه)
پروانه یا توربین پره‌ای روی محور موتور الکتریکی نصب شده است. وقتی موتور می‌چرخد، این قطعه نیز با ایجاد خلا و مکش، باعث مکش پمپ بنزین و سپس پمپ‌کردن آن در مسیر سوخت‌رسانی می‌شود.
فیلتر سوخت
در کنار فیلتر بنزینی که در بیرون باک و در مسیر سوخت‌رسانی قرار دارد، یک فیلتر نیز در مجموعه پمپ بنزین هست که اولین مرحله از تصفیه بنزین داخل باک را انجام می‌دهد. این فیلتر به خاطر شکل خاصی که دارد، ناخالصی و آلودگی را در داخل خود نگاه نمی‌دارد و در صورت عبور ذرات بسیار ریز آلودگی، این ذرات در داخل فیلتر بنزین اصلی خودرو که معمولاً در زیر اتاق و یا شاسی قرار دارد، جمع می‌شوند.
سوپاپ برگشت
این سوپاپ شبیه به یک شیر یک‌طرفه عمل می‌کند تا سوختی که در مسیر سوخت‌رسانی به سمت موتور ارسال و پمپاژ شده است، دوباره به سمت داخل باک برگشت نکند.
رگلاتور فشار (در برخی مدل‌ها)
در بعضی از مدل‌های پمپ بنزین برقی، یک فشارشکن سوخت یا همان رگولاتور نیز دیده می‌شود تا در صورت افزایش فشار پمپ بنزین، این فشار به مسیر سوخت‌رسانی، ریل سوخت و انژکتورها منتقل نشود. در تمام پیشرانه‌های انژکتوری، این نوع از فشارشکن سوخت روی ریل سوخت موتور نیز وجود دارد.
اتصالات الکتریکی
هر قطعه الکتریکی دارای یک سری اتصالات و مدار برای راه‌اندازی و کارکرد هست و پمپ بنزین برقی نیز از این قاعده جدا نیست.
مغزی پمپ بنزین چیست؟
در خودروهایی که پمپ بنزین برقی آنها درون باک خودرو قرار دارند، شاهد یک مجموعه از قطعات هستیم که در کنار هم پمپ بنزین خودرو را تشکیل می‌دهند. قلب این قطعه، همان مغزی پمپ بنزین است که کار مکش و پمپاژ بنزین را برعهده دارد.
مغزی پمپ بنزین بسیاری از خودروها، شبیه به هم هست و به همین خاطر، می‌توان مغزی پمپ بنزین یک خودرو دیگر را به جای مغزی پمپ بنزین دیگری، استفاده کرد. اما باید توجه داشت که مغزی متفرقه‌ای که استفاده می‌کنیم، از کیفیت لازم برای رساندن فشار سوخت به اندازه مورد نیاز پیشرانه خودرو، برخوردار باشد.
نحوه کار پمپ بنزین
در خودروهای امروزی از پمپ‌بنزین‌های برقی استفاده می‌شود و دیگر خبری از پمپ‌بنزین‌های مکانیکی نیست.
پمپ‌بنزین‌های برقی، ساختاری مشابه با پمپ‌های سیالات دیگر مثل پمپ شیشه‌شور خودرو دارد. با این تفاوت که طول عمر بسیار بیشتری داشته و از مهندسی و تکنولوژی بالاتری نیز استفاده می‌کند. یک موتور الکتریکی در یک محفظه فلزی قرار دارد که پروانه نصب شده روی آن، وظیفه مکش سوخت و پمپاژ آن را در شیلنگ سوخت‌رسانی به سمت موتور، بر عهده دارد. وقتی سوئیچ را باز می‌کنیم، کامپیوتر خودرو به پمپ بنزین دستور می‌دهد تا مسیر سوخت‌رسانی را از بنزین پر کند. این کار با چند ثانیه کارکرد پمپ بنزین انجام شده و فشار مسیر سوخت‌رسانی به 3.5 بار و حتی بیشتر می‌رسد. این فشار برای یک پاشش دقیق توسط انژکتورها، لازم است. با استارت‌زدن و روشن‌شدن خودرو، پمپ بنزین نیز شروع به کار می‌کند تا مسیر سوخت‌رسانی، همیشه از فشار کافی برخوردار باشد.
در بعضی از پمپ‌بنزین‌ها، یک فشارشکن نیز تعبیه شده است تا در صورتی که فشار کاری پمپ بنزین، بیش از حد استاندارد بود، به مسیر سوخت‌رسانی فشار وارد نشود. در بعضی از موتورها نیز، این فشارشکن روی ریل سوخت قرار دارد.
علائم خرابی پمپ بنزین
یکی از علائم خرابی پمپ بنزین خودرو یا به صورت سوختن کامل است و یا ضعیف‌شدن و نیم‌سوز شدن آن که در حالت اول، خودرو کلاً روشن نخواهد شد چون سوختی به انژکتورها نمی‌رسد و در حالت دوم نیز، کارکرد موتور خودرو به مشکل خواهد خورد.
روشن‌نشدن خودرو
در صورت سوختن پمپ بنزین، هیچ سوختی به موتور خودرو نمی‌رسد و در نتیجه، روشن نخواهد شد. پمپ‌بنزین‌های برقی دارای صدای کمی هستند که یکی از اولین و بهترین نشانه‌ها برای بررسی سوختن آن هست.
ریپ‌زدن موتور خودرو
وقتی فشار کاری پمپ بنزین به هر دلیلی کاهش پیدا کند، انژکتورها پاشش صحیحی نخواهند داشت و در نتیجه، موتور خودرو به ریپ‌زدن می‌افتد. ریپ زدن ماشین البته دلایل دیگری نیز می‌تواند داشته باشد، اما یکی از شایع‌ترین این دلایل، ضعف در کارکرد پمپ بنزین است.
سخت روشن‌شدن موتور خودرو
وقتی پمپ بنزین ضعیف است، انژکتورها نیز دچار مشکل می‌شوند و در نتیجه، موتور خودرو بعد از چندین بار استارت‌زدن روشن می‌شود. چرا که باید مسیر ریل سوخت به فشار مناسب برسد تا انژکتورها بتوانند پاشش درستی داشته باشند.
کاهش شتاب گیری خودرو
پمپ بنزین نیم‌سوز شده و معیوب، دچار افت فشار می‌شود و به همین خاطر، انژکتورها نمی‌توانند پاشش درست و دقیقی داشته باشند. در این وضعیت، موتور خودرو نیز کارکرد خوبی نداشته و شتاب آن افت می‌کند. ضمن اینکه در زیر فشار نیز اصطلاحاً موتور خودرو کم می‌آورد.
افزایش صدای کارکرد پمپ بنزین
یکی از نشانه‌های نیم‌سوز شدن و نزدیک‌شدن پمپ بنزین به مرگ خود، افزایش صدای کارکرد آن هست. این وضعیت خصوصاً در پمپ‌بنزین‌هایی که در بیرون باک سوخت قرار دارند، بیشتر مشهود است.
دلایل خرابی پمپ بنزین
یک پمپ بنزین برقی، یک قطعه مصرفی است که هرچند طول عمر مشخصی نمی‌توان برای آن تعیین کرد، اما به‌مرورزمان و با توجه به نوع و نحوه استفاده از آن، دچار فرسودگی و استهلاک شده و در نهایت از کار می‌افتد. اما یک سری عوامل باعث کاهش سریع‌تر این طول عمر خواهند شد.
رانندگی با سوخت کم
پمپ‌بنزین‌های برقی با بنزینی که از خود عبور می‌دهند، خنک می‌شوند. وقتی سطح سوخت پایین می‌آید، خنک‌کاری این پمپ‌ها نیز مشکل می‌خورند. تکرار این وضعیت در طولانی‌مدت، باعث کاهش عمر مفید پمپ بنزین خواهد شد.
مشکلات برقی
پمپ بنزین برقی یک قطعه الکترونیکی است که وجود ایرادات برقی در آن، دور از ذهن نیست. با این وجود، مشکلات برقی در پمپ‌بنزین‌های امروزی بسیار کم دیده می‌شود؛ اما محال و غیرممکن نیست.
کیفیت سوخت
پمپ‌بنزین‌های برقی امروزی دارای یک فیلتر در مجموعه خود نیز هستند. پایین‌بودن کیفیت سوخت و وجود ناخالصی در آن، به پمپ بنزین آسیب می‌رساند. این ناخالصی‌ها نه فقط به صورت ذرات ریز آلودگی هستند، بلکه وجود آب و رطوبت در داخل سوخت نیز به پمپ بنزین آسیب می‌رسانند.
ایرادات مسیر سوخت‌رسانی
وجود گرفتگی در مسیر سوخت‌رسانی باعث فشار آمدن به پمپ بنزین و کاهش فشار آن و در نهایت سوختن آن خواهد شد.
ایرادات برقی
در خودروهای انژکتوری، پمپ بنزین، اجازه کارکرد خود را از ECU خودرو می‌گیرد. وجود عیب‌وایراد در این بین مثل سوختن فیوز، عمل‌کردن و فعال‌شدن سوئیچ اینرسی، خرابی رله‌ها و…. باعث می‌شود تا دستور روشن‌شدن و کارکردن پمپ بنزین صادر نشود.
کثیفی فیلتر سوخت
همان طور که می‌دانیم، یک توری کف کش وظیفه دارد تا از ورود ناخالصی‌های درشت به محفظه پمپ بنزین در داخل باک خودرو، جلوگیری کند. اما باز هم ناخالصی و آلودگی از این توری عبور خواهد کرد. فیلتر داخلی پمپ بنزین، دومین فیلتری است که بنزین را تصفیه می‌کند. اما بازهم ناخالصی‌های بسیار ریز و همچنین رطوبت و آب حل شده در بنزین، از این صافی نیز عبور می‌کنند. یک فیلتر دیگر که معمولاً در زیر اتاق و در مسیر سوخت‌رسانی قرار دارد، وظیفه دارد تا ناخالصی‌های عبور از پمپ بنزین را جذب کند. گرفتگی این فیلتر به مرور زمان باعث فشار آمدن به پمپ بنزین و اصطلاحاً نیم‌سوز شدن آن خواهد شد. این وضعیت یکی از شایع‌ترین علل ضعف سیستم سوخت‌رسانی و اختلال در کارکرد موتور است.
نحوه تست و عیب‌یابی پمپ بنزین
پمپ بنزین شاید بسوزد و یا ضعیف شود. همچنین ایرادات دیگری نیز ممکن است که در این بین به وجود آید که باعث نرسیدن و یا کم رسیدن سوخت به موتور خودرو شود.
احتمال سوختن پمپ بنزین
اولین مرحله و ساده‌ترین روش برای تست پمپ بنزین، گوش‌دادن به صدای کارکرد آن هست. در اکثر خودروهای موجود در کشورمان، صدای پمپ بنزین را می‌توان با کمی دقت شنید. اگر با باز کردن سوئیچ، صدای پمپ بنزین را نشنیدیم، به احتمال زیاد این قطعه خراب شده و سوخته است.
اما خرابی در قسمت‌های دیگر نیز می‌تواند باعث ازکارافتادن پمپ بنزین شود. در صورت کارنکردن پمپ بنزین، به سراغ فیوز آن می‌رویم. این فیوز را چک کرده و در صورتی که سلامت بود، به تست و بررسی قسمت‌های برقی دیگر مثل سوئیچ اینرسی و رله‌های مربوطه مثل رله دوبل باید رفت.
در صورتی که تمام این بخش‌های نیز مشکلی نداشتند، پمپ بنزین را باید بازکرده و در بیرون آن را آزمایش کنیم. اگر خرابی از پمپ بنزین بود، باید آن را تعویض کرد.
احتمال ضعیف‌شدن پمپ بنزین
اما گاهی مواقع احتمال می‌دهیم که پمپ بنزین ضعیف شده باشد. این وضعیت باعث می‌شود که خودرو در زیر فشار و در مسیرهایی که مصرف سوخت زیاد است، کم بیاورد. بهترین راه برای تست این وضعیت، باز کردن شلنگ سوخت‌رسانی موتور است. سپس با گذاشتن یک فشارسنج، می‌توان فشار کاری پمپ بنزین را چک و کنترل کرد.
احتمال ایراد در مسیر سوخت‌رسانی
وجود ایراد در مسیر سوخت‌رسانی مثل کثیف بودن بیش از حد فیلتر سوخت و یا نشتی در شلنگ‌ها، باعث می‌شود که سوخت به اندازه کافی به موتور خودرو نرسد.
احتمال ایراد در مسیر برگشت سوخت
بعضی از پمپ‌بنزین‌ها دارای یک سوپاپ برگشت سوخت نیز هستند. اما در بسیاری از خودروها نیز در انتهای ریل سوخت، یک فشارشکن نیز نصب هست تا در صورت افزایش بیش از حد فشار سوخت، مسیر برگشت به سمت باک باز شود. گاهی مواقع، این فشارشکن ضعیف می‌شود و در نتیجه، فشار بنزین در ریل سوخت افت می‌کند که می‌تواند باعث کارکرد نادرست انژکتورها و ریپ‌زدن خودرو شود.
راهکارهای نگهداری و افزایش عمر پمپ بنزین
- همیشه گفته می‌شود که کمبود بیش از حد بنزین در باک خودرو که منجر به روشن‌شدن چراغ بنزین شود، یکی از عوامل آسیب‌رسان به پمپ بنزین است. پس سعی کنیم همیشه قبل از روشن‌شدن چراغ بنزین، باک خودرو را از بنزین پر کنیم.
- تعویض به‌موقع فیلتر سوخت و استفاده از قطعات باکیفیت، می‌تواند ضامن طول عمر پمپ بنزین خودرو باشد. سعی کنیم حداقل سالی یکبار، فیلتر سوخت را تعویض کنیم.
- از ریختن مکمل بنزین‌های غیراستاندارد و یا تینر به داخل باک جدا خودداری کنیم. این مواد با بلندکردن لایه‌های ناخالصی رسوب‌کرده در باک خودرو، باعث گرفتگی فیلتر پمپ بنزین، فیلتر سوخت و مسیر سوخت‌رسانی می‌شوند که در مجموع، باعث فشار آمدن به پمپ بنزین خواهد شد.
- از ورود ناخالصی به باک خودرو جلوگیری کنیم. این وضعیت معمولاً در زمان تمام‌شدن بنزین و ریختن بنزین از ظرف به داخل باک خودرو دیده می‌شود.
- در صورت بروز مشکل در کارکرد خودرو که احتمال ضعیف‌بودن فشار سوخت داده شد، باید سریعاً به دنبال رفع عیب باشیم. گرفتگی مسیر و یا نشتی در مسیر، هر دو به پمپ بنزین فشار مضاعف وارد کرده و باعث داغ‌شدن و در نهایت سوختن آن خواهد شد.
نتیجه‌گیری
پمپ بنزین یکی از چندین پمپی است که در خودرو وجود دارد. این قطعه وظیفه ارسال سوخت را به سمت موتور برعهده دارد و همین توضیح کوتاه، اهمیت کاری آن را نشان می‌دهد. به همین خاطر، کیفیت و چگونگی کارکرد این قطعه، اهمیت و تأثیر زیادی در کارکرد موتور دارد. برای مثال، پمپ بنزین پراید به عنوان یکی از قطعات حساس این خودرو، در صورتی که عملکرد مناسبی نداشته باشد، می‌تواند باعث ریپ زدن ماشین و حتی خاموش شدن آن در زمان رانندگی شود. همچنین، بوی بنزین داخل ماشین ممکن است در برخی مواقع ناشی از نشتی یا عملکرد نادرست پمپ بنزین باشد. هرچند که پمپ بنزین یک قطعه مصرفی است؛ اما چگونگی نگهداری از آن و انجام یک سری از مراقبت‌ها می‌تواند در افزایش طول عمر آن تأثیر به سزایی داشته باشد. یکی از مهم‌ترین و ساده‌ترین این راه‌ها، جلوگیری از کم‌شدن سطح بنزین در باک تاحدی‌که چراغ بنزین روشن شود، است. چرا که کم‌شدن بیش از حد بنزین در باک، می‌تواند هم ناخالصی‌ها را بیشتر به سمت صافی پمپ بنزین بیاورد و هم خنک‌شدن پمپ بنزین را تحت‌تأثیر قرار دهد. آشنایی با نحوه بنزین زدن ماشین و رعایت اصول آن نیز می‌تواند نقش مهمی در سلامت سیستم سوخت‌رسانی ایفا کند. توجه به این نکات به‌خصوص برای افرادی که قصد فروش ماشین دست دوم یا فروش خودرو خود را دارند، اهمیت بیشتری دارد؛ چرا که عملکرد صحیح پمپ بنزین یکی از مواردی است که خریداران در زمان بررسی فنی خودرو به آن توجه می‌کنند.
سؤالات متداول
- آیا رانندگی با سوخت کم در باک به پمپ بنزین آسیب می‌زند؟
وقتی سوخت در باک خودرو کم باشد، امکان ورود ناخالصی‌های داخل باک به فیلتر پمپ بنزین بیشتر می‌شود که همین باعث آسیب‌دیدن و خرابی سریع‌تر فیلتر پمپ بنزین خواهد شد. همچنین چون پمپ بنزین با عبور سوخت از داخلش خنک می‌شود، در صورت تمام‌شدن سوخت نیز، پمپ بنزین خنک نخواهد شد که باعث افزایش استهلاک آن خواهد شد. - هر چند وقت یکبار باید فیلتر سوخت تعویض شود؟
با طی هر 15 تا 20 هزار کیلومتر و یا سالی یک بار، بهتر است تا فیلتر سوخت را تعویض کنیم. - هزینه تعویض پمپ بنزین چقدر است؟
هزینه تعویض پمپ بنزین بسته به نوع پمپ و خودرو، متفاوت است. اما برای خودروهای تولید داخل در حدود 300 تا 450 هزار تومان متغیر است. - چرا پمپ‌بنزین‌های برقی جای پمپ‌بنزین‌های مکانیکی را گرفتند؟
کارکرد پمپ‌بنزین‌های برقی از موتور خودرو جداست و به همین خاطر، توانی از موتور را مصرف نمی‌کنند. ضمن اینکه فشار پمپ‌بنزین‌های برقی از پمپ‌بنزین‌های مکانیکی نیز بیشتر بوده که لازمه سیستم‌های انژکتوری است.
نویسنده: علیرضا داودی
