سنسور دریچه گاز و نقش آن در خودرو

دریچه گاز یکی از قطعات کلیدی موتور خودرو در بخش مکش است. این قطعه وظیفه دارد میزان هوای ورودی به داخل سیلندرها را تنظیم کند. وقتی که شما پدال گاز را فشار می‌دهید، دریچه گاز باز می‌شود تا هوای بیشتری به مجرای مکش و در نهایت سیلندرها برسد. هم‌زمان با این کار، تزریق سوخت نیز افزایش می‌یابد تا قدرت بیشتری تولید شود. این قطعه از اجزای مختلفی تشکیل شده که سنسور دریچه گاز یکی از مهم‌ترین آنهاست. این سنسور نقشی حیاتی در کارکرد درست موتور دارد و در صورت خرابی، می‌تواند زنجیره‌ای از مشکلات را برای ماشین شما ایجاد کند. آیا می‌دانید این سنسور چه کاری انجام می‌دهد و چگونه بر عملکرد سایر اجزای خودرو تاثیر می‌گذارد؟

سنسور دریچه گاز

سنسور دریچه گاز که روی بدنه این قطعه نصب می‌شود، وظیفه دارد میزان گشودگی پولکی و مقدار هوای ورودی به مجاری مکش را کنترل و گزارش کند. داده‌های استخراج‌شده توسط این سنسور به ECU (کامپیوتر خودرو) ارسال می‌شود. در گام بعدی، ECU با پایش فاکتورهای دیگری دیگری مثل دما، دور موتور و داده‌های دریافتی از سنسور مف (MAF)، میزان سوخت تزریقی و زمان جرقه‌زنی شمع‌ها را تنظیم می‌کند.

پایه های سنسور دریچه گاز

سنسور دریچه گاز از طریق سه پایه یا پین وظیفه خود را انجام می‌دهد. پایه ۱ و ۳ برق مورد نیاز را تامین می‌کند و پایه ۲ داده‌های لازم را به ECU منتقل می‌کند. با باز شدن سوئیچ، پایه ۱ مثبت برق ۵ ولتی را دریافت می‌کند و پایه ۳ هم اتصال منفی است. وقتی راننده استارت می‌زند، حسگر دریچه گاز شروع به کار کرده و داده‌های مربوط به تغییر زاویه و میزان گشودگی پولکی را در قالب سیگنال‌های متناوب به ECU ارسال می‌کند.

 وظیفه سنسور دریچه گاز

در بالا نیز اشاره کردیم که سنسور موقعیت دریچه گاز با پایش مداوم پولکی، وضعیت آن را تشخیص می‌دهد. با کمک داده‌های دریافتی از این سنسور، ECU میزان تزریق سوخت و زمان جرقه‌زنی شمع‌ها را تنظیم می‌کند. به‌عبارت دیگر، این سنسور در کارکرد صحیح موتور و تنظیم میزان قدرت و گشتاور موتور دخیل است.

انواع سنسور دریچه گاز ماشین

به‌طور کلی سنسور دریچه گاز ماشین به دو دسته پتانسیومتر و اثر هال تقسیم می‌شود. عملکرد هر دو سنسور مشابه است، اما از لحاظ مکانیسم اندازه‌گیری گشودگی دریچه گاز تفاوت دارند. سنسور پتانسیومتری رایج‌تر است و بیشتر خودروها از آن بهره می‌برند. اما در خودروهای اسپرت و مدل‌های مجهز به موتور قدرتمند، سنسور اثر هال بیشتر مورد استفاده قرار می‌گیرد.

در نوع پتانسیومتری، یک مقاومت متغیر به شفت دریچه گاز متصل است. با فشردن پدال گاز توسط راننده و باز شدن دریچه، میزان مقاومت در پتانسیومتر تغییر پیدا می‌کند و سیگنالی ولتاژی به ECU ارسال می‌شود. کامپیوتر خودرو از طریق این سیگنال میزان تزریق سوخت را تنظیم می‌کند.

در نوع اثر هال، از میدان مغناطیسی برای تعیین وضعیت دریچه گاز استفاده می‌شود. در این نوع سنسور، یک آهنربای کوچک روی شفت دریچه قرار می‌گیرد. با چرخش شفت، این آهنربا از روی سنسور اثر هال عبور کرده و سیگنال ولتاژ ایجاد می‌کند. ECU با کمک این سیگنال، تزریق سوخت را تنظیم می‌کند.

عملکرد سنسور دریچه گاز

گفتیم که سنسور دریچه گاز دارای سه پایه یا پین است. وقتی که راننده سوئیچ خودرو را باز می‌کند، برق سنسور توسط پایه‌های ۱ و ۳ تامین شده و آماده کار می‌شود. با استارت موتور و فشردن پدال گاز، این سنسور از طریق یکی از مکانیسم‌های فوق، میزان گشودگی دریچه گاز را تشخیص می‌دهد و سیگنال آن را به‌ وسیله پایه ۲ به ECU ارسال می‌کند.

بد نیست به این موضوع اشاره کنیم که سنسور دریچه گاز بر مبنای ECU خودرو متفاوت است و باید مدل متناسب را انتخاب کرد. در صورت استفاده از مدلی که با ECU سازگار نیست، فرایند احتراق در موتور با اختلال مواجه خواهد شد.

علائم خرابی سنسور دریچه گاز

مثل هر قطعه دیگر، خرابی سنسور دریچه گاز هم علائم و نشانه‌هایی دارد که در زیر آنها را مرور می‌کنیم.

دور موتور بالا در حالت خلاص

یکی از نشانه‌های اصلی خرابی سنسور دریچه گاز خودرو، بالا رفتن دور موتور و گاز خوردن خود به خود خودرو در حالت خلاص است. این مشکل البته می‌تواند به دلیل کثیفی یا خرابی استپر نیز بروز کند. به همین خاطر بهتر است پیش از هر اقدامی، ابتدا علت گاز خوردن ماشین کشف شود.

کپ کردن ماشین در دور ۲۵۰۰ تا ۳۰۰۰

اگر در دور موتور بین ۲۵۰۰ تا ۳۰۰۰ متوجه شدید که ماشین به خوبی گاز نمی‌خورد و موتور دچار خفگی می‌شود، باید سلامتی حسگر دریچه گاز را بررسی کنید.

تاخیر در گاز خوردن ماشین

چنانچه سنسور موقعیت دریچه گاز نتواند ولتاژ کافی ایجاد کند، موتور دور نمی‌گیرد. در چنین شرایطی، وقتی پدال گاز را فشار دهید، پیشرانه با تاخیر قابل توجه و پس از چند ثانیه گاز خواهد خورد.

تاخیر در کاهش دور موتور

در کنار تاخیر در گاز خوردن، تاخیر در پایین آمدن دور موتور نیز می‌تواند نشانه‌ خرابی سنسور دریچه گاز باشد. این مشکل به خاطر ارسال اطلاعات نادرست به ECU ایجاد می‌شود.

افزایش مصرف سوخت

زمانی که موتور خودرو گاز می‌خورد یا دور موتور در برابر پایین آمدن مقاومت می‌کند، ECU دریچه گاز را باز تشخیص می‌دهد. از این رو کامپیوتر خودرو دستور تزریق سوخت بیشتر را صادر می‌کند، در نتیجه میزان مصرف سوخت افزایش می‌یابد.

خاموشی خودرو هنگام سرد بودن

اگر زمانی که موتور سرد است، با گاز دادن ناگهانی ماشین خاموش شود، سنسور دریچه گاز وظیفه خود را به‌درستی انجام نمی‌دهد. البته این مشکل ممکن است دلایل دیگری نیز داشته باشد که خرابی حسگر دریچه گاز فقط یکی از آنهاست.

افت شتاب و کاهش کشش

در صورت خرابی یا بروز اختلال در عملکرد حسگر دریچه گاز، موتور خودرو منظم کار نمی‌کند. این امر مشکلاتی را در پی دارد که افت شتاب و کاهش کشش خودرو در سربالایی‌ها از جمله آنها است.

گاز هرز خوردن خودرو

بازی خودبه‌خود دور موتور و بالا رفتن آن بدون دخالت راننده در شرایط مختلف از دیگر نشانه‌های خرابی سنسور دریچه گاز به شمار می‌رود. همان‌طور که اشاره شد، این مشکل می‌تواند با عملکرد نادرست استپر نیز در ارتباط باشد.

مشکل در تعویض دنده

هر گونه اختلال در عملکرد سنسور دریچه گاز، باعث ارسال اطلاعات نادرست می‌شود. در خودروهای مجهز به گیربکس اتوماتیک، این مسئله می‌تواند عملکرد گیربکس را تحت تاثیر قرار دهد و فرایند تعویض دنده مختل شود. در خودروهای دستی نیز، چنانچه به دلیل عملکرد نادرست سنسور دریچه گاز، دور موتور بیش از حد بالا برود، تعویض دنده سخت خواهد شد.

روشن شدن چراغ چک

هر گونه اختلال در فرایند سوخت‌رسانی و احتراق باعث روشن شدن چراغ چک می‌شود. خرابی و عملکرد نادرست سنسور دریچه گاز می‌تواند از عوامل ایجاد اختلال در فرایند احتراق باشد. بنابراین، اگر چراغ چک خودرو روشن شود، خرابی حسگر دریچه گاز یکی از احتمالات خواهد بود. البته می‌دانید که روشن شدن چراغ چک دلایل بسیار زیادی دارد.

سخت روشن شدن خودرو

خرابی سنسور دریچه گاز، نسبت ترکیب مخلوط سوخت و هوا را بر هم می‌زند و آن را از شرایط استاندارد خارج می‌کند. در مواقع حاد این موضوع باعث می‌شود ماشین سخت استارت بخورد.

دلایل خرابی سنسور دریچه گاز

خرابی سنسور دریچه گاز محدود به یک علت خاص نیست و دلایل مختلفی دارد که در ادامه به هر یک از آنها می‌پردازیم.

نقص در  ECU

حتما می‌دانید که ECU نقش مغز متفکر خودرو را دارد و اگر نتواند دستورات صحیحی را به سایر قطعات ارسال کند، ممکن است زمینه‌ساز خرابی آنها شود. سنسور موقعیت دریچه گاز از این قاعده مستثنا نیست و یک ECU مشکل‌دار ممکن است آن را بسوزاند.

اتصالی سیم کشی و نوسان برق

در صورت ایجاد نوسان در سیستم برق ماشین یا هر گونه اتصالی در سیم‌کشی خودرو، ECU داده‌هایی مغایر با شرایط واقعی دریافت می‌کند. در چنین شرایطی این احتمال وجود دارد که ECU بر پایه داده‌های اشتباه، دستورهای غلطی را به سنسورهای مختلف صادر کند. صدور دستورهای غلط هم به نوبه خود می‌تواند موجب از کار افتادن برخی سنسورها شود.

شستشوی داخل موتور

برخی از قطعات خودرو، مثل سنسورهای الکترونیکی، نسبت به رطوبت و خیس شدن بسیار حساس هستند و کوچک‌ترین تماس با آب، آنها را معیوب می‌کند. حسگر دریچه گاز جزو این دسته است و هنگام شستشوی موتور باید از پاشش آب به قسمت‌های حساس از جمله بدنه دریچه گاز خودداری کنید.

معیوب بودن پولکی

دریچه گاز در کنار سنسور الکترونیکی، قطعات مکانیکی نیز دارد که پولکی یکی از آنهاست. چنانچه پولکی یا هر قطعه دیگر با مشکل مواجه شود، به مرور سنسور دریچه گاز را نیز با اختلال روبرو خواهد کرد که نتیجه آن خرابی در بلندمدت است.

گاز دادن ناگهانی و بیش از حد

گاز دادن و بردن دور موتور تا محدود قرمز و کات‌آف اگرچه هیجان‌ خاص خود را دارد، اما می‌تواند با ایجاد مشکلاتی مثل خرابی قطعات داخلی موتور و معیوب شدن سنسورهای مختلف از جمله سنسور دریچه گاز، مالک خودرو را پشیمان کند.

تشخیص خرابی سنسور دریچه گاز

مثل هر قطعه دیگر، سنسور دریچه گاز نیز ممکن است روزی خراب شود. همان‌طور که در بالا اشاره کردیم، در صورت روبه‌رو شدن با مشکلاتی مثل افزایش مصرف سوخت، افت شتاب، دور موتور بالا در حالت خلاص و سخت روشن شدن موتور باید احتمال دهید که حسگر دریچه گاز ایراد پیدا کرده است. البته برای مطمئن شدن از این موضوع باید با دستگاه دیاگ خطاهای مربوطه را بررسی کرد.

تاثیر خرابی سنسور در فروش خودرو

خودروهای کارکرده پس از انجام کارشناسی و بررسی‌های دقیق معامله می‌شوند. خرابی سنسور دریچه گاز می‌تواند ایرادات متعددی در خودرو ایجاد ‌کند. این ایرادات هنگام کارشناسی و فروش ماشین نمایان شده و ممکن است مشتری با دیدن آنها از خرید منصرف شود. در کنار فروش سخت‌تر، باید گفت وجود هر نوع نقص در نهایت افت قیمت خودرو کارکرده را در پی دارد.

تعمیر سنسور دریچه گاز

برخی از مشکلات و خطاهای مربوط به سنسور دریچه گاز از طریق برنامه‌ریزی مجدد و پاک کردن خطا قابل رفع است. اما در صورت محرز بودن خرابی، بهترین کار تعویض آن با یک قطعه استاندارد و باکیفیت است، چرا که همانند اکثر سنسورها، امکان تعمیر این حسگر در اکثر مواقع وجود ندارد.

بررسی سنسور دریچه گاز با دیاگ

خرابی سنسور موقعیت دریچه گاز باعث ثبت خطا می‌شود، به همین خاطر با دستگاه دیاگ امکان مشاهده آن وجود دارد. در این حالت با انجام مراحلی می‌توان سلامتی حسگر دریچه گاز را دقیق‌تر بررسی کرد. این مراحل عبارتند از:

• بررسی ولتاژ خروجی سنسور موقعیت دریچه گاز در حالت راکد: در این حالت که دریچه گاز بسته است، ولتاژ نرمال بین ۴۰۰ و ۵۰۰ و در برخی خودروها تا ۸۰۰ میلی ولت است. در حالت کاملا باز دریچه نیز این میزان باید بین ۴۳۰۰ تا ۴۸۰۰ میلی ولت باشد. اگر ولتاژ کمتر از ۴۰۰ باشد، خودرو با تاخیر گاز می‌خورد.
• بررسی درصد گشودگی دریچه گاز در حالت راکد: در بیشتر خودروها رقم نرمال صفر است، در حالت کاملا باز هم این رقم به ۹۴ درصد می‌رسد. اگر درصد گشودگی در حالت راکد بیشتر از صفر باشد، باید نسبت به سالم بودن سیم گاز مطمئن شد. چنانچه سیم گاز سالم بود، خرابی حسگر دریچه گاز قوت می‌گیرد.
• در بخش پارامترها، دریچه گاز در حالت راکد باید دور آرام، در حالت نیمه باز باید دور متوسط و در حالت کاملا باز باید دور حداکثر را نشان دهد.

تعویض سنسور دریچه گاز پراید

تعویض سنسور موقعیت دریچه گاز پراید یا هر خودروی دیگر از طریق چند مرحله ساده قابل انجام است که در زیر به طور خلاصه به آنها اشاره می‌کنیم.

جدا کردن اتصالات باتری

ابتدا و پیش از شروع کار بهتر است سر منفی باتری را جدا کنید تا احتمال صدمه به سایر اجزا و قطعات برقی کاهش یابد.

قطع اتصال سنسور دریچه گاز

پس از پیدا کردن محل حسگر دریچه گاز، باید سوکت سیم رابط آن با ECU را جدا کنید. برای این کار ممکن است به باز کردن گیره‌های مخصوص نیاز داشته باشید.

باز کردن پیچ های سنسور

در مرحله بعدی باید به سراغ پیچ‌های سنسور بروید. بعد از باز کردن این پیچ‌ها را در جایی مطمئن بگذارید، چرا که هنگام نصب سنسور جدید به آن نیاز پیدا می‌کنید.

برداشتن سنسور معیوب

با باز کردن پیچ‌ها، می‌توانید سنسور معیوب را از جای خود خارج کنید.

نصب سنسور جدید

اکنون نوبت قرار دادن سنسور جدید به جای سنسور معیوب است. هنگام گذاشتن این سنسور دقت داشته باشید که حفره‌های مخصوص پیچ‌ها دقیقا سر جای خود قرار بگیرند. پس از اطمینان از این موضوع، پیچ‌هایی را که باز کرده‌اید، در محل خود ببندید.

نتیجه گیری

سنسور دریچه گاز نقش مستقیم در کارکرد درست و منظم موتور دارد. اگر این قطعه به هر دلیلی دچار اختلال شود، مشکلات زیادی برای خودرو ایجاد خواهد شد که هر یک از آنها را در این مطلب مرور کردیم. از آنجایی که خرابی این سنسور، عملکرد سایر قطعات را تحت تاثیر قرار می‌دهد، برای جلوگیری از صدمات بیشتر و افزایش هزینه‌ها، بهتر است در اولین فرصت نسبت به تعویض آن اقدام کنید.

در کنار این باید گفت قیمت خودرو کارکرده تابعی از فاکتورهای متعدد و پرشمار است و خرابی حسگر دریچه گاز می‌تواند تاثیر منفی روی این فاکتورها بگذارد. به همین خاطر توصیه می‌شود در صورت خرابی، تعویض این سنسور را به تعویق نیندازید. این سنسور در بیشتر مواقع قابل تعمیر نیست و باید آن را تعویض کرد. خوشبختانه حسگر دریچه گاز قیمت خیلی بالایی ندارد و فرایند تعویض آن ساده و در عرض چند دقیقه قابل انجام است.

سوالات متداول

وظیفه سنسور دریچه گاز چیست؟

سنسور دریچه گاز وظیفه دارد میزان باز بودن پولکی را کنترل و به ECU گزارش کند. کامپیوتر خودرو (ECU) با کمک داده‌های دریافتی از این سنسور، میزان پاشش سوخت و زمان جرقه‌زنی شمع‌ها را تنظیم می‌کند.

علائم خرابی سنسور دریچه گاز چیست؟

خرابی سنسور گاز نشانه‌هایی دارد که شایع‌ترین آنها عبارتند از افزایش مصرف سوخت، افت توان و کشش خودرو، کاهش شتاب، روشن شدن چراغ چک و بالا رفتن دور موتور در حالت خلاص.

طول عمر سنسور دریچه گاز چقدر است؟

در شرایط نرمال، سنسور دریچه گاز می‌تواند تا آخر عمر خودرو وظیفه خود را به درستی انجام دهد. اما این سنسور به رطوبت و خیس شدن حساسیت دارد و در صورت تماس با آب ممکن است خیلی زودتر از انتظار نیاز به تعویض پیدا کند.

نویسنده: سعید علیپور