صنعت جهانی خودرو در دل خود پیچیدگی‌های بسیار زیاد صنعتی و علمی به همراه دارد که برای یک مصرف کننده این پیچیدگی‌ها هرگز به چشم نمی‌آیند. یک خریدار به عنوان مصرف کننده نهایی باید در بهترین حالت از برند سازنده خودرو مورد نظر، سال ساخت و سطح آپشن‌های ایمنی و رفاهی در کنار قیمت نهایی اطلاع داشته باشد. حقیقت آن است که برای مصرف کننده نهایی اطلاعاتی بیشتر از این تنها در گروه اطلاعات اضافی و غیر ضروری طبقه بندی می‌شود و عدم آگاهی از این دست اطلاعات تاثیر خاصی بر مالک و حق انتخاب نهایی آن نمی‌گذارد.
اما در “خودرو45” عادت داریم تا نگاهی تخصصی و عمیق‌تر بر موضوعات پیرامون صنعت خودرو و جزئیات آن داشته باشیم. در نتیجه پدیده‌ای به نام فیس لیفت نیز از این موضوع مستثنی نیست. آنچه در ادامه این مقاله می‌خوانید آشنایی با مفهوم پدیده‌ای به نام فیس لیفت یا تغییر چهره یا به روز رسانی ظاهری در صنعت خودرو است.
ریشه شناسی، فیس لیفت از کجاست؟
کلمه فیس لیفت (Facelift) نام رایج و عام عمل جراحی رایتی دِکتومی (Rhytidectomy) در زیرشاخه عمل جراحی زیبایی علم پزشکی است که از دو کلمه یونانی رایتیس (Rhytis) به معنای چروک و اِکتوم (Ektom) به معنای بُرش تشکیل می‌شود.
به بیان ساده در این عمل جراحی زیبایی، با ایجاد برش‌های متعدد و کشیدگی پوست چروک شده بیمار، ظاهری جوان‌تر به آن بخش چروک شده از پوست می‌بخشند. هدف نهایی این عمل جراحی که بیشتر در ناحیه صورت بیمار انجام می‌گیرد، به منظور جوانسازی و رفع چروک‌های صورت است که در نهایت حاصل آن ظاهر جوان‌تر و زیباتر بیمار خواهد بود. این عمل جراحی به صورت عام و رایج با نام فیس لیفت (Facelift) با کشیدگی پوست شناخته می‌شود.
با توجه به اعمال تغییرات ظاهری بر طراحی محصولات تولیدی در صنعت خودرو (و بسیاری دیگر از صنایع جهانی)، این اقدام نیز با مفهمی مشابه با نام فیس لیفت شناخته می‌شود که به معنای ارائه ظاهری جدید بدون اعمال تغییرات فنی عمده در ظاهر داخلی یا خارجی محصول نهایی است.
فیس لیفت در صنعت خودرو
پدیده فیس لیفت در صنعت خودرو موضوعی بسیار قدیمی و کاملا رایج است که سابقه حضور آن به سال‌های ابتدایی عرضه اولین خودروها به بازار جهانی بازمیگردد. در این اقدام، خودروسازان تلاش می‌کنند تا با ارائه ظاهر جدید برای محصولات فعلی خود، حجم فروش و بازار آن محصول مورد نظر را تا زمان عرضه نسل جدید آن مدل، همچنان داغ نگهدارند. در نتیجه نیاز به تاکید است که نسخه فیس لیفت هر خودرو شامل مدل‌هایی از نسل ثابت یک خودرو منحصر به فرد است که تنها از دیدگاه طراحی (یا تکنولوژی) دستخوش تغییرات کوچک و بزرگ می‌شود. نکته مهم در این میان آن است که فیس لیفت هیچ وقت تغییرات نسل را شامل نمی‌شود.
به بیان بهتر، تغییر طراحی در ارائه نسل‌های متفاوت از یک خودرو در حقیقت بسیار بزرگ‌تر و عمیق‌تر از تغییرات ظاهری است که در ارائه نسخه‌های فیس لیفت آن خودروی به خصوص انجام می‌شود. در نتیجه خودرو فیس لیفت شده نسل عوض نمی‌کند و تنها از دیدگاه ظاهری بر همان نسل پیشین، تغییرات ظاهری جدیدی را به مشتریان عرضه می‌کند. این در حالی است که خودرویی که دستخوش تغییرات نسلی می‌شود به طور اساسی و ریشه‌ای با مدل نسل پیشین خود تفاوت دارد. در نتیجه تغییرات فیس لیفت را می‌توان کاملا وابسته به دپارتمان طراحی شرکت‌های خودروساز دانست. دقیقا به همین دلیل است که بیشتر مواقع می‌توان ظاهر یک خودرو پیش از فیس لیفت را به سادگی و تنها با جایگزینی قطعات بدنه، به نسخه فیس لیفت شده آن بدل کرد چرا که نسخه فیس لیفت و نسخه پیش از فیس لیفت هر دو از یک پلتفرم کاملا یکسان بهره می‌برند.
هدف از ارائه نسخه‌های فیس لیفت از سوی شرکت‌های خودروسازی معمولا تازه یا به اصلاح روی بورس نگه داشتن خودرو تولیدی است. یک شرکت خودروساز ممکن است یک محور خود را تا ارائه نسل نوین آن بین پنج تا 10 سال روی خط تولید نگه دارد. از این رو در این بازه زمانی رقبای دیگر محصولات نوین هم کلاس خود را روانه بازار می‌کنند و این مهم موجب می‌شود محصول آن خودروساز به خصوص در برابر محصول نوین رقیب، پس از گذر پنج سال کهنه و قدیمی جلوه کرده و بازار فروش آن تا زمان عرضه نسل جدید دستخوش افول و ضرر چشمگیر شود.
در نتیجه خودروساز در میانه مسیر تولید آن مدل مد نظر تا زمان ارائه نسل جدید، یک (یا بیشتر از یک) فیس لیفت به بازار عرضه می‌کند تا ظاهر محصول تولیدی مورد نظر تا زمان ارائه نسل جدیدی به بازار قدیمی جلوه نکرده و همچنان نوین جلوه کند.
اعتقاد بر آن است که اولین فیس لیفت ارائه شده در صنعت خودرو جهانی در زمان تولید انبوه فورد مدل T انجام شد. در حدود بیش از یک قرن پیش، یعنی زمانی که تغییرات نسلی خودروهای تولیدی در جهان بسیار کند و دیر به دیر انجام می‌شد، شرکت فورد مدل T را در تیراژ بسیار زیاد و تولید انبوه طی بازه زمانی 19 ساله بر خط تولید داشت. این شرکت متوجه شد که نیاز دارد تا تغییراتی اساسی در ظاهر محصولات خود ایجاد کند تا ظاهر این خودروها در گذر زمان کمتر تکراری شود. در نتیجه با اجرای به روزرسانی‌های روز صنعت خودرو، نسخه‌های آخر فورد سری T با نمونه‌های اولیه آن از دیدگاه ظاهری (و فنی) اختلاف فاحشی دارند.
بررسی انواع فیس لیفت خودرو (مینور/ ماژور)
پدیده فیس لیفت امروزه در صنعت خودرو در دو قالب کلی فیس لیفت ماینر (Minor/در پارسی با تلفظ مینور) و فیس لیفت مِیجِر (Major/در پارسی با تلفظ ماژور) انجام می‌گیرد. تمایز میان این دو نوع فیس لیفت معمولا در حجم و میزان گستردگی تغییرات اعمال شده است.
به عنوان مثال یک شرکت ممکن است تنها به منظور نوسازی و حفظ بازار فروش محصول خود تا زمان عرضه نسل جدید، تنها تغییرات جزئی در گرافیک تزئینات و تریم‌های بدنه و نمای داخلی یا طراحی برخی المان‌های مهم انجام دهد که هیوندای آزرا نسل چهارم (گرنجور TG) بهترین مثال برای درک فیس لیفت مینور در بازار ایران است که نسخه فیس لیفت مینور آن تنها از طراحی متفاوت چراغ‌های جلو و عقب و تریم تزئیناتی بدنه بهره می‌برد. تغییراتی چون ارائه رنگ‌های نوین بدنه، تریم‌های جدید نمای داخلی یا ارائه برخی تکنولوژی‌هایی که پیشتر در دسترس خودروساز نبود نیز بهانه‌های خوبی هستند تا همگی یکجا و همزمان به همراه نسخه فیس لیفت روانه بازار شوند.
اما گاهی اوقات فیس لیفت کمی پا از مرحله تغییرات جزئی ظاهری فراتر می‌گذارد. به عنوان مثال تغییر در قوانین آلایندگی، قوانین ایمنی، تغییر در تکنولوژی‌های روز داخلی و تغییراتی از این دست می‌تواند منجر به اعمال تغییرات گسترده‌تری نظیر تغییر در مجموعه سیستم انتقال نیرو (پیشرانه و گیربکس جدید)، سیستم‌های ایمنی نوین (انواع رادار سرعت و سیستم‌های پیشگیری از تصادفات نظیر ترمز ABS) و سیستم مولتی مدیا مُد روز (نیازمند تغییر در طراحی داخلی به منظور جای دادن نمایشگر LCD و کلید‌های کنترلی) منجر به تغییرات ظاهری عمده‌تری در نمای داخلی و خارجی خودرو شود که تمایز بسیار بزرگ‌تری با نسخه پیش از فیس لیفت ایجاد می‌کند که به فیس لیفت ماژور مشهور است.
اگر این سطح از تغییرات مورد نیاز پا از مرز فیس لیفت ماژو فراتر بگذارد ممکن است شاهد توقف تولید یا عرضه زود هنگام نسل جدید خودرو باشیم. به عنوان مثال می‌توان به دو خودرو لندروور دیفندر و داج وایپر نسل پنجم اشاره کرد که به دلیل تغییرات فاحش در قوانین ایمنی و آلایندگی مجبور به توقف تولید شدند. نسل جدید لندروور دیفندر منطبق با قوانین جدید سال میلادی گذشته روانه بازار جهانی شد اما هنوز خبری موثق مبنی بر ارائه نسل ششم داج وایپر به گوش نمی‌رسد و این محصول منحصر به فرد همچنان در بازه توقف تولید به سر می‌برد.
در برخی موارد نیز دیده می‌شود که یک خودروساز به جای ارائه نسل جدید از مدلی مشخص، ترجیح می‌دهد آن مدل را در نسخه‌های فیس لیفت متعدد روانه بازار کند تا درگیر طراحی هزینه‌بر و سنگین پلتفرم جدید نشود. این درحالی است که آن محصول مورد نظر در غیاب نسل جدید، دچار افول در فروش نمی‌شود. یکی از بهترین مثال‌های این مورد میتسوبیشی ASX نسل سوم است که از سال 2010 بر خط تولید قرار دارد و هم اکنون با چهارمین فیس لیفت خود پس از 10 سال همچنان بر خط تولید قرار دارد.
چرا برخی خودروها فیس لیفت می شوند؟
حقیقت آن است که برای ارائه فیس لیفت نمی‌توان زمان ثابت و مشخصی تعیین کرد. خودروسازان آمریکایی در اوج خود در دهه‌های 1950 و 1960 میلادی تقریبا به صورت سالانه اقدام به ارائه نسخه‌های فیس لیفت برای محصولات خود می‌کردند و دقیقا به همین دلیل است که خودروهای آمریکایی از آن دوران به بعد بر اساس سال تولید شناسایی می‌شوند و این روش دقیقا برخلاف کشورهایی چون انگلستان است که خودروها بر اساس تاریخ ثبت شناسایی می‌شوند. این رویه برای خودروهای تولید داخل و حتی بسیاری از نسخه‌های وارداتی به ایران معمولا رعایت نمی‌شود. به عنوان مثال بسیاری از خودروهای فیس لیفت شده تولیدی یا حتی وارداتی بازار کشور چندسال قبل به بازار جهانی عرضه شده‌اند اما معمولا با ورود به ایران این رویه تغییر کرده و معمولا مدل سال تولید مثلا 1396 برای آن‌ها ثبت می‌شود در حالی که نسخه فیس لیفت آن خودرو تولیدی یا وارداتی، مثلا در سال 1394 روانه بازار جهانی شده است.
امروزه خودروها بر اساس بازه تولید ممکن است حتی دستخوش این تغییرات نشوند. به این معنا که اگر خودرویی قرار است بر اساس سیاست‌های شرکت خودروساز تنها پنج سال بر خط تولید باقی بماند، هیچ توجیه منطقی وجود ندارد که شرکت به منظور ارائه نسخه فیس لیفت خود را در دردسر هزینه‌‌های بازطراحی و فیس لیفت و طراحی و تولید مجدد قالب‌ها بی‌اندازد. البته در عین حال ممکن است که یک محصول به دلیل عدم استقبال یا برخی مشکلات ظاهری یا فنی، به سرعت و تقریبا بلافاصله دستخوش فیس لیفت شود که معمولا این رویه را در محصولات چینی روز در بازار جهانی می‌توان مشاهده کرد.
فیس لیفت در ایران
بازار محدود و نه چندان فعال خودرو ایران در چهار دهه گذشته از نعمت فیس لیفت بی‌بهره نمانده است اما مشکل این‌جا است که مفهم فیس لیفت در بازار خودر کشور ما به درستی پیاده‌سازی نمی‌شود.
به بیان بهتر، ارائه نسخه فیس لیفت بر یک محصول معمولا با بهبود طراحی و فروش مواجه است اما این مهم یک قانون نیست. بسته به این که خودروساز فیس لیفت مورد نظر خود را بر چه اساس و با چه کیفیتی روانه بازار کند، ممکن است این فیس لیفت با شکست مواجه شود. بهترین مثال این مهم فیس لیفت سیتروئن زانتیا است که از سوی سایپا با نام زانتیا 2 انجام گرفت. سیتروئن زانتیا خودریی مشهور و محبوب در بازار ایران با طراحی میانه‌رو و محافظ‌کار از سوی موسسه طراحی مطرح ایتالیایی برتونه بود. آنچه سایپا بر زانتیا پیاده کرد بیشتر به یک فاجعه جهانی شباهت داشت تا یک فیس لیفت موفق.
مورد دیگر تولید موازی نسخه فیس لیفت و نسخه پیشین در بازار ایران است. بارها بیان کردیم که پژو 206 خودرویی است که از آغاز دهه 1380 شمسی تا کنون نزدیک به دو دهه است که بر خط تولید قرار دارد. این خودرو قدیمی و از مد افتاده است و طراحی آن به سال 1998 بازمیگردد اما حقیقت آن است که فرانسوی‌های فیس لیفت‌های متعددی برای این خودرو به بازار عرضه کردند که 206 پلاس یکی از آن‌ها بود. اما ایران خودرو نه تنها این نسخه فیس لیفت را به عنوان محصولی جدید با نام پژو 207 روانه بازار کرد بلکه آن را کاملا به موازات نسخه قدیمی پژو 206 اما در بازه قیمتی بالاتر به مشتریان تحویل داد. این رویه بسیار خنده‌دار و البته دردناک که بیشتر در بازار کشورهایی چون ایران اتفاق می‌افتد را می‌توان نوعی شیادی یا سودجویی صنعتی توصیف کرد.
از معدود برندهای خودروساز داخلی که در زمینه ارائه نسخه‌های فیسی لیفت محصولات خود بسیار جدید و حساس عمل می‌کند باید از شرکت مدیران خودرو (MVM) نام برد که آن هم بر اساس فیس لیفت‌های ارائه شده از سوی شرکت مادر (برند چری) اقدام به عرضه نسخه‌های جدید و فیس لیفت شده محصولات خود قدم بر می‌دارد و شخصا در طراحی آن‌ها هیچ نقشی ندارد. با این حال ارائه نسخه‌های فیس لیفت محصولات چری آن هم به سبک جایگزینی با مدل‌های پیشین از سوی مدیران خودرو تحسین برانگیز است.
نویسنده: شهاب انیسی
